Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1987, Síða 4

Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1987, Síða 4
Listmunasalinn og kaffifélagar hans Kaffihúsarápið var ekki út í bláinn. Það var hluti af starfl Sig- urðar seni listgripa- miðlara. Á Hressing- arskálanum hitti hann Stein Steinarr og Jón Kristófer kad- ett í Hernum. Á Borginni hitti hann Tolla og Polla, Agnar Bogason og Tómas skáld Guðmundsson. Og að sjálfsögu Jó- hannes Kjarval. EFTIR BRAGA KRISTJÓNSSON Blöðin búa Til Menn En hver var Sigurður Benediktsson? „Blöðin búa til menn,“ sagði hann. Og sann- arlega er tíminn ekki lengi að afgreiða þá. Þegar villuljós fjöimiðlafársins leika ekki lengur um þá, gleymast flestir undur fljótt. . . Það virðist einu gilda — hvort menn hafa skrifað enga bók eða fjörutíu . . . hrammur gleymskunnar varpar þeim á djúpið og þaðan eiga þeir ekki aftur- kvæmt nema við hátíðleg tækifæri, þegar fræðimenn og aðrir skrítnir fuglar eru fengnir til að rifja upp fortíðina, t.d. á af- mæli Reykjavíkurborgar. Einn þessara gleymdu manna var Sigurð- ur Benediktsson. Eg kynntist honum um það leyti sem hann var að hefja uppboðs- starfsemi sína á bókum og listmunum í Reykjavík árin 1953 og 1954. Þá hafði hann unnið heilan áratug við listgripamiðl- un, m.a. fyrir Jóhannes Kjarval, Þorvald Skúlason og flutt inn erlend listaverk frá Bretlandi og Danmörku, en þar hafði Sig- urður mjög góð sambönd. Uppboðin voru í fyrstu haldin í gamla listamannaskálan- um við Alþingishúsið og þangað kom strax í upphafi fjöldi manna til að kynna sér þessa merku nýjung í bæ- jarlífinu. Það er minnisstætt, að á einu af fyrstu uppboðunum, voru m.a. seldir munir, sem þekktur íslenzkur menntamaður hafði þegið að gjöf frá leiðtogum þýzkra nazista, m.a. var þar selt bréf frá Göring marskálki. Slíkir munir eru nú virði margra þús- unda dollara, en hér í gamla lista- mannaskálanum fussuðu menn við þessu og keyptu af náð fyrir nokkrar krónur. Það gekk ekki erfiðislaust að koma á þessum listmuna- og bó- kauppboðum. Á fyrsta uppboðið mættu fulltrúar bæjarfóget- ans í Reykjavík og stöðv- Hann notaði verðlaunaféð, sem var stórfé, til að hefja skólagöngu í Menntaskólanum á Akureyri, en 18 ára hélt hann síðan til Danmerkur. Þar var honum tekið tveim höndum. Frásögn af björgunarafreki Sig- urðar var þá komin í allar danskar barnabækur. Sveinn sendiherra Bjömsson bauð honum til sín, greifinn Schack bauð honum á setur sitt og Gunnar skáld Gunn- arsson greiddi götu hans. Hann settist síðan í læri og til starfa á ritstjóm danska stór- blaðsins Politiken og vann þar í þrjú ár. Nánasti starfsbróðir hans á blaðinu varð hinn frábæri, en skammlífi færeyski rithöf- undur Jörgen Frantz Jacobsen og urðu þeir nánir vinir. Ritstjóri Politiken var á þessum árum hinn virti og áhrifamikli H. Cavling smælki og getu til að koma því til skila í áhrifamiklu — en eðlilegu máli. Húmanískur skilningur hans var barskur og grófur og fáorð frásagnargáfa hans gat verið mjög áhrifarík. Þegar Sigurður hætti á Morgunblaðinu árið 1938, setti hann á stofn heimilisblaðið Vikuna. Það er núna dálítið holur hljómur í því að fullyrða, að stofnun Vikunnar og stjóm Sigurðar á henni hafi valdið straum- hvörfum á íslenzkum blaðamarkaði. En við nánari athugun bendir mjög margt til þess — þótt það verði ekki rætt nánar. Við stofn- un Vikunnar naut Sigurður danskra sambanda sinna frá Kaupmannahafnarár- unum, hann náði einkaleyfi á eftirsóttum og þekktum myndasögum og fékk ódýr myndamót frá dönskum fréttamiðlunum. Vikan varð í höndum Sigurðar einn mesti „succsess" sem orðið hefur í íslenzkri blaða- mennsku fyrr og síðar. Á öðm ári blaðsins var það komið yfir 16 þúsund eintök og mest selt í Reykjavík. íbúar Reykjavíkur vom þá innan við 40 þúsund. Ef sama hlut- fall gilti í dag fyrir hin glitfögm kláðarit uppa-kynslóðarinnar, ættu þau að koma út í 35-40 þúsund eintökum, en ekki vesælum 9-14 þúsundum. Hrekkvísir menn höfðu blaðið af Sigurði með brögðum, en hann fékkst ekki til að hallmæla þeim. Hann sneri sér að útgáfu