Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1986, Qupperneq 7

mikið' undan langvarandi löngunum verða
undrandi þegar þeim er ráðlagt að skrá
hjá sér löngunarfríu tímabilin því að þau
eru mun fleiri og lengri en löngunartímabil-
in, jafnvel í verstu kveisunum.
A að ákveða að hætta fyrir lífstíð eða
taka hvem dag fyrir sig?
Það er algerlega einstakingsbundið hvað
hentar hverjum og einum í þessu tilliti.
Sumir vilja ákveða strax að hætta að reykja
fyir lífstíð og reynslan hefur sýnt að slíkum
einstaklingum vegnar að jafnaði betur en
þeim sem taka hvem dag fyrir sig. Hins
vegar er það að hætta að reykja nánast
eins og ástvinamissir fyrir suma og erfitt
að horfast í augu við þá staðreynd að yfir-
gefa „vin“ sinn að eilífu. Slíkir einstaklingar
ættu að setja sér einhver mörk, helst þó
meira en dag í einu, byrja t.d. á viku og
ef það gengur þá að hafa næsta reyklausa
tímabil tvær vikur, eða enn lengri tíma.
Sumir ákveða t.d. að byija aftur á elliheimil-
inu.
NOKKURHEILRÆÐI
• Safnið „bjakki" í krukku: Áður en þið
hættið skuluð þig safna stubbum og ösku
í gegnsæja krukku (t.d. sultukmkku). Hafið
kmkkuna því sem næst fulla og bleytið lítil-
lega í góðgætinu. Þegar löngunin sækir á
getið þið skrúfað lokið af krúsinni og lyktað.
Þá finnið þið hvemig þið lyktuðuð sjálf áður
en þið hættuð að reykja.
• Skiptið um tóbakstegund: Á meðan
þið emð að búa ykkur undir að hætta er
ráðlegt að skipta um tóbakstegund. Veljið
ykkur tóbakstegund sem ykkur þykir vond.
Farið t.d. úr sígarettum yfir í pípu og veljið
þá það tóbak sem þið hafið mesta óbeit á.
Ef ykkur fínnst allt tóbak gott, veljið þá
a.m.k. það sem ykkur þykir síst. Munið að
þið ætlið að hætta að reykja.
• Jákvætt sjálfstal: Mikilvægt er að
leggja stund á jákvætt sjálfstal. í hvert
skipti sem ykkur dettur eitthvað neikvætt
í hug varðandi þá ákvörðun ykkur að hætta
að reykja skuluð þið skrifa andstæðu þess
á blað. Ef þið hugsið t.d. eitthvað á þessa
leið: „Þetta verður alltof erfítt, ég held ég
geti aldrei hætt að reykja," þá skrifíð þið
upp setninguna: „Þetta verður ekkert mál,
það verður gaman að takast á við að hætta
að reykja."
• Sjálfráður svefn: Áður en þið farið að
sofa á kvöldin getur verið gott að þylja upp
listann með jákvæða sjálfstalinu og rifja upp
ástæðumar sem lágu því til gmndvallar að
þú ákvaðst að hætta að reylga (skrá 1).
Látið heilann síðan um það að gleypa þetta
í minni ykkar á meðan þið sofið.
Lokaorð.
Reynið að verða ykkur út um sem mest
af efni um skaðsemi reykinga. Sitthvað má
fá á heilsugæslustöðvum um land allt, og
hjá Krabbameinsfélaginu að Skógarhlíð 8,
Reykjavík. Bæklingurinn „Ekki fóm heldur
frelsun" sem Krabbameinsfélagið gefur út,
hefur og reynst mörgum vel í baráttunni
gegn eigin reykingum.
Efþið fallið þá er eina ráðið að byrja upp
á nýtt og hlýða út í ystu æsar þeim ráðum
sem hér hafa verið gefin.
Gangi ykkur vel.
Ásgeir R. Helgason er fræðslufulltrúi Krabbameins-
félagsins.
vikur. í verstu tilvikum svefnleysis getur
reynst nauðsynlegt að fara á stuttan svefn-
lyflakúr í samráði við lækni. Reynið þó að
forðast það í lengstu lög og drekkið frekar
flóaða mjólk og hunang fyrir svefninn.
9 Er hægt að stytta tímabil fráhvarfs-
einkenna?
Þó að engin leið sé til að fyrirbyggja með
vissu að fráhvarfseinkenna verði vart, er
hægt að stytta það tímabil sem fráhvarfsein-
kennin standa yfír um allt að helming. Ráðið
er matarlaus vökvakúr í 24 til 48 tíma.
