Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1987, Síða 7

HÖFUNDURINNOG
Lesandinn
„Það sem mér finnst vera einkennandi
fyrir þær bandarísku bækur sem ég hef séð
er raunsæið, það hefur alltaf verið ríkjandi
í bandarískum bókmenntum og þá sérstak-
lega á kreppuárunum. En hvað samtímabók-
menntir varðar finnst mér mjög áberandi
hvað raunsæisstefnan er sterk. Síðan hefur
hinn svonefndi minimalismi haft talsvert
mikil áhrif á bandarískar bókmenntir. Mini-
malismi kom fyrst fram í myndlist og spratt
frá art de pouvre eða hinni fátæklegu list.
Það sem einkennir hann er afskaplega snauð
framsetning á hlutum, án skrauts og
þvíumlíks. Ég held að minimalisminn hafi
haft svona mikil áhrif í Bandaríkjunum
vegna þess að hann tengdist á vissan hátt
raunsæisstefnunni, en hún var laus við allt
flúr hérlendis. Minimalisminn kemur oft
fram í stuttum sögum og ég held hann
hafi orðið til þess að örva smásagnagerð á
síðustu árum, en smásagan var að miklu
leyti dauð.“
— Eru ekki fáir rithöfundar í Banda-
ríkjunum sem þú mundir setja undir sama
hatt og sjálfan þig, þ.e. formbyltingarmenn?
„Jú, ég held þeir séu mjög fáir. Einhvers
konar formbylting kemur alltaf fram að ein-
hverju leyti, en hún hefur ekki verið eins
ráðandi og í evrópskum bókmenntum."
— Nú hefur þú sagst vera á móti því að
skrifa með lesandann efst í huga, heldurðu
að þessi skortur á formbyltingarmönnum
hér í Bandaríkjunum geti stafað af því að
höfundar skrifí með lesandann fyrst og
fremst í huga?
„Já. Og þeir skrifa ekki einungis með
lesandann í huga, heldur líka með útgefand-
ann í huga. Það hefur verið afar erfitt fyrir
bandaríska höfunda að komast inn í stóru
útgáfufyrirtækin fram að þessu, vegna þess
að ef bókin er ekki vænleg til að seljast
gefa þau hana ekki út. En útgáfupólitíkin
hefur þó breyst ansi mikið síðustu 4—5 ár,
þannig að það er miklu auðveldara fyrir
unga höfunda að koma út bókum sínum
núna en var skilst mér. En hér miðast allt
við söluna. Bandaríkjamenn segja ekki að
bókin eigi að vera fyrir fólkið, heldur verður
hún að vera söluhæf og þar af leiðandi verð-
ur hið svonefnda fólk að geta keypt hana.
Ég býst við því að almenningur kaupi ekki
bækur hér fremur en annars staðar, það
er millistéttin sem gerir það.“
— Þú hefur ekkert orðið fyrir áhrifum
af bandarískri markaðshyggju?
„Nei, ég hef ekki ætlað mér að gefa út
bækur hér í Bandarílqunum, þannig að ég
þarf ekki að miða við bandrískar aðferðir.“
— Það freistar þín ekkert að reyna að
skrifa metsölubók?
„Nei, nei. Ég veit það er afskaplega erf-
itt að fá útgefið hér í landi. í gamla daga
fékk ég stundum bréf frá bandarískum út-
gefendum sem vildu gefa út bækur eftir
mig, en þeir fundu aldrei neinn þýðanda,
látið sig dreyma um að birta fyrir 10 árum.“
— Lætur almenningur sig bókmenntir
varða?
„Já. En hann hefur oftast mestan áhuga
á pólitískum skrifum, vegna þess að þá
heldur fólk að það muni finna eitthvað sem
ekki sést í dagblöðum og öðrum fjölmiðlum.
Þó eru margir rithöfundar sem eru á móti
beinum skrifum um stjómmál, ritverk eigi
að höfða meira til einstaklingsins en þjóð-
félagsins."
— Að lokum David, þekkirðu eitthvað til
íslenskra bókmennta?
