Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1987, Síða 7

Gegnum loftmúrinn, 1984. Múrrista eftir Gunnstein Gíslason.
Tvær nýjar múrristur
eftir Gunnstein.
Þær eru á sýningu hans
á Kjarvalsstöðum.
í fullkomnu þyngdarleysi. Hér nær listamað-
urinn oft að tjá átök og hamslausa hreyfíngu
með formum, sem fyrir tilvirkan innri hvata
virðast slíta sig laus og myndbreytast á
stundum í algerlega óhlutlæga myndgerð.
Stóra veggmyndin í Fjölbrautaskólanum í
Breiðholti er gott dæmi um slíka formgerð.
Fuglsímyndin, sem við getum greint vinstra
megin á myndinni, er leyst upp, línur fugls-
ins hvarfast saman við línur loftstraumsins,
himininn og landið í íjaska. Og í öðrum
myndum, eins og t.d. verkinu Austanregn
frá árinu 1981, þekkir áhorfandinn einstaka
smáatriði, sem virka líkt og vísbending og
gera honum kleift.að „endurbyggja" mynd-
ina. Á þennan hátt er áhorfandinn neyddur
til að gerast þátttakandi í sköpunarverkinu
og lesa út úr því sína eigin sýn.
í þessari formgerð, sem hafnar hinum
hefðbundna myndramma, eru það sem fyrr
segir fígúrur og umfram allt fuglar megin
viðfangsefnið. Fuglsímyndin er gjaman sett
fram sem ferli, samtímis sem hún er leyst
upp á myndfletinum. Þannig öðlast myndin
oft fleiri en eitt tímaskeið. En hvað er megin-
inntak þessara verka? Fyrir hvað standa
þessar fígúrur og fuglar? Er einhver dulin
merking í fuglsforminu, sem birtist aftur
og aftur í verkum listamannsins? Eflaust
væri hægt, ef djúpt er rýnt, að fjalla um
táknræna merkingu fuglsins í þessum verk-
um. En á þessu stigi virðist það nægilegt
að beina athygli okkar að sameiginlegum
einkennum þessara fígúru- og fuglamynda.
Og það fyrsta sem við tökum eftir er að
bæði þessi fyrirbæri fljúga í verkum lista-
mannsins og flugið er í raun forsendan fyrir
ærslafullri og hamslausri hreyfíngu á mynd-
fletinum. Og þar erum við kannski komin
að því sem hvað mest einkennir myndefnið
í þessari formgerð. Og það er æðið, átökin,
baráttan og árásargimdin! En þetta sam-
merkta inntak þarf ekki að vera túlkað sem
eyðandi eða niðurdrepandi, líkt og Freud
skilgreinir þennan mannlega eiginleika,
heidur getur það þvert á móti verið skynjað
sem jákvætt afl, lífsorka, sem er forsenda
allra athafna, upphafið að sérhveiju sköpun-
arverki. Þetta eru því skapandi átök lista-
mannsins við efnið og hvemig hann
fullnægir sér í baráttunni. ímyndin, mynd-
efnið — fugl/fígúra — eru því í raun átylla,
formrænn möguleiki, farvegur fyrir andlega
og líkamlega útrás listamannins. Hin raun-
verulega merking er því sjálf sköpunin,
glíman við efnið, miðilinn, sem í þessu til-
viki er lagskipt steypa sem ekki má þoma
áður en samskiptum myndar og listamanns-
ins lýkur. Þá innsiglar steinninn form og
inntak.
Steypan er afgerandi f þessari myndgerð
og býður upp á leik með 4júpt og rými auk
þess sem hún aðlagast auðveldlega sínu
næsta umhverfi. En steinninn er líka ein-
kennileg andstæða myndefnisins í þessari
síðastnefndu formgerð. I raun getum við
talað um þversögn milli flugformanna og
steypunnar, sem er f eðli sínu hörð og þung.
Eiginleikar sem frysta, stífa og hefta þau
átök sem bijótast um á myndfletinum. Og
í síðustu verkum listamannsins gengur hann
enn lengra og setur form og lfnur úr stáli
inn í formgerðina. Þetta eru oftast geo-
metrísk form sem annað hvort virka sem
rammi eða eru einfaldlega til þess að binda
orkuna í hreyfi- og flugformum myndanna.
Og um leið framkalla þessar andstæður og
kannski enn frekar en áður átökin sem eiga
sér stað á myndfletinum. Ósveigjanlegt stá-
lið er gert til að halda kraftinum og hinni
hamslausu hreyfíngu í skefjum.
Víst er að þessar „stálbyggingar" eru
opnun fyrir annars lausbeislaða formgerð
og ef til vill er þetta leiðin yfir í þrívíddar
múrristur, því þegar öllu er á botninn hvolft
er múrristan lágmynd og þá er stutt yfír f
skúlptúrinn. Þetta er því myndgerð sem
virðist búa yfir óþijótandi möguleikum,
bæði í útfærslu og stærðum, og rímar eink-
ar vel við fyrirbærið arkitektúr!