annarra blaða og tímarita. En árangurinn var ekki hinn sami. En blöð hans eins og t.d. Hádegisblaðið, er eitt bezta vikurit, sem út hefur komið hérlendis, ekki sízt vegna hinna frábæm smápistla eftir Stein Steinarr, sem þar birtust. Þegar þessi útgáfudæmi Sigurðar gengu igurður Benediktsson, miðl- ari gamalla bóka og mál- verka, uppboðshaldari, áður blaðamaður og ritstjóri, var mesti kaffihúsakall, sem ég hef kynnst. Á morgnana, snemma, fór hann í kaffi á Borgina og sat þar í hópi heildsala og lögmanna. Um 11-leytið þrammaði hann útá Kaffi Höll, uppi, þar sem Búnaðarbankinn hefur nú hreiðrað um sig í húsum leðurverzlunar Jóns Brynjólfs- sonar á homi Austurstrætis og Veltusunds og settist þar með kaupahéðnum og skrif- stofumönnum úr miðbænum. Og síðdegi- skaffið meðtók hann í gamla Sjálfstæðis- húsinu við Austurvöll, þar sem Póstur og sími hafa nú mötunejrti sitt og félagsheimili. Þetta kaffihúsaráp var þó alls ekki út í bláinn. Þetta var hluti af starfi Sigurðar sem listgripamiðlara. Á þessum þrem samkomu- stöðum hitti hann flesta helztu viðskipta- menn sína, listunnendur úr röðum heildsala af eldri og yngri árgöngum og framsækna bankamenn, bæði seljendur og kaupendur. uðu þessa ólöglegu starfsemi. Fógeti hafði þá, lögum samkvæmt, einn heimild til slíks uppboðahalds. En Bjami heitinn Benedikts- son, sem þá var mikill áhrifamaður í landinu, beitti sér skömmu síðar fyrir löggjöf, sem heimilaði einstaklingum, að fengnu opinberu leyfí, að efna til uppboða. Eftir það voru þau haldin með reglulegu bili; viku áður en Sigurður Ben. lézt, 1. desember 1970, hélt hann hið 171. í röðinni. FEÐURNÚTÍMA Blaðamennsku Sigurður Benediktsson átti að baki næsta óvenjulegt og ævintýraríkt lífshlaup, þar sem skipst höfðu á skin og skúrir. Þegar hann var 14 ára unglingur og átti heima á bænum Bamafelli í Köldukinn í Þingeyjar- sýslu, hafði hann bjargað yngri bróður sínum og einnig móður sinni úr bráðum lífsháska við mjög erfíð skilyrði. Fyrir þetta afrek varð hann landsfrægur og hlaut einn- ig svokölluð Camegie-verðlaun, sem úthlut- að var af dönskum aðiljum fyrir afreksverk. og fékk hann miklar mætur á Sigurði fyrir hæfni hans og dugnað. Reyndist hann hon- um haukur í homi þá og oft síðar. Árið 1935 hélt Sigurður heim til íslands, varð blaðamaður hjá Morgunblaðinu og var þar til 1938. Hann flutti með sér nýjan tón og ólíkan inn í íslenzka blaðamennsku. Viðtöl Sigurðar vöktu strax athygli. Hann lagði til hliðar hinn venjubundna og æði þungbæra hátíðleika, sem þá var ríkjandi og lét oft í ljós glettni og spaug í viðtölum. Á þessum tíma voru viðtöl reyndar ekki tíð í blöðum. Helzt birtust þau, þegar aldraðir athafnamenn áttu merkisafmæli eða at- kvæðamiklir kvenskörungar settust í helgan stein. Viðtal í Morgunblaðinu var líkt og fálkaorðan, út deilt eftir langt og gott starf — meiri háttar. Sigurður lagði til atlögu við þetta við- horf. Sú viðleitni varð honum ekki til framdráttar í starfi, en hún var honum til sóma og hafði veruleg áhrif, þótt síðar yrði. Viðtalsgreinar hans voru oft „óbein viðtöl" frásögn höfundar í þriðju persónu. Hann hafði mjög næmt auga fyrir hvunndagslegu ekki upp, sneri hann sér að útgáfu dagblaða fyrir hemámsliðin í stríðinu og hélt þeirri starfsemi áfram mestalla styijöldina. Þetta var ekki merkileg framleiðsla, handiðnaður, varla samboðinn útgefandanum. Eftir stríðið sneri hann sér síðan að lista- verkasölu og miðlun. Kaffihúsalíf Á þeim árum sem Sigurður var að hefja listmunauppboð sín, stóð kaffíhúsalífíð í hinni gömlu miðborg Reykjavíkur í kvosinni með miklum blóma. í gamla Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu orti Leifur Haraldsson: Ungu skáldin yrkja kvæði án þess að geta það. í Ingólfskaffi er ég í fæði án þess að éta það. Á Hressingarskálanum vora skáld og listamenn með aðsetur. Þar var fastur sama- staður Steins Steinarrs, Jón Kristófer Kadett í hemum kom þar með hléum, Vil- hjálmur frá Skáholti sat þar við gluggann og horfði fjarrænum augum á umferðina 4

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.