Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1987, Qupperneq 11

Þessar ljóðlínur kvað Halta við barn sitt
í leikriti Jóhanns Siguijónssonar.
Jónas Hallgrímsson segir í Andvökusálmi.
Myrkrið er manna fjandi,
meiðir það líf og sál,
sídimmt og síþegjandi
svo sem helvítis bii,
gjörfullt með gys og tál.
Veit ég, að vondur andi
varla á þessu landi
sveimar um sumarmál.
Andvökusálmur endar svo:
Aldrei þarf það að ugga
aumlegan grímuskugga
Ijðsið í burtu bar.
I lokaerindi þessa mikilfenglega kvæðis
bendir Matthías á, að enda þótt maðurinn
sé veikur eins og strá, standi hann ekki einn.
Veikur maður, hræðstu eigi, hlýddu,
hreyk þér eigi, þoldu, stríddu.
Þú ert strá, en stórt er Drottins vald.
Hel og fár þér finnst á þinum vegi;
fávís maður, vittu, svo er eigi,
haltu fast í Herrans klæðafald!
Lát svo geysa lögmál fjörs og nauða,
lífið hvorki skilur þú né hel:
Trú þú - upp úr djúpi dauða
Drottins rennur fagrahvel.
Allir þekkja „Þorraþrælinn“ eftir Kristján
Jónsson. Bóndinn er kominn að bjargar-
þrotum sökum harðinda og sjómenn vegna
aflatjóns, en grimmd hins þögla Þorra er
slík, að hún líkist kvalalosta.
Andspænis undri norðurljósanna fer Ein-
ari Benediktssyni líkt og Matthíasi Jochums-
syni frammi fyrir hafísnum. Þeir finna, hve
þekking mannsins nær skammt og þrá að
skyggnast lengra, en fá ekki svar. Þessari
þrá mannsins lýsir Einar Benediktsson í
lokaerindi kvæðisins.
En aldrei sá neinn þann, sem augað gaf,
- og uppsprettur Ijóssins ei fundnar né skýrðar.
Með beygðum knjám og með bænastaf
menn bíða við musterí allrar dýrðar.
En autt er allt sviðið og harðlæst hvert hlið
og hljóður sá andi, sem býr þar.
Snjórinn verður tákn dauðans, en jafn-
framt fegurðar og hreinleika.
Dauðinn er hreinn og hvítur snjór.
En ljósmeti var af skomum skammti og
því erfítt að bægja myrkrinu frá. Allir kann-
ast við Gretti Ásmundarson, píslarvott
myrkursins.
Matthías Jochumsson, Hannes Hafstein
og Einar Benediktsson ortu um hafísinn og
fer hér á eftir brot af kvæði Matthíasar
Jochumssonar.
Ertu kominn, landsins fomi fjandi?
fyrstur varstu enn að sandi,
fyrr en sigling, sól og bjargarráð.
Silfurfloti, sendur oss að kvelja!
situr ei í safni kerling Helja,
hungurdiskum hendandi yfír gráð?
Matthías lýsir kynjamyndum hinnar voða-
slungnu eyðimarkar, sem er eins og leiði
heillar veraldar. Hann óttast hungur og
mannfelli.
Þá er slitið brjóst úr munni á bami.
Bjöm og refur snudda tveir á hjami,
gnaga soltnir sömu !, einagrínd.
Um áhrif hafíssins á mannssálina segir
hann:
Þú átt, hafís, allt, sem andann fælir,
allt, sem grimmd og hörku stælir,
án þess samt að örva þrek og móð.
í huga Matthíasar vakna spurningar um
uppruna og heimkynni hafíssins.
Hvaðan ertu? Enginn veit þín kynni,
enginn skilur þig né sækir heim.
Segulheimur, hveijum ertu byggður,
himins reiðitogum skyggður?
En í kuldalegu voðaríki hafíssins ríkir
þögn. Skáldið leiðir getum að því, að þetta
heljarlík hafí eitthvert hlutverk.