„Ég kannast náttúrlega við íslendinga-
sögumar, en að öðra leyti veit ég raunar
lítið. Satt að segja ætti ég að vita eitthvað
um íslenskar bókmenntir þar sem ég er í
ritstjóm tímarits um erlendar bókmenntir."
Um einstakt samfélag
rithöfunda frá öllum
heimshornum í Iowa
City í Bandaríkjunum,
þar sem nokkrir íslend-
ingar hafa dvalið, og í
þetta skiptið var það
Guðbergur Bergsson.
þannig að það varð aldrei neitt úr því.“
— Þú stefnir ekki að því að skrifa metsölu-
bók, en er þér ekki í mun að sem flestir
lesi það sem þú skrifar?
„Nei, mér er alveg sama þó að enginn
lesi það.“
— Ertu þá ekki bara að skrifa fyrir sjálf-
an þig?
„Það er höfundurinn alltaf að gera í raun
og vera, hann er að ræða við sjálfan sig.“
— Af hverju þá að hafa fyrir því að gefa
verkin út?
„Það er á vissan hátt til að hreinsa blóð-
ið. Því ef maður situr uppi með eitthvað,
þá þvælist það of mikið inn í næsta verk.“
— En gleður það þig ekki ef þú hittir
mann sem hefur notið þess að lesa verk
eftir þig?
„Nei, ég er úr þannig fjölskyldu að það
er aldrei minnst á það. Verk mín era mér
því algeriega óviðkomandi."
FagurfræðiOg
DÓNASKAPUR
— Verður þessi afstaða til verka þinna
til þess að það losni um ákveðnar hömlur
þegar þú ert að skrifa?
„Nei, oft þarf ég að leggja afskaplega
mikið á mig til þess að segja það sem ég
segi. Og það er sérstaklega í sambandi við
það sem fólk kallar ljót orð, vegna þess að
sjálfum finnst mér þetta dónalegt. Ég þarf
ekki að réttlæta það, heldur fá mig til að
vinna verkið, vegna þess að mín persónu-
lega siðferðiskennd segir; þetta áttu ekki
að gera, en fagurfræðilega siðfræðin segir
allt annað: svona á þetta að vera. Þess vegna
forðast ég að lesa verk eftir sjálfan mig.
Annað dæmi um fagurfræðilega etík er
ao finna í grein minni í tímariti Máls og
menningar á síðasta ári. Þar stóð að ég
hafi kosið Alþýðubandalagið. Ég kýs ekki
Alþýðubandalagið! En etík greinarinnar og'
lógík varð að vera þannig. Ég hætti að kjósa
Alþýðubandalagið fyrir mörgum áram!“
StórOgLítil
VlÐFANGSEFNI
— Finnst þér þú hafa auðgast eitthvað
við samneytið við rithöfundana hér?
„Ég hef aðallega kynnst Afríkubúunum,
en ekki sérstaklega þeirra ritlist, enda held
ég að þeir séu ekki mjög góðir rithöfundar,
Masuri Bin Sa-
likun er eftir-
launamaður
frá Singa-
pore. Ljóð-
skáld og yrkir á malaísku, sem er eitt af
fjóram opinberam tungumálum fjölskrúðu-
grar þjóðar er telur um 2,5 milljónir manna,
þar af 70% af kínverskum upprana. Masuri
er fyrrv. skólastjóri og hefur gefið út nokk-
ur ljóðasöfn, auk þess sem hann hefur
fengist nokkuð við smásagnagerð og gagn-
rýni.
„Það er ekki mögulegt að lifa á ritstörfum
í Singapore," segir Masuri og finnst greini-
vegna þess að þeir era afar ósjálfstæðir.
Þjóðir þeirra hafa kannski fengið sjálfstæði
1960, en þær vantar andlegt sjálfstæði,
enda tekur það þjóðir áratugi og stundum
vill einstaklingurinn ekki vera sjálfstæður.
