Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1986, Blaðsíða 6

Teitur við vinnu sína í íslenzk-þýzku orðabókinni sem Örn og Örlygur munu gefa út.
„í Frakklandi dvaldi ég við nám, og þá
aðallega í Strassborg á sumrin, og þar lagði
ég stund á frönsku og þýsku, en þó meira
frönsku. A þeim árum var ég farinn að
kenna. Ég kenndi fyrst einn vetur við barna-
og unglingaskólann á Ólafsfirði, og það var
góður vetur. Við Gagnfræðaskólann í Kópa-
vogi og svo við Menntaskólann við
Hamrahlíð, en þar hef ég kennt latínu,
þýsku, ítölsku og frönsku, síðustu árin þó
eingöngu latínu og ítölsku. Jafnframt hef
ég lítillega sinnt stundakennslu í latínu við
Háskóla Islands."
Teitur, hversvegna lærir fólk iatínu?
Augnaráðið sem menntamaðurinn sendir
mér er í senn vorkunnsamt og góðlátlegt,
hann veit sem er að ég spyr eins og „fávís
kona“.
„Af öllum erlendum málum hef ég mest-
ar mætur á latínu. Ég álít að latínunám sé
mjög nytsamt öllum þeim sem leggja fyrir
sig tungumálanám, það er mín reynsla.
Hinsvegar held ég helst að ástæðan fyrir
því hversu mikils ég met hana og nýt henn-
ar sé hversu erfið hún er.
Ég skal segja þér, að það er margt líkt
með stærðfræði og latínu — það er svo
mikil rökhyggja í báðum þessum greinum.
Já, ég hef átt margar ánægjustundir með
latínunni — að glíma við hana og sigra
hana. Ánægjan sem felst í því að lesa fomu
höfundana sem rituðu á latínu er mér ómet-
anleg. Hvað þeim viðkemur hef ég mest
dálæti á Cícero sem prósahöfundi, en af
skáldum latneskum met ég Horatíus og
Catullus mest.“
Það er sérkennilegt að heyra Teit nefna
nöfn þessara fornu stórmenna í skáldskap,
því hann gerir það af alveg sérstakri tilfínn-
ingu sem er einkennandi fyrir hann — röddin
verður nánast ástúðleg en um leið lotningar-
full. Teiti eru rit þessara manna sem helgir
dómar.
Nú kannt þú og talar mörg tungumál
Teitur, hvaða mál fmnst þér fegurst?
„Það er reginmunur á því að geta talað
dálítið eitthvert tungumál eða að kunna
það. Ég vil ekki fullyrða að ég kunni mörg
tungumál, en auðvitað hef ég átt við nokk-
ur þeirra. í þessu sambandi langar mig til
að segja frá lítilli stúlku sem var í skólanum
hjá mér norður á Ólafsfírði um árið. Hún
spurði mig einn daginn: „Af hveiju kemurðu
alltaf lausfóta í skólann Teitur?" Ég varð
að viðurkenna að ég skildi bamið ekki.
Samt átti ég að kunna mitt eigið mál. En
stúlkuna langaði að vita hversvegna ég
kæmi fótgangandi í skólann en ekki á
skíðum, það var að vera „lausfóta“. Svona
geta hlutir vafíst fyrir manni. En hvaða
mál mér fínnist fegurst — því er erfitt að
svara. íslenska er ákaflega mergjað mál,
mér fínnst hún falleg. Svo er ítalskan afar
hljómfagurt mál með sína hreinu sérhljóða.
En það er staðreynd, að þegar maður
heyrir eitthvert tungumál í fyrsta sinn og
skilur ekki neitt, þá fínnst manni það hrein-
asta bull og þar kemur engin fegurð fram.
