Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1986, Page 6

Guðmundur Guðmundsson hlynnir að gróðri við danska sendiráðið.
Ragnar Jónsson heyrði leikið á píanó, var
það í „Húsinu" á Eyrarbakka. Þá veit maður
það að dönsku kaupmennimir voru ekki
menningarlausir.
Dönsku kaupmennirnir við einokunar-
verslunina höfðu margir mikil áhrif á
menningu okkar. Til dæmis má nefna að
prófessor Haraldur Sigurðsson sem hefur
kennt við tónlistarskólann í Kaupmanna-
höfn, kynntist fyrst tónlist í „Húsinu“.
Hann hefur sagt frá því. Þar fékk hann
að leika á píanó.
Ragnar hefur sagt mér það. Það finnst
mér gott.
Loksins fengum við bíl og keyrðum til
Reykjavíkur. Það var þoka og ferðin tók
langan tíma. Ég man að biskupinn sat og
kenndi ungu prestunum hvaða skímamöfn
mætti nota á Islandi. Flestir vilja skíra
staðbundnum þekktum nöfnum, ekki undar-
legu samblandi útlendra nafna. Þegar við
komum til Reykjavíkur hefði hann getað
látið mig taka próf. Þá og um alla framtíð
hafði ég lært hvaða nöfnum fólk gat látið
bömin sín heita á íslandi.
Ferð eins og þessi var einkennandi fyrir
innihaldsríka, mannlega og gamansama
upplifun sem alltaf hendir þegar maður er
á ferðalagi á ísiandi. Það er einkennilegt
að maður veit aldrei hvað fyrir kann að
koma, en alltaf kjmntist maður fólkinu betur
og betur.
Viljið þér nú ekki segja okkur frá herran-
um sem þér dönsuðuð við um daginn?
Já, það var fyrir þremur vikum í lýð-
háskóla. Þar var listsýning og hátíð þegar
sýningin var opnuð. Þá fóru allir að dansa
eins og venja er á lýðháskólum, allir í kring-
um tré, sönginn um Þymirósu, kvæði sem
þekkist einnig á íslandi. Og þá var maður
vinstra megin við mig sem ég þekkti ekki
og veit ekki enn þann dag í dag hver var.
Allt í einu segir hann við mig þama á lýð-
háskólanum um miðja nótt: „Kunnið þér að
beygja hestur í fleirtölu á íslensku?" Þetta
var svolítið undarlegt, en ég verð að segja
að ég var ánægð því þetta kunni ég vel.
Eitt af því sem undraði mig nokkram
dögum eftir að við komum til Reykjavíkur
oggekk niður Hverfisgötu að utanríkismála-
ráðuneytinu, hitti ég mann sem ég þekkti
dálítið frá gömlu dögunum og þegar við
skildumst sagði hann: „Bið að heilsa bónd-
anum.“ Og það tók mig dálitla stund að
skilja og ég áttaði mig ekki alveg strax á
því hvað hann átti við og að á íslandi notuðu
menn heiðursnafnbótina bóndi.
Einn helsti kostur hússins á Hverfisgötu
sem á margan hátt hafði verið niðumítt var
að þar var mikið húsrými og vegna þess
að íbúðin var á efri hæðinni og skrifstofum-
ar á neðri hæð, gat maður einnig notað
neðri hæðina til að taka á móti gestum.
Það gerðum við þrisvar eða Qóram sinnum.
Einnig breyttum við þeim og gerðum að
litlum görðum í „Pileallén" og breyttum
með ýmsum hætti. Það var hægt að borða
niðri og svo var safnast saman og dansað
á efri hæðinni. Ég hafði mikla ánægju af
þessu. Okkur þótti ákaflega gaman að bjóða
til okkar fulltrúum íslenskra félagasamtaka,
t.d. þegar bændur héldu fundi í Reykjavík.
Einnig þegar norrænir prestar héldu fundi,
sömuleiðis á mótum íslenskra kvenna þar
sem vora frú Sigríður Magnússon, sem var
formaður kvenréttindafélagsins, og frú
Guðrún Pétursdóttir frá Kvenfélagi íslands.
Það var ein af mínum anægjulegustu stund-
um þegar ég fór frá íslandi að frú Guðrún
Pétursdóttir, sem í sannleika sagt var ekki
sérstakur Danavinur gekkst fyrir miklu
skilnaðarhófi. í því hófi töluðum við beint
frá hjartanu, eins og við meintum, um kynni
okkar og hvað áunnist hefði um skilning
okkar á milli.