Enginn svarar. Innst I þínu djúpi,
undir dauðans fölva hjúpi
leynist máske lífog hulin náð.
eitthvert geysi - hlutverk víst þú hefur,
heljarlík, sem árþúsundir sefur?
Hver má þýða heilög ragna ráð?
Þögull Þorrí heyrír
þetta harmakvein,
en gefur gríð ei nein,
glíkur hörðum stein,
engri skepnu eirir,
alla fjær og nær
kulda - klónum slær
og kalt við hlær.
En allt í einu kveður við annan tón, þeg-
ar Bjami Thorarensen, boðberi rómantísku
stefnunnar, leiðir veturinn fram á sjónar-
sviðið í mynd og líkingu glæsilegs riddara
og lýsir ástum hans og móður jarðar.
Hve ríður svo geyst
á gullinbrúvu
hávan ofhifin
hesti snjálitum
hnálega hristanda
hrímgan makka
eldi hreyfanda
undan stálsködum?
Kemur svo allur
og kreistir í sterka
jörðu jámarma
og jörðu kyssir.
Venður hún þunguð
afþeim viðskiptum,
velur svo Ijósmóður,
sem Vor nefnist
Skáldin taka að yrkja um fegurð vetrar-
ins. Bjarni Thorarensen segir í Sigrúnar-
Ijóðum.
Kyssir ei á köldum
klaka mjöllu vetri
röðull, jafnt sem rauðar
msir á sumrum?
Einar Benediktsson yrkir kvæðið Norður-
ljós. Bort úr því fer hér á eftir.
Veit duftsins son nokkra dýrðlegri sýn
en drottnanna hásal í rafurloga?
Sjá grundu og vog undir gvllhvelfdum boga! -
Hvergetur nú unað við spil og vin?
Sjálf moldin er hrein eins og mær við lín
mókar í haustsins visnu rósum.
Hvert sandkom í loftsins litum skín,
og lækimir kyssast í silfurrósum.
Við útheimsins skaut er allt eldur og skraut
af iðandi norðurljósum.
Þannig farast Jónasi Hallgrímssyni orð í
ljóðinu Alsnjóa. Einar Benediktsson hugleið-
ir rök lífs og dauða í hinu mikilfenglega
kvæði Snjór. Ekki er unnt að birta það í
heild, en fýrsta og síðasta erindið fara hér
á eftir.
Nú breiðast voðir hels og hljóðs
um hauður allt að sjónarhring,
og grafkyrr stendur storka flóðs,
sem stimuð alda horfins Ijóðs,
þar sumarfuglinn söng við lyng.
- Mikli ótti allrar foldar,
endi þessi stríðs og kífs,
líknsemd holds og maðks og moldar
mikli dauði, sár og blíður!
Klakahelsins hreini faðmur
hjarta mínu fríð þinn býður,
þar sem fallið blóm og baðmur
bera fræ til annars lífs.
í ljóði Steins Steinars er snjórinn „eins
og frosin lík af ljósum".
Snjór, snjór.
Brimhvít mjöll.
Eins og fivsin lík afljósum,
eins og haf af hvítum rósum
hylur mjöllin spor þín öll.
Veslings maður, veslings maðuri
Víst er soig þín nóg.
Þú átt máske auðnu þína
undir snjó.
Og þú ratar varla veginn,
vanans troðnu slóð.
Og þér reynist þraut að þekkja
þína eigin lóð.
Snjór, snjór.
Brimhvit mjöll.
Eins og frosin lík af Ijósum,
eins og haf af hvítum rósum
hylur mjöllin spor þín öll.
Vetrardagur eftir Stefán Hörð Grímsson
vekur spumingar. Hveijir koma gangandi
á mjóum fótleggjum eftir hjaminu með fjöll
á herðum sér? Er það íslenska þjóðin, sem
þoldi og stríddi, meðan hún fetaði sig gegn-
um aldimar? Eða em það menn nútímans
undir ógn helsprengjunnar?