Síðan, þegar skilningur eykst á viðkom-
andi máli nær fegurð jafnframt eyrum
manna, sé hún fyrir hendi. Eins og þú veist,
þá er það landlægt á íslandi að álíta dönsku
ljótt mál, og ég verð að viðurkenna að mér
var eins farið sem unglingi. En eftir að
hafa dvalið í Danmörku og kynnst málinu
breyttist afstaða mín algjörlega gagnvart
dönsku. Núna fínnst mér danska fremur
fallegt. mál.“
Við víkjum nokkrum orðum aftur að
skólanum og ég spyr Teit um afburða
nemendur — hvort þeir fínnist nú á
tímum þegar svo ótal margt glepur fyrir
unglingunum.
„Já, já, mikil ósköp. Og oft er það svo
að það eru einmitt afburða nemendumir sem
velja sér latínu til að kljást við. Það er ákaf-
lega gaman að kenna fólki sem bæði vill
og getur lært.“
Eins og drepið ér á í upphafi þessa pist-
ils, er Teitur framúrskarandi kennari
sem á auðvelt með að hrífa nemendur
með sér í hita augnabliksins. Hann er
spurður í hveiju þessi galdur hans sé
fólginn.
„Ég hef nú áður verið spurður á svipaðan
hátt, en þessu er ekki auðvelt að svara. En
alltaf geri ég ráð fyrir því, að allir nemend-
ur mínir vilji læra og ætli sér að læra
mikið. Þessvegna er það, að þegar ég kem
inn í fyrsta tímann hjá nemendunum, og
reyndar alla tíma, þá hugsa ég með mér
að þeir skuli fá að læra og fá nóg að gera.
Annars er það alltaf einn maður sem lærir
mest í þessum tímum — og það er ég sjálf-
ur, ég læri alltaf mest. Það er kannski
aðalástæða þess hversu vel mér fellur
kennslustarfíð.
Hinsvegar hef ég lítið hugsað um sérstak-
ar aðferðir, og ég verð að segja, að margt
sem maður heyrir um kennslutækni og
námstækni minnir mig á mann sem verður
sér úti um fallegan gjafapappír en gleymir
gjöfínni — þetta er lítið meira en umbúðir.
Að vísu má fínna ýmislegt nýtilegt í þessum
fræðum, en mér finnst margt kreddukennt
í þeim.“
Hvernig er það Teitur, ertu lítið gefinn
fyrir hin veraldlegu gæði?
„Ég hef að minnsta kosti mjög takmark-
aðan áhuga á leikföngum tuttugustu aldar.
Til að mynda hef ég ekki sjónvarp og engan
á ég bílinn. En útvarp hef ég hérna og plötu-
spilara, því ég hlusta mikið á klassíska
tónlíst og nýt þess. Líklega hlusta ég einna
mest á Beethoven og Mozart, en sitthvað
annað er í uppáhaldi hjá mér, t.d. ítalskar
óperur, en til þess að njóta þeirra þarf rúm-
an tíma því að þær eru svo langar.
En það er með þessi veraldlegu gæði,
menn leggja auðvitað mismunandi merkingu
í það hugtak. Ég verð að segja eins og er,
að ég er ákaflega ánægður með mitt hlut-
skipti, ég er sáttur við starf mitt og þar
af leiðandi þarf ég ekki að kvarta.
Nú ætla ég að koma með eina setningu
á latínu sem mér finnst hæfa mér vel: Bene
qui latuit, bene vixit. Þetta þýðir: Sá hef-
ur lifað vel sem hefur falið sig vel, eða með
öðrum orðum að sá hefur lifað vel sem Iítið
hefur látið á sér bera. Þetta sagði Ovidius
skáld fyrir óralöngu, en er samt ennþá í
fullu gildi. Það er langt síðan ég tók eftir
þessari setningu, ég hef gaman af henni.“
Ekki vill Teitur viðurkenna að hann hafi
haft þessi orð að leiðarljósi í lífí sínu þó
hlédrægur sé, en mér er nær að halda að
svo sé.
Þar sem Teitur er skarpgreindur maður
ogmenntaður vel, erhann spurður hvort
honum svíði ekki þegar heimska og
sinnuleysi verði fyrir honum.
