Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1987, Qupperneq 14

I
FEBRUARGRE I N I N
BJARGVÆITUR
LUNDÚNA
námsárum mínum í Lundúnum 1945—47 féll
ég oft í stafí yfir þeim ómetanlegu menningar-
verðmætum, sem þessi fomfræga borg
geymir, til dæmis í bresku söfnunum. Þá gat
maður einnig valið um fyrsta flokks leiksýn-
Hugmynd Hitlers var að
varpa 50 þúsund V-l-
sprengjum á London, 5
þúsund á mánuði. Und-
irbúningurinn fór fram
með ýtrustu leynd. Það
var hinsvegar tæknifræð-
ingurinn Michel Hol-
lard, sem gerst hafði
njósnari og gat á eigin
spýtur gert öll þessi
áform að engu. Sagan af
því er næstum því of
ótrúleg til að geta verið
sönn — en er það samt.
ingar í 40 leikhúsum miðborgarinnar, eða
farið fyrir lítið gjald í Aibert Hall á haustin
og hlustað þar á Benjamino Gigli, Jasha
Heifetz eða einhveija heimsfræga píanó-
snillinga eða hljómsveitir. Enn fremur naut
ég sumarbiíðunnar í Hyde Park á sunnu-
dagsmorgnum, þar sem bömin leika sér,
frjáls og óþvinguð, kassaprédikaramir
þmma yfír okkur um stjómmál, trúarbrögð
og allt milli himins og jarðar eða ungir elsk-
endur skemmta sér á bátum á Löngutjöm.
Ekki grunaði mig þá, árið 1945, að senni-
lega er einum einasta manni að þakka, að
í þessari sögufrægu borg stendur yfírleitt
steinn yfír steini. Og það var ekki einu sinni
Breti, heldur franskur maður, sem á heiður-
inn skilið fyrir að hafa bókstaflega bjargað
Lundúnum frá gjöreyðingu. Og það er sag-
an um þennan mann, Michel Hollard, sem
ég ætla að rifja upp í þessari grein. En frá-
sögn mín er byggð á efni bókarinnar The
Man Who Saved London (Maðurinn sem
bjargaði Lundúnum) eftir Georg Martelli.
Þetta stórkostlega ævintýri hófst aðeins
tveim árum áður en ég kom til Lundúna í
fyrsta sinn, þ.e. árið 1943.
Það var í október það ár, á fímmta ári
heimsstyijaldarinnar síðari, að lágvaxinn
en þrekinn 45 ára gamall Frakki, Michel
Hollard, var í þann veginn að láumast yfír
landamærin inní hið hlutlausa Sviss. Hann
bar kartöflupoka um öxl, en exi í hendi.
Hann leit því út fyrir að vera skógarhöggs-
maður.
Morgunsólin sindraði milli tijánna, þegar
hann hraðaði sér leiðar sinnar, líkari ketti
en manni. Hreyfíngar hans urðu að vera
hins mjúkfætta kattar, því minnsti hávaði
gat haft dauðann í för með sér; hér var
heyrandi í holti: næm skilningarvit þýskra
lögregluhunda og nasistavarðanna við
landamærin.
Hollard, sem var tæknifræðingur í iðn-
aði, og hafði gerst njósnari til þess að hjálpa
föðurlandi sínu, Frakklandi, hafði farið alls
49 sinnum yfir landamærin inní Sviss. í
hvert sinn hafði hann í fórum sípurn hemað-
arupplýsingar, sem áttu að komast til
Englands. Hann og félagar hans höfðu sýnt
legu leynilegra flugvalla nasista í Frakk-
landi, fallbyssustæði við ströndina, fundið
uppdrætti að kafbátastöð við Bologne og
skýrt frá flutningum heilla herdeilda. Allt
hafði þetta vitanlega haft mikilvæga hem-
aðarþýðingu. En ekkert þessara leyndar-
mála komst þó í háffkvisti við það, sem
hann nú hafði í fórum sínum.
Innan um kartöflumar í poka hans leynd-
ust skjöl, sem ekki eingöngu áttu eftir að
bjarga Lundúnum frá gjöreyðingu, heldur
stytta styijöldina um marga mánuði. Holl-
ard var með uppdrætti að flugtakstöðvum
hinnar hræðilegu fljúgandi sprengju Hitlers,
V-l.
Það var hugmynd Hitlers að varpa 50.000
V-1 sprengjum á Lundúni, 5.000 á mánuði.
