Lesbók Morgunblaðsins - 06.06.1987, Blaðsíða 2

Þegar að er gáð kemur
í ljós, að kraftamaður-
innJÓNPÁLL
SIGMARSSONáættir
að rekja til manna, sem
voru frægir fyrir afl
EFTIR EIRIK
EIRÍKSSON
Afl og afar-
mennska
Afburða- og afreksmenn
hafa lengi verið gæðing-
ar þessarar þjóðar; það
sýna fornu sögurnar
best. Sterkir menn, fim-
leikamenn, fjörmenn og
listhæfir menn til sálar
og líkama hafa verið
þeir menn er þjóðin hefur löngum viðhaldið
minningu um í frásögum.
„... og lengi munu þeir í heiðri hafðir."
Þannig kemst Sigfús Sigfússon þjóðsagna-
ritari að orði í formála fyrir söguþáttum af
afreksmönnum, sem bókaútgáfan Þjóðsaga
er nýbúin að gefa út. Þó að margt hafi tek-
ið breytingum frá því hinn fróði sagnaþulur
ritaði þessi orð fyrir hálfri öld halda þau
enn fullu gildi. Hver fylgist ekki með afrek-
um Jóns Páls Sigmarssonar, sem talinn er
sterkasti maður í heimi?
í söguþáttum Sigfúsar segir margt af
forfeðrum hans og frændum. Þar sést glöggt
hvað ýmsir eiginleikar ganga í ættir. Faðir
Jóns Páls er Sigmar Jónsson. Jón, faðir
Sigmars, er kominn af þróttmiklum bærida-
ættum af Austurlandi. Ber þar hæst
Njarðvíkurætt eldri, afkomendur Björns
Skafins og Hólmfríðar Þorvarðardóttur
Bjarnasonar sýslumanns á Ketilsstöðum
(Hákarla-Bjarna). Þorvarður Bjarnason bjó
fyrstur þeirra ættmenna í Njarðvík eystra,
mun hafa flutt þangað 1509. Jörðin var svo
í eign og ábúð sömu ættar nær 250 ár til
1787.
Njarðvíkingar voru miklir atgerfismenn
og er víða getið í þjóðsögum. Nokkrir þeirra
höfðu viðurnefnið „hinn sterki". Síðastur
þeirra kyns manna sem bjó í Njarðvík var
Sigurður Hallsson. Hann seldi óðalið 1787
í lok móðuharðindanna og hefur það naum-
ast verið sársaukalaust. Sigurður flutti þá
að Litla-Steinsvaði í Hróarstungu og bjó þar
til elli, d. 1816. Synir Sigurðar voru Björn
bóndi á Ketilsstöðum í Hlíð, Hallur bóndi á
Sleðbrjót og Einar, sem tók við búi föður
síns á Litla-Steinsvaði. Þeir Steinsvaðs-
bræður voru afarmenni að afli og kann
Sigfús margt frá þeim að segja í áðurnefnd-
um þáttum.
hJo^r ftJá

h e T] m] ZMIS
Um manninn og mannkynið
(afórismar)
EFTIR GABRIEL LAUB
Maðurinn: flausturslega ritskoðaður api.
Hundur sem geltir bítur ekki. Nema mann-
hundarnir sumir.
Homo sapiens reis uppúr dýraríkinu þegar
hann komst á það stig að geta útrýmt sjálf-
um sér sem tegund.
Maðurinn er sífeldum breytingum undirorp-
inn þó mannkynið standi altaf í stað.
Mannkynið verður annaðhvort að glata
minninu eða sjálfsvirðingu sinni.
Ég er lfka maður. En látið það samt ekki
fara lengra.
Eftir langar samvistir verða jafnvel bráð-
skemtilegir menn leiðinlegir. Nýlega þurfti
ég að vera einn með sjálfum mér, og hund-
leiddist.
„Einvera" er það að vera einn með sjálfum
sér. Hún er misleiðinleg eftir því hvað við-
komandi á margt ósagt við sálfan sig.
Krakkinn er farinn að mannast. Segir orðið
„nei".
Það er nokkuð erfitt að tala við sjálfan sig.
Hinsvegar ömurlegt að hlusta á einræður
sjálfs sfn.
Altaf skal maður vera betri en hinir — það
gildir um alla.
Maðurinn er það sem hann étur, enda fer
mataræðið líka eftir því hver maðurinn er.
Látum fólk njóta alls þess sem það á skilið,
sérlega þá sem ekkert gott eiga skilið.
Þaðsem furðar mig er ekki beint ástæðan
fyrir sífeldri furðu mannsins heldur sann-
færing hans um það að nokkur ástæða sé
tilað furða sig á neinu.
Vandinn er sá að við erum hætt að hafa ráð
á sjálfum okkur.
Tilað viðhaida sjáifsálitinu þurfa menn að
forðast raunhæft mat á sjálfum sér.
Suðrí Ástralíu er til skorkvikindi sem bítur
af sér vængina strax og það nær fullum
vexti. Rétt einsog manneskjan!
Gríma: sá hluti andlitsins sem fólk velur sér
sjálft.
Iitli maðurinn hefur orðið svona lítill fyrir
atbeina þeirra sem nota hann tilað gera sig
stóra.
Sauðkindin er hjarðdýr sem er næstum eins
fávís og mannskepnan. Hún slátrar þó ekki
meðbræðrum sínum.