„Ég skal segja þér, að með árunum er
slíkt hætt að angra mig. Það er í og með
vegna þess að ég er svo heppinn að ég
kenni eingöngu svokallaðar valgreinar en
ekkert í „kjarnanum" sem þýðir það, að
nemendur velja sjálfir það sem þeir ætla
að læra hjá mér, svo yfirleitt hef ég mjög
góða og duglega nemendur."
Nú berst talið að langskólanámi og vísind-
um og hvort það geti verið að vísindin séu
raunverulega að kollvarpa mannkyninu.
„Ef þú átt við kjarnorkuslys, þá er ég
nú fremur svartsýnn. Þessir háu herrar
segja að hitt og þetta stafí af mannlegum
mistökum, en mín reynsla er sú að allt bilar
með tímanum. Og hvað gerist ef um náttúru-
hamfarir verður að ræðá og starfsemin fer
úrskeiðis í kjamorkuverunum?
Ég verð að segja eins og er, að mér líst
ekkert of ve! á kjamorkuna, þar getur orð-
ið stórslys. Sannleikumn er sá, að þrátt
fyrir allt hyggjuvitið er maðurinn kominn
með tæki sem hann ræður ekki við.
Annars er ég bjartsýnismaður að eðlis-
fari og ég trúi á menninguna, ég held að
hennar vegur dafni þrátt fyrir allt. Og ef
ég vík að tungumálum, þá álít ég þekkingu
á þeim bæði nytsamlega og af hinu góða.
Því sá sem lærir tungumál erlendrar þjóðar
skilur þá þjóð svo miklu betur á eftir, og
því vil ég segja að tungumálanám sé gott
framlag í þágu friðarins — við öðlumst miklu
dýpri skilning en ella á fólki ef við lærum
tungumál þess.
Og nú ætla ég að koma með eina setn-
ingu á frönsku handa þér. Frakkar orða
þetta svo'fallega þegar þeir segja: Tout
comprendre, c’est tout pardonner. Á
íslensku verður þetta: Að skilja allt er að
fyrirgefa allt. Finnst þér þetta ekki fallegt?"
Og nú verður Teitur eins og ég þekki
hann fyrir framan stóru, svörtu töfluna í
skólanum, því ég hrífst svo með honum að
•mér fínnst ég aldrei hafa heyrt neitt eins
fallegt á ævinni.
Ertu trúaður maður Teitur?
„Ekki á þann veg sem þú sjálfsagt mein-
ar, og ég hugsa ekki mikið um slík mál. Á
hinn bóginn hef ég mætur á Biblíunni og
les hana mikið.
Það er nefnilega þannig, að þeir sem eru
að Iæra erlent tungumál þurfa helst að lesa
eitthvað í Biblíunni á því máli. í Biblíunni
eru orðatiltæki sem allir nota — eða allir
þeir sem eru á þessu kristna svæði sem við
tilheyrum. Og ég hef lesið mikið í Nýja testa-
mentinu á ýmsum tungumálum."
Nú gerist ég eilítið nærgöngul og spyr
Teit hvort hann hafi aldrei kvænst.
„Nei, það hefi ég ekki gert, en á fimm
ára gamlan son sem ég er ákaflega hrifinn
af. Hann er mér dýrmæt gjöf. Annars hef
ég ekki búið einangraður og gæti t.d. aldr-
ei hugsað mér að búa aleinn sem einsetu-
maður fjarri öllu, af og frá, það gæti ég
ekki. En ég álít að manni sé nauðsynlegt
að geta verið aleinn með sjálfum sér og
sínum hugðarefnum, að minnsta kosti
stundum. “
Það er erfitt að hugsa sér Teit án bóka,
án þeirra getur hann eflaust aldrei ver-
ið. Enda ber mikið á bókum á heimili
hans. Bókamaðurinn Teitur handleikur
bækur sínar á sérstakan hátt, af stakri
nákvæmni og varfærni, nánast eins og
hann sé með viðkvæmar sálir í höndun-
um. Það er því ekki úr vegi að spyija
hann um lesefnið þessa stundina.
