Lesbók Morgunblaðsins - 30.08.1986, Blaðsíða 11
V I P M Y N D
KARIIN
SÖDER
Fyrst sænskra
kvenna flokksformaður
Karin Söder
að er hægt að treysta Karin Söder. Þegar
skyldan kallar býður hún sig fram — fyrir
Miðflokkinn, fyrir konurnar. Og þegar hún
gerir það, er það sögulegur viðburður, því að
hún verður fyrsta konan í Svíþjóð, sem gegn-
ir stöðu formanns stjórnmálaflokks.
Karin Söder hafði loks tekið ákvörðun.
Það var fimmtudagur í lok apríl, kaldur og
grár eins og allir dagar þetta langa vor.
Hún hafði vaknað snemma, hringt í for-
mann kjörnefndar rétt fyrir kl. 7 og ekið í
borgina. Nú sat hún við hringborðið í fund-
arherbergi Miðflokksins í Ríkisdeginum og
sagði það, sem allir höfðu lengi vitað að
hún myndi segja: Að hún myndi gefa kost
á sér í stöðu formanns flokksins á næsta
landsfundi í Uppsölum.
Þetta var sögulegur viðburður, ljós-
myndavélar voru á lofti, segulbandstæki í
gangi og menn hripuðu sitthvað niður á
pappír. En þó virtist andrúmsloftið þvingað,
næstum svo að lægi við geispa. Karin Söd-
er var búin að vera varaformaður svo lengi,
að munurinn á hinu nýja og gamla starfi
virtist harla lítill. Og enginn — og allra sízt
íjölmiðlar og flokksfélagar hennar — hafði
lagt trúnað á yfirlýsingar hennar um, að
hún hafi hikað fram á síðustu stund.
„Innst inni vill hún ekki verða flokks-
formaður," voru miðflokksmenn, sem
þóttust þekkja til málanna, vanir að segja
fyrstu mánuðina eftir að Thorbjöm Fálldin
hafði skyndilega sagt af sér, „en nú snýst
málið ekki um það, hvað hún vilji, heldur
hvað Miðflokkurinn vill og það er skylda
hennar að gefa kost á sér, hreint og beint.
Og það veit hún, hvað sem hún segir út á
við.“
Og nú sat hún þarna í flokksherberginu
á þessum gráa morgni og ræddi um hið
ánægjulega við hið nýja starf, en einnig um
Skylduna á þann hátt, sem varla nokkur
karlmaður hefði gert í hennar sporum: „Það
er ekkert rangt við að gefa kost á sér af
skyldurækni," sagði hún. Og Skyldan var
ekki aðeins skyldan gagnvart flokki, sem
maður er búinn að vinna fyrir öll sín fullorð-
insár, heldur einnig skylda til að vinna að
jafnrétti kynjanna. Engir höfðu hvatt hana
eindreg-nara til að bjóða sig fram en konur
bæði í hennar eigin flokki og öðrum.
En burtséð frá ástæðunum til þess, að
Karin Söder tók að sér starf, sem hún helzt
hefði viljað komast hjá, þá blandast svolítil
pólitísk kaldhæðni inn í upphefð hennar:
Hún var valin sem formaður flokksins ein-
mitt vegna þess, að hún hafði ákveðið að
hætta í stjórnmálum. Með því að lýsa því
yfir, alllöngu áður en Fálldin sagði af sér,
að fimm ár sem annar varaformaður og
ellefu ár sem fyrsti varaformaður yrðu að
nægja, var litið á hana sem svo óháða, að
hún varð sú, sem allir gátu sameinazt um.
Eftir ósigra í fernum kosningum í röð vildi
Miðflokkurinn fyrir alla muni komast hjá
átökum um formannsstöðuna ofan á öll
önnur átök innan flokksins.
Því að hvað sem hægt væri að ásaka
Karin Söder um, þá var það ekki persónuleg
eftirsókn eftir völdum. Enginn trúði öðru
en að hún hefði virkilega meint það, sem
hún hafði sagt, að hún vildi verða óbreyttur
þingmaður aftur og fá meiri tíma til að sinna
störfum fyrir Norðurlandaráð meðal annars.