Drekkið eins mikið af hreinum ávaxtasafa
og þið getið í ykkur látið og reynið að hafa
hann fjölbreyttan. Einnig er gott að drekka
jurtaseyði og að sjálfsögðu eins mikið af
blávatni og þið viljið. Sjálfsagt er að borða
t.d. magnamfn á meðan á kúmum stendur.
Farið á kúrinn um leið og fráhvarfseinkenna
verður vart en verið alls ekki lengur en 48
tíma í senn á þessum kúr.
• Fráhvarfsþunglyndi
Sú tilfínning að lífíð sé ekki lengur þess
virði að lifa því, ekkert gaman að borða
góðan mat lengur, ekkert gaman að setjast
niður og spjalla og annað í þeim dúr, er
nokkuð algengur fylgifiskur þess að hætta
að reykja. Þessi tilfínning hverfur yfírleitt
á nokkmm dögum en tengist löngunarkveis-
um og getur því komið upp á yfirborðið
aftur síðar. Hins vegar ber að hafa það í
huga að við göngum öll gegnum þunglyndis-
tímabil með jöftiu millibili og því erfitt að
segja hvað er orsök og hvað er afleiðing.
Þannig er mun líklegra að þann sem hættir
að reykja langi í reyk þegar hann (hún) er
í þunglyndi, frekar en að sú staðreynd að
hann (hún) sé hættur að reykja framkalli
þunglyndi þó að slíkt sé vissulega mögulegt
á fyrstu dögum og vikum reykleysis. Mundu
að þó að þér fínnist í augnablikinu að það
sé ekkert gaman að lifa lengur vegna þess
að þú getur ekki reykt þá er aðeins um tíma-
bilsástand að ræða. Fáeinir dagar eða vikur
í erfíði og þunglyndi er lítið gjald að greiða
fyrir lengra líf mælanlegt í ámm eða jafnvel
áratugum og stórminnkaðar líkur á lang-
vinnri vanheilsu síðari hluta ævinnar.
Hvað er löngunarkveisa?
Með orðinu löngunarkveisa er átt við
tímabil þar sem margar og sterkar langanir
í reyk skjóta upp kollinum. Hver löngunar-
kveisa er því samsett úr mörgum aðskildum
löngunum sem koma með jöfnu millibili.
Tímabilið milli langana er kallað löngunar-
frítt tímabil og tíminn sem hver löngun
stendur yfír er kallað tímabil hverrar löng-
unar.
• Hvenær hverfur löngunin alveg?
Flestir sem hætta að reykja segja að
maður losni aldrei fullkomlega við löngun
í reyk. Það þýðir þó ekki að iöngunin sé
stöðug og varanleg heldur að löngunarkveis-
ur geti skollið á hvenær sem er undir vissum
kringumstæðum. Það sem hefur áhrif á það
hvort löngunarkveisur geri vart við sig er
eftirfarandi: Eitthvað í umhverfínu sem áður
hefur tengst reykingum viðkomandi sterk-
um böndum. Sálarástand þess sem í hlut á.
Ein tegund reykingamanna er í sérstakri
hættu hvað varðar löngunarkveisur. Það eru
þeir sem seilast í tóbakið hveiju sinni sem
eitthvað bjátar á og einhver spenna er í
kringum þá. Slíkir einstaklingar eiga oft
auðvelt með að hætta þegar allt leikur í
lyndi, en um leið og einhverjir erfíðleikar
skjóta upp kollinum þá fellur þetta fólk oft
mjög auðveldlega. Slíkir einstaklingar verða
því að vera vel á varðbergi og muna að
fyrsta erfiðleikatímbilið er erfiðast og standi
menn það af sér eru horfumar á reyklausri
framtíð mjög góðar. Segja má með nokkrum
sanni að best sé fyrir þessa tegund reykinga-
manna að hætta þegar allt er í hnút því
þá taka menn út erfiðasta tímabilið strax í
upphafi. Þetta verður þó hver og einn að
gera upp við sig. Það skal tekið fram að
u.þ.b. nfutíu af hundraði (þ.e. 90%) þeirra
sem eiga mjög erfítt með að hætta að reykja
til frambúðar eru fþessum hópi.
9 Eru allar löngunarkveisur jafn erfið-
ar?