Mesta og stærsta verkefnið var að semja
um það sem við tæki er sambandslögin féllu
úr gildi. Það vora mörg sérmál, ríkisborg-
araréttur Dana á íslandi og íslendinga í
Danmörku. Það var spumingin um rétt
Færeyinga við veiðar á íslandsmiðum og
um verslunarmál, ýmis fjármál sem þurftu
að ræðast, þar sem skoðanir vora skiptar,
en þó fór allt fram með friði og ró. Það
má þó segja þrátt fyrir ýmis vandamál sem
þurfti að leysa í viðskiptum ríkjanna.
Þegar maður minnist jákvæðra hluta
verður manni hugsað til íslenskra stúdenta
og dvalar þeirra_ á stúdentagarðinum í
Kaupmannahöfn. Ég held að það hafi verið
strax á tímum Friðriks konungs annars að
stúdentar frá íslandi og Norður-Noregi
fengu þrjár máltíðir á dag þar sem ekki var
gert ráð fyrir að fjölskyldur þeirra gætu
sent þeim mat. Svo seinna þegar stúdenta-
garðurinn var reistur á stjómaráram Krist-
jáns ljórða, fengu íslendingar sinn hlut og
þar með aðgang að evrópskri menningu og
þeim námsgreinum sem hafa verið svo
mikils virði fyrir ísland, æskulýð íslands og
ísiands gáfuðu ungmenni í gegnum aldimar.
Það hefur ekki aðeins verið yfirstéttarfólk,
efnafólk og auðmannssynir sem var valið
vegna auðlegðar til náms. Þetta hefur mér
alltaf þótt vænt um og ég hef hugsað um
það. í sambandi við sambandsslitin, einnig
af hálfu Dana, urðu handritamálin mikils-
verðust allra mála. Það er mér mikil gleði
að minnast þess að þeim málum lyktaði á
glæsilegan, fagran norrænan hátt.
Það varstund sem aldrei gleymist.
Má ég afhenda yður þennan bækling.
Hann er um garðinn í Reykjavík.
Þakka yður fyrir. Má ég biðja yður að
segja frá blómaræktun yðar í Reykjavík?
Fannst yður ekki kvíðvænlegt að koma
til þess hrjóstruga lands, þar sem tæpast
er ræktað grænmeti svo nokkru nemi?
Já, þá er nú fyrst að segja frá því að ég
hef ekki sérstakt dálæti á grænmeti svo það
varð nú ekki mikið um þess konar ræktun.
En hvað um blóm?
Já, blóm. Það var óhætt að treysta Guð-
mundi Magnússyni fyrir blómaræktun. Þar
áttum við hauk í homi. Ég held að hann
hafi um áratuga skeið með einstökum hætti
hugsað um blóm og gróður sendiráðsins
með þeirri alúð og nærfæmi að ég hef
aldrei séð meira blómaskrúð en í Reykjavík.
Ég held að það sé vegna þess hve næturnar
vora bjartar að blómin döfnuðu svona vel.
Aftur á móti fannst mér svolítið leiðinlegt
að þessar ítölsku skálar við inngangshliðið
áttu heima í öðra loftslagi og þar var ekki
annað að sjá en hálf visin blóm. Én heimsókn
konungshjónanna gladdi okkur. Þá fengum
við stóra sendingu af blómalaukum frá
Danmörku og við gróðursettum blóm í skál-
arnar við innganginn og einnig í garðinn,
þannig að í byrjun aprílmánaðar var allt í
fullum blóma. Það hafði mig ævinlega deymt
um.
Ráðskona mín sá um allt húshald í sendi-
herrabústaðnum. Það var frú Nielsen. Hún
var einstök og óviðjafnanleg. Hún kom með
mér frá Danmörku og var mér til mikillar
hjálpar þau sjö ár sem ég dvaldist á íslandi.
Það birtust margar myndir frá konungs-
heimsókninni. Þérmuniðþann tíma vel.
Já, það verður minnisstæður atburður.