„Hefði ég ekki verið búin að ákveða að
hætta, sæti ég varla hérna núna, það er
víst rétt,“ segir hún nú í hinu gamla her-
bergi Thorbjörns Fálldin. „Aftur á móti
getur það verið kostur að vera kjörin til
starfa, sem maður hefur ekki sótzt eftir.
Þá skilja flokksmenn og fylgismenn, að
maður tekur starfið að sér til að vinna að
hugsjónum hreyfingarinnar, en ekki vegna
persónulegs frama."
Karin Söder segist „engu vilja spá um
framtíðina", en hún muni gegna starfinu,
meðan hún telji sig gera gagn. Stjórn-
málaskýrendur flestir telja þó formennsku
hennar skammtímalausn, eiginlega nauð-
synlega framlengingu Fálldin-tímabilsins,
meðan flokkurinn sé að sleikja sár sín eftir
15 ára óslitið undanhald í kosningum og
búa sig undir tíunda áratuginn. Enginn
flokkur talar eins mikið um endurnýjun og
Miðflokkurinn, en velur sér svo þann leið-
toga, sem næst Fálldin er helzti fulltrúi
þessa tímabils í sögu flokksins.
Ef til vill stuðlaði hið sögulega fall Fálld-
ins til þess, að Karin Söder var kjörin —
það hafði verið eins konar yfirbót eftir á.
Hún hefur þekkt Fálldin í nær 35 ár og
hreifst mjög af honum þegar við fyrsta fund
þeirra í æskulýðssambandi flokksins 1952.
Það var landsmót þá, og „honum fórst ótrú-
lega vel úr hendi að stjórna umræðunum,"
segir hún.
Karin Söder var þá 24 ára, nýgift og
kennari í líffræði og stærðfræði við gagn-
fræðaskóla. Faðir hennar var bamakennari
og organisti í fríkirkjusöfnuði og fylgdi Þjóð-
arflokknum að málum, en móðir hennar
hafði alizt upp í dæmigerðu Bændaflokks-
umhverfi. Móðurafi Karinar Söder var meðal
þeirra, sem undirrituðu fyrsta ávarp flokks-
ins: „Bræður, tökum höndum sarnan."
Hún tók stúdentspróf í Gautaborg 1948
og kennarapróf tveim árum síðar í Falun.
A námsárum sínum, þegar hún var leigj-
andi, vaknaði áhugi hennar á stjórnmálum,
segir hún:
„ Við börnin utan af landi lifðum við miklu
verri kjör en þau, sem bjuggu í stórborgun-
um, við urðum að flytja að heiman langan
veg og nema fyrir lánsfé. Eg var að fá
kosningarétt og vildi styðja þann flokk, sem
hafði á stefnuskrá sinni jafnrétti milli þétt-
býlis og stijálbýlis."
Sjötti áratugurinn var hnignunartími fyr-
ir Bændaflokkinn, smábýlin hurfu fyrir
hagræðingu, böm bændanna urðu borgar-
búar og kusu aðra flokka. Karin segist
muna harðar deilur um stefnu flokksins.
„Maður varð að veija allt, meira að segja
stjómarsamstarf við sósíaldemókratana."
Hún giftist Gunnari Söder, og er hann
var skipaður í trúnaðarstöðu hjá flokknum
í Stokkhólmi, fluttust þau þangað og keyptu
sér þar hús í Táby. „Þakherbergin voru nær
alltaf full af gestum. Fólk í flokknum kom
og fór, þetta var eins og á gistiheimili,“
segir hún. „Allir voru auralitlir, og það kom
ekki til greina á þeim tíma að búa á hóteli."
Hún eignaðist 3 böm, vann við kennslu
og hlaut frama í flokknum smám saman
gegnum kvenfélag hans. Fyrst varð hún
borgarfulltrúi, en síðan kjörin í Ríkisdaginn
1970. Og árið eftir varð hún fyrsta konan
í æðstu stjóm flokksins. „Nýja konan í
stjórnmálum" var fyrirsögnin í Expressen
eftir kjörið, sem kom öllum á óvart, einnig
henni sjálfri.