Englar fara náttúrlega létt með það að vera
englar. Þurfa ekkert að borða og eru þarað-
auki kynlausir.
Mælikvarði sem gildir: hversu mörg prósent
af manni eru í manninum.
Ótakmarkaðir verða möguleikar mannkyns-
ins aldrei nema það hafi möguleika tilað
takmarka völd þeirra sem eru takmarkaðir.
Þegar mönnum loks mun lærast að elska
hvern annan, elska f raun og veru, munu
þeir gera alla hluti af hreinni ást, jafnvel
hin verstu óhæfuverk.
Viltu elska mannkynið? Reyndu fyrst við
bara eina mannveru . ..
Undireins með fyrstu tilraun sinni tilað
hugsa var maðurinn farinn að lifa um efni
fram.
Óskaplegt er hugmyndaflug manneskjunn-
ar, að það skuli hafa gert sér þessa glæsi-
mynd af mannlegum vitsmunum.
Fjórir ættiiðir: „Sterkasti maður í heimi", okkar eim' og samti Jón Páli Sigmars-
soa. Hann heldur á syni sínum, Sigmari Frey. Lengst til hægri er faðir Jóns
Páls, Sigmar Jónsson, en afi hans, Jón Dul Þórarinsson, er í miðið.
Kona Einars á Steinsvaði var Hólmfríður
Jónsdóttir frá Ketilsstöðum í Hjaltastaða-
þinghá. Móðir hennar var Þórunn dóttir
Árna Gíslasonar skálds og bónda í Höfn,
Borgarfirði eystra. Hún var hálfsystir Hafn-
arbræðra, Hjörleifs og Jóns, sem taldir voru
sterkustu menn á Islandi um aldamótin
1800.
Einn af sonum Einars og Hólmfríðar var
Jón bóndi í Ðölum f Hjaltastaðaþinghá, f.
1818, d. 1892. Jón og bræður hans voru
allir hraustmenni þó að fáar sögur séu um
þá skráðar. Dóttir Jóns í Dölum var Jónfna,
f. 1877, d. 1948, langamma Jóns Páls Sig-
marssonar. Sonur Jónfnu er Jón Dal, f.
1911. Hann flutti af Austurlandi ogbjó lengi
í Tunguhlíð, Lýtingsstaðahreppi í Skaga-
firði. Kona hans er þaðan ættuð en um ætt
hennar er mér ekki kunnugt. Þau eru nú
búsett í Reykjavík.
Jónína giftist Þórarni Ólafssyni frá Urr-
iðavatni í Fellum, miklum atgerfismanni.
Þau þjuggu í Dölum. Þórarinn dó á besta
aldri 1914. Faðir Þórarins var Ólafur Hjör-
leifsson bóndi í Bót í Hróarstungu og síðar
á Urriðavatni, d. 1894. í Bótarlandi sést
enn tóft af beitarhúsi sem Ólafur byggði.
Þar eru steinarnir þögul vitni um átök bónd-
ans með járnkarl einan tækja. Gamlir menn
sögðu þeim er þetta ritar að hann hefði
verið þar að verki einn síns liðs. Faðir Ól-
afs var Hjörleifur Eirfksson. Hann átti ætt
að rekja til Eiríks Magnússonar í Bót. Eirík-
ur var uppi á fyrri hluta 17. aldar.
Afkomendur hans eru fjölmargir og í
þeim hópi kunnir atorkumenn. Kona Hjör-
leifs var Mekkín Ólafsdóttir skyggna frá
Skeggjastöðum í Fellum. Hún átti ætt að
rekja til Odds sterka Jónssonar, sem bjó á
Setbergi í Fellum á fyrri hluta 18. aldar.
Til hans áttu margir kraftamenn á Austur-
landi ætt að rekja.
Hér hefur verið farið fljótt yfir mikla
sögu sem nánar er sögð í VI—VIII bindi
af Islenskum þjóðsögum og sögnum Sigfús-
ar Sigfússonar sem áður er vitnað til.
Höfundur er bókavöröur á Alþingi.
Laugardalshólar
Igrein um höfuðbólið Krýsuvík og 14
hjáleigur þess, sem birtist í Lesbók 7.
marz sl., birtist sú mynd sem hér er
endurprentuð og var hún úr gömlu
myndaalbúmi, þar sem einungis voru mynd-
ir frá Krýsuvík. Það var talið víst, en án
gaumgæfilegrar athugunar, að myndin væri
af Krýsuvíkurbænum fyrr á öldinni, en nú
hefur komið í ljós, að hér er málum bland-
að. Hvernig sem á því stendur er myndin
af gamla bænum í Laugardalshólum í Laug-
ardal og sjá staðkunnugir menn, að það er
að sjálfsögðu Efstadalsfjall, sem þarna er í
baksýn. Það var Friðgeir bóndi Stefánsson
í Laugardalshólum, sem kom þessari leið-
réttingu á framfæri; hann kvaðst undir eins
hafa þekkt gamla bæinn, sem hafði verið
byggður rétt eftir aldamótin. Þá bjó þar
Grímur Jónsson, faðir Ingvars bónda f Laug-
ardalshólum, sem var faðir Stefáns bónda
á sama stað og Friðgeir núverandi bóndi
þar er sonur hans og fjórði ættliðurinn á
jörðinni frá aldamótum.