Undirbúningur að flugtaki þeirra hafði farið
fram með ýtrustu leynd. Við byggingu flug-
taksstöðvanna voru aðallega notaðir hol-
lenskir og pólskir verkamenn, sem ekki
kunnu orð í frönsku. Og nú vom þessar flug-
taksstöðvar að vera tilbúnar á yfír 100
stöðum.
Og nú nálgaðist Michel Hollard, eini
maðurinn úr hópi bandamanna sem þekkti
þessar fyrirætlanir í smáatriðum, landa-
mærin. Hann tók til fótanna. Brátt var
hann kominn að gaddavírsflækjum, sem
aðskildu Frakkland frá Sviss. Hann var
búinn að fleygja exi sinni og poka yfír,
þegar allt í einu var gripið heljartaki um
hné hans, það var kjaftur gríðarstórs þýsks
lögregluhunds, sem læsti sig um fót hans.
Hundurinn stóð bara kyrr og hélt taki
sínu. Hollard gat ekki hreyft sig. Þó vissi
hann að hann varð að komast leiðar sinnar,
því vitanlega hlutu mennimir, sem unnu
með hundinum að vera á næstu grösum.
Hann var vopnlaus. í gerfi venjulegs
sveitarmanns dugði ekki að bera vopn. Slíkt
hefði óðar vakið grunsemdir, ef leitað hefði
verið á honum. I örvæntingu sinni litaðist
hann um eftir einhveiju til þess að opna
gin hundsins; og þama sá hann einmitt
það, sem hann þurfti á að halda: langa sterk-
lega spýtu. Hann greip hana og þiýsti henni
af öllu afli niður í kokið á hundinum. Langa
stund gerðist ekki neitt. En loks linaði hund-
urinn takið og valt um dauður.
Þegar Hollard hafði unnið sig gegnum
gaddavírinn og gripið poka sinn, kom hann
auga á svissneskan landamæravörð með
byssu við öxl. En hann miðaði samt ekki á
Hollard, heldur á tvo þýska hermenn, sem
gerðu sig líklega til að skjóta Hollard. Þjóð-
veijamir létu þá byssumar síga og gengu
leiðar sinnar muldrandi fyrir munni sér.
Og það leið ekki á löngu eftir að þessir
atburðir gerðust, áður en sprengjuflugvélar
bandamanna tóku að gera öflugar loftárás-
ar á flugtaksstöðvar V-1 flugskeytanna.
Fimm vikum síðar voru 73 þessara stöðva
annað hvort gjörðeyðilagðar eða höfðu orðið
fyrir svo miklum skemmdum, að þær vom
ónothæfar með öllu. Þótt aðrar minni væru
reistar, voru hinar stórfenglegu áætlanir
nasista um það að leggja Lundúnir í rúst
að engu orðnar. I stað þeirra 50.000 skeyta,
sem Hitler hugðist láta rigna yfir stórborg-
ina, urðu þau ekki nema 2.500. Og þau
féllu ekki í lok ársins 1943, þegar þau hefðu
getað ráðið úrslitum, heldur á miðju ári
1944, of fá og of seint.
í endurminningum sínum, Crusade in
Europe, segir Dwight D. Eisenhower: „Það
er sennilegt, að hefði Þjóðveijum heppnast
að fullkomna og beita þessu nýja vopni sex
mánuðum fyrr en raun varð á hefði inn-
rásin á meginlandið orðið ákaflega erfið,
og ef til vill ókleif með öllu.“
En það sem er furðulegast í sambandi
við söguna um Michel Hollard, sem varð
einn af frægustu njósnurum síðari heims-
styijaldarinnar, er það, að allt þetta gerði
maðurinn algjörlega ótilkvaddur. Það bað
hann enginn um það að gerast njósnari, og
það hjálpaði honum enginn til þess. En þeg-
ar hann komst yfír mikilvægar upplýsingar,
þá fór hann bara yfír landamærin til Sviss.
EFTIRÆVAR
R.KVARAN
Húsnæðislausir Lundúnabú-
ar leita næturgistingnr á
brautarpalli neðaqjarðar.
Ástandið var hrikalegt, en
hvemig hefðiþað orðið, ef
Þjóðveijar hefðu óáreittir
getað komið upp verkamiðj-
unum fyrir flugskeytin, sem
áttu endanlega aðgera útaf
viðBreta.
14