Nei, fyrstu kveisumar em að öllu jöfnu
þær erfíðustu og standa lengst. Þannig
getur fyrsta alvarlega löngunarkveisan
komið t.d. viku eftir að hætt er og staðið
allt að 10 daga. Tímabil hverrar löngunar
í fyrstu alvarlegu kveisunni er mislangt en
styttist er frá líður og löngunarfríu tímabilin
verða lengri. Þó að slíkar kveisur geti komið
aftur síðar, t.d. þegar utanaðkomandi erfíð-
leikar steðja að eða eðlilegt þunglyndi sækir
að mönnum, er regian sú að tímabil hverrar
löngunar dregst jafnt og þétt saman og er
komið úr nokkmm mínútum niður í nokkrar
sekúndur innan þriggja mánaða. Þannig
getur fjöldi langana í kveisu sem kemur
t.d. fimm mánuðum eftir að hætt er, verið
allt að því sá sami og í fyrstu erfiðu kveis-
unni, en tímabil hverrar löngunar er hins
vegar að jafnaði mun styttra eða nokkrar
sekúndur í stað mínútna áður og kveisan
stendur að jafnaði skemur.
Reyndu að hugsa meira um löngunarfríu
tímabilin en kveisumar. Flestir sem kvarta
allir menn séu í eðli sínu lista-
menn. Ég vil gera þá síðamefndu
að minni. Því ég neita að trúa að
Maðurinn heiti Neandertal að
eftimafni heldur sé hans raun-
veralega nafn Hómó Artistikus.
Við getum líklega öll skrifað undir
að það sé stundum vandlifað, og
það er sannarlega hreinasta list
að gera það vel — og ég iield að
allir vilji gera það vel; sumum
tekst það, öðmm ekki einsog
gengur; sumir em eðli sínu trúir
aðrir ekki. En það kemur afturá-
móti fyrir aftur og aftur, hvar sem
er og hvenær að hið ægilega
skrímsli Ytri Aðstæður kastar sér
yfír óviðbúin og varnarlaus fórn-
arlömb sín og tætir þau í sig,
sýgur merg og bryður bein. Og
þá er ekkert um það að ræða að
vera trúr þessu eðlinu eða hinu;
maður hefur nóg með að halda
Myndin er eftirJón Engilberts
og hér er hinn beygði maður
kreppunnar. En hún gætieins
átt við margan þann nú á
dögum, sem hefur verið að
koma sér upp þaki yfir höfuðið
ogsérframá
nauðungaruppboð.
lífi. Heyrði ég einhvem spyija
„hveijar em svo þessar Ytri Að-
stæður góurinn?" Og ég svara:
Það em til dæmis þær aðstæður
sem neyða sannan lífslistamann
til að afneita eðli sínu og steypa
sér með höfuð á undan útí eitthvað
sem er honum algjörlega fram-
andi ókunnugt flandsamlegt:
Brauð-STRITIÐ. og það er strit
þegar þarf að leggja svo hart að
sér til að lenda ekki á vergang
að allt — bókstaflega allt — annað
verður að víkja; margir em að vísu
komnir á vergang í nýjum skilrt-
ingi þess orðs — þeim er skammt-
að lífsviðurværi; þetta fólk hefur
ekki efni á að spyija „hvað fagurt
ætla ég að gera í dag" því á því
brennur önnur spuming heitar.
Verður eitthvað í matinn í dag?
Svo em aðrir sem hafa nóg að
tyggja og skotsilfur til allra sinna
þarfa; einnig þeim er att útí
dansinn þar sem þeir mega
hringsnúast með hinum og krafan
er einsog steinn um hálsinn á
þeim: Ég verð að FÁ!
Þetta er blákaldur vemleikinn
á þessu bláa og kalda landi.
Hver er hún svo þessi dularfulla
skepna nútímamaðurinn? Ja, það
liggur kannski nokkuð beint við
að álykta sem svo af stærðfræði-
legri nákvæmni að þetta fyrir-
brigði megi segja upp í einfalda
jöfnu: Nútímamaðurinn = fmm-
maðurinn + tími; niðurstaðan
verður þó e.t.v. ennþá gleggri sé
jöfnunni snúið við: Nútímamað-
durinn — tími = fmmmaðurinn
sem útleggst: Ef nútímamaðurinn
er sviftur öllum tíma sínum og
látinn þræla myrkranna á milli til
að geta fullnægt fmmþörfunum
má vel fara að kalla hann Neand-
ertal, Kró-Magnon eða Habíl á
ný — en það verður síður hægt
að kalla hann Hómó Erektus sem
þýðir „hinn upprétti maður“ því
nútímamaðurinn hefur verið
beygður.
En em þetta örlög sem þessari
undarlegu vem hafa verið sköpuð
— eða ástand, umbreytaniegt
ástand?
Sá maður sem eitt sinn var
festur upp á tré fyrir að segja
mannskepnuna ekki lifa á brauði
einu saman, lét sér ekki nægja
að deyja drottni sínum. Hann reis
upp.
Kjartan Árnason stundar nám i íslensku
við Háskóla Islands
LES0OK MORGUNBLAÐSINS 31.MAI1986 7