„Fyrst varð ég alveg frá mér, yngsta
barnið var ekki nema 6 ára og ég baðst
undan upphefðinni fyrst. En ein af hinum
sterku hliðum Thorbjöms Fálldin er hæfi-
leiki hans til að efla sjálfstraust samstarfs-
manna sinna. Þú getur þetta, sagði hann
þá eins og svo oft við önnur tækifæri, eins
og til dæmis þegar ég efaðist um hæfni
mína til að vera utanríkisráðherra í fyrstu
stjórn hans 1976.“
En útnefningin var pólitískur sigur, og
brátt var Karin Söder góðkunningi allra
landsmanna. Það gekk ekki eins vel, þegar
hún var félagsmálaráðherra 1979—1982,
því að þá þurfti að spara og draga úr út-
gjöldum til félagsmála, og það var ekki
efnilegt til vinsælda.
Bæði meðal sósíaldemókrata og innan
raða borgaraflokkanna gætir nokkurrar til-
hneigingar til að gera lítið úr Karin Söder,
þar sem hún megi sín lítið í hinum flóknu
umræðum um efnahagsmáJ. eftir því sem
menn segja. „Það má vel skamma mig fyr-
ir að tala ekki eins og Adelsohn, Westerberg
eða Ingvar Carlsson, meðan fólk almennt
skilur, hvað ég er að tala um,“ segir hún.
„Fólki verður að finnast, að því komi hinar
pólitísku umræður eitthvað við, svo að ég
tala heldur um tekjuskiptinguna en hag-
fræði.“
Enda þótt fleiri stjórnmálamenn reyni að
telja sér það til gildis að vera venjulegt fólk,
þá eru þeir fáir, sem leika það hlutverk af
meiri sannfæringu. Hún væri óhugsandi sem
leiðtogi í neinum öðrum flokki, því að Mið-
flokkurinn er heimur út af fyrir sig í stjóm-
málalífinu. Hann er okkar eini hreinræktaði
íhaldsflokkur með róttækar gróandi þjóðlífs-
hugsjónir varðandi framtíðina á yfirborðinu,
en lítur í rauninni dreymandi aftur til löngu
horfinna tíma.
I raun og veru er Miðflokkurinn nú það,
sem gamli Bændaflokkurinn var, hreyfing
fyrir landsbyggðina og íbúa minni þéttbýlis-
svæða, en nær alveg án fylgis í stórborgun-
um. Aftur á móti er hann enn stærsti
borgaralegi flokkurinn í flestum strjálbýlis-
kjördæmum. Meginhlutverk Karinar Söder
verður nú að snúa undanhaldi í sókn, lyfta
Miðflokknum upp fyrir 10 prósenta markið
og vinna fylgi á ný í stórborgunum.
Takmarkið er, segir hún, að hverri mann-
eskju skuli finnast, að einmitt hún sé
mikilvæg og skipti máli, en — segir hún
að vísu — það er að sjálfsögðu auðveldara
að segja það en láta það verða að veru-
leika. Enn eru leiðimar hinar gömlu og
venjulegu, að flytja fjármagn gegnum
skattakerfið frá ríkari sveitarfélögum til
hinna fátækari, framlög og styrkir í ýmsum
myndum, en peningar einir saman duga
ekki til að breyta þróuninni að marki.
Karin Söder andvarpar. Dagurinn hefur
verið langur, kvöldið er orðið áliðið, spurn-
ingarnar hefur hún heyrt áður og kannski
eru engin svör við þeim, að minnsta kosti
engin endanleg. Að hrærast í stjórnmálum
er að lifa við breytingar, stöðugt ný svör
við eilífum spurningum um réttlæti, sam-
stöðu og jöfnuð.
„Maður verður að eiga sér vonir,“ segir
hún, „annars ætti maður ekki að gefa sig
að stjórnmálum."
Sv. Ásg. tók saman úr „Mánadsjournalen''.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30. ÁGÚST 1986 1 1