Það sem þeir hafa verið að fást við er það
sama og Evrópubúar gerðu á 19. öldinni,
þannig að það er ekkert athyglisvert við
þau verk.“
— Er 19. öldin ekkert athyglisverð?
„Ef hún er endurtekin í sömu mynd, þá
er hún ekki athyglisverð. Ef hún er umsköp-
uð, þá er hún athyglisverð."
— Nú hefur mér skilist að margir höfund-
anna hér séu aðallega að fást við framstæð
viðfangsefni, ef svo má segja, stríð og frið,
kúgun og ofbeldi og þar fram eftir götunum.
Hvað finnst þér um þín eigin viðfangs-
efni í samanburði við þeirra?
„Maður er eiginlega ekki fær um að
dæma sín eigin verk. Það er eins og maður
sé heillaður af manns eigin verkum, sem
verður til þess að maður sér ekki sína eigin
galla nema að vissu leyti."
— Þú öfundar Afríkubúana ekkert af að
hafa þessi viðfangsefni við bæjardymar?
„Nei. Frá mínum bæjardyram séð, þá
bæta þeir ekki neinu við. Þeir era t.d. að
hæðast að trúboðanum og gera það á ná-
kvæmlega sama hátt og maður hefur séð
áður, t.d. í bókum Laxness. Þeim fínnst
þetta vera voðalega skemmtilegt, en mér
finnst það ckki. Þeir gefa viðfangsefninu
ekki dýpri merkingu, maður sér myndina,
en ekki það sem er á bakvið hana.“
FÁMÁLIR RITHÖFUNDAR
— Hefur afstaða þín til sjálfs þíns sem
rithöfundar eitthvað breyst eða skerpst við
að vera í þessu alþjóðlega samfélagi?
„Ég veit það ekki í raun og vera. En ég
hef aldrei verið í svona rithöfundasamfélagi
áður og að þvi leyti er þetta ný reynsla.
Samfélag rithöfundanna hér er hins vegar
ekki mjög vitsmunalegt samfélag, vegna
þess að margir þeirra ráða ekki við ensku
og svo era rithöfiindar ekki mjög mikið fyr-
ir það að tala saman. Þeir era t.d. alltaf
hræddir um að einhver steli frá þeim hug-
myndum."
— Lítur þú á þig sem sér-íslenskan rithöf-
und?
„Ég lít á mig sem rithöfund sem ekki er
rðtlaus heldur með rætur á mörgum stöðum.
Ég legg mig fram um það að fá sem flest-
ar rætur. Þess vegna hef ég reynt að nota
þennan tíma héma til þess að kynnast
bandarískri menningu eins mikið og hægt
er á svona stuttum tíma.“
— Nú ert þú mikið í útlöndum á hverju
ári, er það kannski vegna þess að þér fínn-
ist rithöfundurinn þurfa að vera einhvers
konar utangarðsmaður?
„Nei, hann þarf ekki að vera það og
maður sem er langt frá sinni þjóð er oft í
miklu nánari tengslum við hana heldur en
sá sem er heima fyrir. Samanber þegar
bandarísku höfundamir sátu í París skrifuðu
þeir mjög góðar bandarískar bókmenntir.
David Albahari frá Júgóslavíu: „Það
er dulbúin ritskoðun í Bandaríkjunum “
lega út í hött að við séum að spyija hvort
hann geti lifað af skáldskapnum. „Skáld--
skapurinn er nokkurs konar köllun sem ég
hef sinnt í frístundum mínum.“
Aðspurður sagði Masuri mikinn mun vera
á vestrænum bókmenntum og singaporsk-
um. „Þjóðfélagslegar aðstæður era svo
gerólíkar. Okkar bókmenntalegi arfur er
einnig allt öðravísi, kemur frá hindúum,
persum og aröbum. Sjálfur skrifa ég fyrst
og fremst til að tjá tilfinningar mínar og
hugsanir um lífið og tilverana."
— Hefurðu notið þess að dvelja héma?
„Já, mjög svo. Hér hef ég fengið tæki-
Eftir að þeir fóra að sitja hjá hér heima
hafa þeir hvorki orðið eins bandarískir né
eins alþjóðlegir og þeir vora á áranum fyrir
stríð.