Ljóðið fer hér á eftir:
í grænan febrúarhimin
stara brostin augu vatnanna
frá kaldri ásjónu landsins.
Af ferðum vindanna eirðarlausu
um víðáttu hvolfsins
hafa engar spumir borist.
Litlausri hrímþoku blandið
hefur lognið stirðnað
við bijóst hvítra eyðimarka.
Undir hola þagnarskelina
leita stakir bassatónar
þegar íshjartað slær.
Á mjóum fótleggjum sínum
koma mennimir eftir hjaminu
með fjölt á herðum sér.
Jóharines úr Kötlum bregður ljósi yfir
fjölskyldulíf í baðstofu, þegar hríðin þaut
um þekjuna.
Man ég fyrrum þyt á þökum
þreyta styr við éljadrög. -
Þá á kyrrum kvelda vökum
kveiktu hyrinn rímnalög.
Birti um rann af fomum funa
fljótt, er annir leyfðu það.
Gleði brann í mildum muna.
- Mamma spann, en pabbi kvað.
Geislar svifu. Gisti hjarta
gulli drifinn bragurínn.
— Mamma hrifin brosið bjarta
brciddi yfir drenginn sinn.
Ljóðið, sem fýlgir á eftir, er eftir Hannes
Pétursson. Það sýnir hið breytta viðhorf til
vetrarins, eftir að iðnvæðingin gekk í garð.
Veturinn fer um alfenntar götur, einn í
för. Þar er ekki maður, sem brýst áfram
gangandi uppi á heiði gegn stormi og hríð,
illa skóaður og í skjóllitlum fötum, sem vind-
urinn næðir gegnum.
Við hlustum öll. .
Drungaieg hljóð.
En við emm róleg í skjóli veggjanna,
skjóli upphitaðra húsa og njótum þess
öryggis að eiga ekki allt undir sól og regni.
Veturinn úti, einn í för
um alfenntar götur. Hann blæs í hom
grátt af hrími.
Við hlustum öll.
Drungaleg hljóð. Þau hlammast á glugga
og hringa sig utan um stofuboritið
þar sem við sitjum.
Samt er ég rór
í skjóli veggjanna, skjóli hússins.
Öryggið, það er móðurbms
sem mjúkt kemur
afhimnum ofan
á hjarta mitt og augu.
Kvæðið „Veturinn" eftir Bjarna Thorar-
ensen geymir þessar ljóðlínur.
Sagt er fyrir Vori
Vetur flúi.
Og þegar veturinn flýr, kemur vorhugur-
inn með þeim kenndum, sem í honum búe.
Útþráin greip Egil Skalla-Grímsson. Hann
mælti svo í „Höfuðlausn".
Drók eik á flot
við ísabmt
(Ég dró skip mitt á flot I vör.)
„Isabrot" eftir Snorra Hjartar er stór-
fengleg lýsing á vorkomunni. ísarnir bresta,
elfumar bólgna, ryðja af sér klakafjötmnum
og byltast fram.
Það kann að vera, að ljóðið hafí víðari
merkinu, og Snorri sé þama að vísa til þess,
sem Hannes Hafstein kallar „hjartans ís,
sem heltek skyldunnar þor“ og hlýtur að
leiða til glötunar í samskiptum manna og
þjóða.
Fer kvæðið hér á eftir.
/ hólfum oggöngum
undir hafþökum
sýldra veggja
vaki ég og bíð.
Svo byltist ég flóð
brimhertra eggja
úr rauðum vökum
drifið vorgrænum söngum.
Þá lýkur um síð
hinum langa vetri,
mun önnur og betri
öld rísa
mild og hljóð
yfír molaða ísa.
Höfundurinn er kennari i Hafnarfirði.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21.MARZ 1987 1 1