Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1987, Blaðsíða 4

s u Ð U R
M E Ð S J O
Höfiiðbólið Krýsuvík
og fjórtán hjáleigur þess
í Krýsuvík var Maríu-
kirkja og með hjáleigum
sínum var jörðin sérstök
kirkjusókn. Nú er fátt til
minja um þessa byggð
nema greinilegar rústir á
stöku stað, svo sem á
Vigdísarvöllum
EFTIR ÓLAF E.
EINARSSON
Krýsuvíkurkirkja var endurbyggð og endurvígð 1964 og lítur svona út núna. Á gólfi er timburhlaði oggetur kirkjan ekki
tahzt hæf tilþess aðmessað væri íhenni. Hún ermeðal minnstu kirkna Iandsins, 4,20x6,80m að flatarmáli ogmjög lág
undirloft. Kirkjuna byggði Beinteinn Stefánsson, sem bjó að Læk í Krýsuvíkursókn árið 1857. Hún erþví 130 ára. Aríð
1929 var hún lögð niður sem helgidómur og um tímanotuð tilíbúðar. Eftir 1950 vaknaði áhugi á endurgerð kirkjunnar,
sem orðin varhröríeg. Það verk vann dóttursonur Beinteins kirkjusmiðs, Sigurbent G. Gíslason trésmiður.
Sveinn Björnsson listmálarí ersá sem helzt dvelur langdvölum íKrýsuvík núna,
þvíhann hefurþar vinnustofu oglíkar velkyrrðin og einveran. Sveinn stendur
hérá rústum bæjarins, en á málverkinu eru ýmsar hulduverur, sem Sveinn veitaf
ínánd við Kleifarvatnið. Honum líkar sú sambúð vel ogþykirgott aðfá sér
göngutúra í blekmyrkri á vetrarkvöldum.
Svo segir í fornum ritum, að Grindavík eða
Grindavíkursókn, takmarkist að vestanverðu af
Valarhnúk á Reykjanesi, sem aðskilur bæði land
og reka Hafna og Grindavíkur en að austan-
verðu Selatangar, stuttur tangi í sjó fram vestan
við Krýsuvíkurberg. Á Selatöngum er klett-
ur nokkur, bergdrangur kallaður Dagon, og
aðskilur hann bæði land og reka Grindavík-
ur og Krýsuvíkur að austanverðu.
Þótt ofangreind landamerkjalýsing sé
tekin upp úr riti síra Geirs Bachmann frá
1840, veit ég ekki betur en að landamerki
Grindavíkur eða Grindavíkursóknar að aust-
anverðu séu þar sem jarðimar Krýsuvík og
Herdísarvík mætast og þótt Hafnarfjarðar-
bær hafi á árunum um 1930 fest kaup á
Kiýsuvíkinni, tilheyrir hún eigi að síður
Grindavík landfræðilega enn í dag.
Maríukirkja
í embættisbókum Gullbringusýslu er
landamerlq'um Krýsuvíkur lýst þannig:
„Maríukirkja í Krýsuvík í Gullbringusýslu á
samkvæmt máldögum og öðrum skilríkjum
heimaland allt, jörðina Herdísarvík í Ámes-
sýslu og ítök, er síðar greina.
Landamerki Krýsuvíkur eru:
1. Að vestan: Sjónhending úr Dagon
(Raufarkletti), sem er klettur við flæð-
armál á Selatöngum í Trölladyngju-
Qallrætur að vestan, sem er útbrunnið
eldfjall norðanvert í Vesturhálsi, þaðan
bein stefna í Markhelluhól, háan
steindrang við_ Búðarvatnssvæði.
2. Að norðan: Úr Markhelluhól, sjón-
hending norðanvert við Pjallið Eina, í
Melrakkagil (Markrakkagil) í Undir-
hlíðum og þaðan sama sjónhending
að vestur-mörkum Herdísarvíkur, eða
sýslumörkum Gullbringu- og Ámes-
sýslu.
3. Að austan: Samþykkt og þinglýst vest-
urmörk Herdísarvíkur, sjónhending úr
Kóngsfelli, sem er lág, mosavaxin eld-
borg umhverfís djúpan gíg, á hægri
hönd við þjóðveginn, úr Selvogi til
Hafnarfjarðar, örskammt frá veginum
í Seljabótamef, klett við sjó fram.
4. Að sunnan: nær landið allt að sjó.“
Þessu næst em talin ítök þau, sem kirkj-
an á og loks „ítök sem aðrir eiga í landi
kirkjunnar".
í jarðabók sinni geta þeir Ámi Magnús-
son og Páll Vídalín þess, að ágreiningur
nokkur sé um landamerki milli Krýsuvíkur
og ísólfsskála, en ekki skýra þeir neitt frá
því, um hvað sá ágreiningur sé. Báðar þess-
ar jarðir eru þá (1703) í eigu dómkirkjunnar
í Skálholti.
I máldögum og öðrum skjölum, sem rituð
eru löngu fyrir daga þeirra Páls og Áma,
er svo sagt, að hraundrangurinn, eða klett-
urinn Dagon (Raufarklettur), sé landamerki
og þá auðvitað fjörumerki millum jarða þess-
ara, en hitt mun lengi hafa orkað tvímælis
hvor af tveim brimsorfnum hraundröngum
sem standa í flæðarmáli á Selatöngum, sé
Dagon (Raufarklettur). Og eigi eru enn
full 50 ár liðin (árið 1897) síðan þras varð
nokkurt og málaferli risu út af því, hvor
þessara tveggja kletta væri Dagon. Um
þetta mál sýndist sitt hveijum og mun svo
enn vera. Vísast um þetta mál í bækur
Gullbringusýslu.
Á korti herforingjaráðsins danska er
Dagon sýndur mjög greinilega, en hér kem-
ur til greina, — eins og reyndar víða annars
staðar, — hversu ömggar heimildir þeirra
mælingamannanna hafi verið.
Bilið millum hinna tveggja hraundranga,
eða fjöruræma sú, sem deilumar hafa verið
um, mun eigi lengra en það, að meðalstóran
hval getur fest þar.
Nakin Fjöll
Og Hraunbreiður
Ummál Krýsuvíkurlandareignar er milli
60 og 70 km, en flatarmálið eitthvað á
þriðja hundrað ferkm. Er stórmikill hluti
af þessu víða flæmi ýmist ber og nakin fjöll
og smáar og stijálar grasteygingar upp í
rætumar, eða þá víðáttumiklar hraunbreið-
ur, þar sem sáralítinn gróður er að fínna,
annan en grámosa gnógann og svo lyng á
stöku stað. Aðalgraslendið í landareigninni