Höfundurinn er listfræðingur og forstööumaöur
Ásmundarsafns.
V A R S T u

L E S A ■
Alþýðustökur
og heimslist
EFTIR JON ÚR VÖR
Þeir sem kynnst hafa
hinum stuttorðu ljóð-
um Austurlanda —
sem nú eru til í þýð-
ingum allra menning-
arþjóða hvar sem er í
heiminum meira að
segja í allríkum mæli
hér hjá okkur íslendingum — og hafa
bestu íslensku ferskeytlumar og tæki-
færisvísumar til samanburðar hljóta oft
að taka eftir því, hve lík sum þessara
verka em að gerð. í örfáum orðum er
hægt að segja sögu, sem líka væri hægt
að tjá í margra binda skáldverki.
En ef við gemm okkur grein fyrir
þessu hlýtur okkur um leið að verða
ljóst, að hið fiábæra f skáldskap, eins
og raunar í allri list, er fágætt dýrmæti
og getur aðeins komið þar fram, sem
jarðvegurinn er undirbúinn. — En annað
þurfum við líka að hafa í huga, að þótt
tvö góð skáldverk séu í rauninni einstæð
og aldrei fyllilega sambærileg, verður
hið snjalla því aðeins metið — og borið
saman á tveimur óskildum tungum —
að sá sem dæmir kunni nógu vel bæði
málin, sem verkin birtast á, og hafí ótvír-
ætt góðan smekk.
Hjá bókaútgáfu Helgafells kom út
rétt fyrir jólin 1975 ljóðakver eftir aldr-
aða ekkju og móður, sem ung hafði misst
manninn sinn eftir skamma sambúð. Hún
var bóndadóttir og síðan húsfreyja aust-
ur í Fljótshlíð. Seinna hafði hún flutt
með bömin sín til Reykjavíkur. Alla ævi
hafði hún unnað Ijóðum og ort sjálf. Hún
fékk að lifa það, að sjá prófarkir litlu
bókarinnar sinnar, sem böm hennar
kostuðu til útgáfu. En á útgáfudegi bók-
arinnar var komin í gröf sína, enda svo
gömul að bömin hennar voru líka komin
á efrí ár og fallandi fót. Ég hef einu
sinni áður minnst á vísur þessar opin-
berlega, en ég man ekki, hvort bókin
vakti annars nokkra athygli.
Heiti hennar er Kvæði, 52 blaðsíður.
Höfundurinn hét Halla Lovísa Lofts-
dóttir, fædd 1886, dó 1975. Hér koma
sýnishom:
Draumur
Viltu koma stutta stund
stigu foma kanna
heim í bjartan helgilund
huldu minninganna?
Þar er allt sem áður var
ei þótt greini sögur,
blómin okkar bíða þar
björt og hrein og fögur.
Sitja skulum hlið við hlið,
hlusta svo f næði
á fuglasöng og sumarklið,
sem við elskum bæði.
Þann að heyra unaðsóð
oft var fyrrum gaman.
Fagur söngur, lög og Ijóð
leiddi okkur saman.
Hljótt í runnum hvislað var,
heitin brunnu á tungu.
Himins sunna hneig í mar,
hörpur unnar sungu.
Blómin smá til himins heim
horfðu á dáinn bjarma,
út í bláan, bjartan geim
breiddi þráin arma.
Himins boga á bláum dúk
blikaði Ijósafjöldinn,
hjúpuðu foldu mild og mjúk
mánans silkitjöldin.
Út í heiðin Ijós og löng
lofts um viðan bláinn
lyftist okkar sál í söng,
söm var bcggja þráin.
Svo skal tveggja sálna þrá
söngs í hljóma beygja.
Víst er gott að þekkja þá
þó þeir verði að deyja.
Ég vil vekja athygli á því, að þótt
þessar vísur séu allar settar undir sömu
fyrirsögn væri eins hægt að taka marg-
ar þeirra út úr, láta þær vera stakar,
eins og stuttu Austurlandaljóðin mörg
em. Einnig mætti velja saman tvær og
tvær og gera úr sjálfstætt kvæði. Tökum
þar sem dæmi tvær fyrstu og tvær
síðustu vísumar. Höfundur nefnir í raun-
inni hvergi bemm orðum hinn látna
ástvin sinn, er hún missti eftir svo stutta
samveru og tregar langa ævi. En þó að
maður viti ekki meira um ævi skáld
konunnar en það litla, sem sagt er í
þessari stuttu grein, er það nóg til þess
að bera kvæði hinnar óþekktu íslensku
konu við miklar heimsbókmenntir frá
liðnum öldum, án þess að manni komi i
hug stæling.
Síðasta vísan í bókinni er svona:
Út á veginn óljós þrá
augna bendir steinum.
En að hveiju er ég að gá
sem ekki á von á neinum?
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 16. MAÍ 1987 7