Það var sögulegur viðburður. Fyrst og
fremst vegna þess að það var í fyrsta sinni
er dönsk konungshjón heimsóttu fijálst ís-
Iand og það var til mikillar gleði að allt
heppnaðist vel, heimsóknir hjá einstakling-
um, sýningin í leikhúsinu og vitundin um
það að almenningur fagnaði dönsku kon-
ungshjónunum. Eg verð að segja að það
vora indæl þáttaskil á ferli mínum áður en
ég hvarf heim. Ég held að konungsheim-
sóknin hafi átt mikinn þátt í að bæta
sambandið milli landanna.
Einhvem veginn fannst mér að íslending-
ar er sóttu Dani heim að loknu stríði og
skilnaði væru þeirrar skoðunar, að Danir
felldu sig ekki við málalok, skilnað íslands
ogDanmerkur.
Nei, það var erfitt fyrir íslendinga að
skilja þá auðmýkingu sem Danir urðu að
þola vegna hemáms Þjóðveija. Almenn
afstaða Dana, vel að merkja þeirra sem
ekki þekktu sambandslögin, var sú, að ís-
lendingum bæri að taka tillit til hins aldraða
konungs, sem naut mikilla vinsælda í Dan-
mörku. A hvetjum degi söðlaði hann hest
sinn og reið um götur Kaupmannahafnar
til þess að hvetja þjóð sína. Af þeim sökum
hefðum við gjarnan óskað þess, að íslend-
ingar hefðu slegið ákvörðun sinni á frest.
Það má ekki glepja okkur sýn.
Margir hafa bent á það að við vorum líka
hersetin þjóð, hernumin og gátum þvi
ekki fylgst með fréttum frá Danmörku.
Það er hugsanlegt. Það verður oft mis-
skilningur vegna skorts á upplýsingum og
þess vegna var það mjög fallegt og karl-
mannlegt af konungi að senda símskeytið
17. júní 1944.
Eg mætti kannski spyija yður um afstöðu
til kvenréttinda. Maður opnar naumast
blað án þess að sjá greinar varðandi þau
mál.
Já, en ekki eftir mig lengur.
Hefur yður aldrei fundist þér vera undir-
okuð?
Ég held að við sem eram svo heppnar
að hafa fæðst um 1900 lifum hamingjusama
tíma og getum verið algjörlega kvenlegar
og þroskað hæfileika okkar án þess að þurfa
að vera kúgaðar. Láita kúga sig, sjá fyrir
sér eða á annan hátt vera háður gömlum
lifnaðarháttum. Þess vegna koma nú svo
margar konur til starfa ekki bara í opinber
embætti en í ýmis önnur störf í þjóðfélaginu
og það er mjög gleðilegt. Að það taki langan
tíma þarf engan að undra, þar sem misrét-
tið hefur viðgengist þúsundir ára um allan
heim, stutt af öllum trúarbrögðum.
Það er ekki hægt að neita því að fólk
reyndi stundum að stríða mér á íslandi f
þeirri von að ég tapaði jafnaðargeðinu. Það
held ég hafi hent mig aðeins einu sinni og
það var við 100 ára afmæli póstþjónustunn-
ar á Islandi að mig minnir. Það var gesta-
móttaka í húsinu við tjömina, Ráðherrabú-
staðnum. Það stóð heill hópur af fólki,
starfsmenn og aðrir sem höfðu haft störf
með höndum við póst og síma. Guðmundur
Hlíðdal var þarna. Svo byijaði ég að heilsa
fólkinu, þangað til einn af gestunum segir
um leið og hann kynnir sig: „Ég er svo
óheppinn að vera fæddur í Danmörku." Þá
gat ég ekki setið á mér lengur og sagði:
„Ég held, hr. prófessor, að óheppnin hafi
verið okkar megin."
Þetta vora mjög alvarlegir tímar milli
landa sem höfðu á ýmislegan hátt unnið
saman og tilheyrt hvert öðru í fimm hundruð
ár, þess vegna var ég mjög þakklát fyrir
að eiga þátt í því að treysta vináttubönd
þjóðanna er áttu svo margháttuð samskipti
um aldaraðir og stofna til nýrrar vináttu.
Pétur Pétursson er útvarpsþulur.
Um Ole Kortzau sem
bæði er arkitekt, málari
og einn kunnasti
listhönnuður Dana um
þessar mundir
Skreytingar & postulín fyrir Den Konge-
lige Porcelinsfabrik.
Bekkurinn — vatnslitamynd frá 1972.
Klæðnaður, hannaður af Ole Kortzau.