„Sem stendur les ég mikið orðabækur
vegna þess að ég er að semja íslensk-þýska
orðabók. Ingvar Brynjólfsson, menntaskóla-
kennari, byijaði á því verki árið 1959, en
hann lést 1979. Ég hófst svo handa 1965,
en Kjartan Gíslason vinnur að þessu verki
með mér. Að vísu gerði ég sama og ekkert
frá árinu 1977 til 1984, tók mér langt frí,
en ég hef unnið við þetta frá árinu 1984.
Þetta er óhemju mikil vinna og fæstir sem
gera sér grein fyrir öllu því sem að baki
stórrar orðabókar liggur."
Að svo mæltu stendur hann upp og sýnir
mér inn í eitt herbergið, en þar er þá allt
fullt af miðum og blöðum, sem liggja í mis-
háum bunkum út um allt.
„Sjáðu, hérna eru miðar sem ég varð að
skrifa, orð sem þurfti að þýða og skil-
greina. Svo þarf að flokka orðin og flokka
síðan flokkana í aðra flokka..."
Hann brosir sínu óræða brosi, og ég verð
algjörlega orðlaus yfir því sem ég sé.
„Já, þetta er mikil vinna, en nú sér fyrir
endann á þessu verki, það er bytjað að setja
bókina, en þá þarf auðvitað að lesa prófark-
ir, alveg endalaust.
Það tekur mörg ár að semja orðabók sem
þessa, og þessvegna tekur maður eftir
hvernig tungumál eru alltaf að breytast.
Hugsaðu þér t.d. allt tölvumálið sem kom
inn í málið eftir að byijað var á þessu verki,
það var nýtt — hafði ekki verið í málinu
fyrr, og svona er um fleiri hluti. En sá sem
vinnur að orðabók lærir mikið, hann lærir
geysilega mikið.
Það er bókaforlagið Örn og Örlygur sem
stendur að útgáfu þessa verks, sem vonandi
á eftir að verða mörgum að gagni í framtíð-
inni.“
Tilvonandi þýskunemendur geta farið að
hlakka til að komast yfír góða orðabók,
enda ekki vanþörf á, nógu er nú þýskan
strembin.
Það er með vilja gert að minnast síðast
á ítölsku og Ítalíu við Teit, en þetta tvennt
er honum ákaflega kært, kemur líklega fast
á eftir latínunni, enda skylt.
Teitur dvaldi um tíma í klaustri á Ítalíu,
ekki sem munkur, heldur til að fræðast og
nema eins og honum var líkt.
pÞað er rétt, ég dvaldi um skeið í klaustri
á Italíu. Þar lærði ég latínu og ítölsku og
hafði afskaplega gaman af þegar munkarn-
ir töluðu saman á latínu, en þeir léku sér
við það á stundum, og það var nú leikur
að mínu skapi. Ég reyni að fara til Ítalíu
einu sinni á ári, ég kann vel við mig þar
og svo fæ ég æfingu í málinu. ítalska er
falleg mál og hljómfagurt. Hlustaðu t.d. á
þetta: Lieto, sempre lieto — hvað þetta
hljómar fallega."
í sameiningu dáumst við að ítölskunni,
hreinu sérhljóðunum og formfegurðinni, og
aftur fínn ég fyrir þessum hæfileika Teits
að hrífa fólk að sér, því mér finnst þessi
setning næstum ennþá fallegri en sú franska
sem hann fór með fyrr í samtalinu. Og
Teitur heldur áfram:
„Og sjáðu nú til, þetta þýðir: Glaður,
ávallt glaður — eða teitur alltaf teitur. Þú
veist að Teitur þýðir glaður.. .“
Nú vantaði bara töflu og krít. Ég held
að það fari ekki á milli mála: Teitur Bene-
diktsson er KENNARI.
6