— Hefur þú skrifað eitthvað héma?
„Nei, og ég held að megin þorri höfund-
anna hafi ekki gert það. Það er ekki hægt
vegna þiýstings frá stjóm stofnunarinnar
um að maður geri hitt og þetta. Maður
hefurekki næði til að skipuleggja eitthvað
í huganum."
— Ertu þá ekki með neitt skáldverk í
höfðinu?
„Jú, maður er alltaf með eitthvert skáld-
verk í höfðinu."
— Eitthvað sem þú kemur til með að
skrifa niður fljótlega?
„Ég er búinn að skrifa svo mörg skáld-
verk niður í gegnum tíðina. Verk sem aldrei
hafa verið gefin út.“
— Fljótur að skrifa?
„Nei, ég er ekki fljótur að skrifa, en ég
er alltaf að, alla daga látlaust, geri ekkert
annað, hugsa ekki um neitt annað."
ReglusamtLíf
ÁnVÍMUGJAFA
— Nú ert þú búinn að vera mikilvirkur
rithöfundur í aldarfjórðung, ekkert farinn
að þreytast?
„Nei, það held ég ekki. Ef maður ferðast
talsvert og er alltaf viðbúinn að kynnast
menningu eða hveiju sem er, þá þreytist
maður ekki fremur en jörðin þreytist."
— Þannig að þú ætlar að halda áfram?
„Já, það er alltaf hægt að sá — ja, nema
jörðin verði mjög kalkborin, þá vex ekki
neitt og maður staðnar. En ef maður lifir
reglusömu lífi og er ekki í áfengi eða tó-
baki þá held ég að heilinn geti starfað ansi
lengi. Og ef maður getur ekki skrifað slær
maður þann vamagla að þýða. Ég var tals-
vert ungur þegar ég byijaði að slá þann
vamagla."
— Hefurðu lifað eingöngu á ritstörfum
undanfarin ár?
„Eftir 1965 hef ég ekki unnið öðravísi
fyrir mér. Reyndar kenndi ég, en það var
ekki vegna þess að ég þyrfti að gera það.“
— Er erfitt að lifa á þessu?
„Maður setur sér bara eitthvert takmark.
Maður getur kallað það líf að fara aldrei á
veitingahús, en mörgum er það afar erfitt,
segja það sé ekkert líf.“
— Þannig að þú lætur ýmislegt á móti
þér til að geta helgað þig ritstöfum?
„Já, ég geri það.“
— En getur samt farið til útlanda svotil
árlega?
„Það er bara af því að ég sló þann var-
nagla þegar ég var ungur að ég gæti farið
til útlanda. Það var bara eins og hver önn-
ur vitsmunaleg útsjónarsemi."
— Þú óttast ekkert að missa atvinnuna?
„Nei, ég er ekkert hræddur um það.“
Höfundurinn stundar framhaldsnám i bók-
menntafræðum í lowa City.
Masuri Bin Salikum frá Singapore:„
Okkar bókmenntalegi arfur er allt
öðruvísi“
færi til að kynnast Bandaríkjunum af eigin
raun og rithöfundum frá öllum heimshom-
um. Það hefur verið ómetanlegt. Verst ég
skuli ekki vera betri í ensku!“
— Heldurðu að þessi dvöl eigi eftir að
hafa mikil áhrif á ljóðagerð þína?
„Ég veit ekki. En auðvitað hefur þessi
dvöl héma víkkað sjóndeildarhring minn og
það er alltaf gagnlegt, hvort sem maður er
rithöfundur eða ekki,“ sagði Masuri Bin
Salikun frá Singapore og hélt áfram að
pikka á ritvélina sína á áttundu hæð May-
flower-heimavistarinnar í Iowa City.
LESBÓK MORGUN8LAÐSINS 28. FEBRÚAR 1987 7
Leonard Koza frá Suður-Afríku les úr verkum sínum í bókabúð í Iowa City.