Lesbók Morgunblaðsins - 06.06.1987, Blaðsíða 7

Rústir Vígdisavalla, hjáleigu i Krýsuvíkursókn. Myndin ber með sér, að þar hef-
ur verið fallegt umbverfis og gróðursælt. Það er því næsta furðulegt að bæir í
jafn grösugu umhverfi skuli snemma á þessari öld leggjast í eyði. Og má einnig
segja slíkt um Krýsuvíkursókn alla. Hver er ástæðan? Undirritaður hallast belst
aðþvi, aðþar hafihafnleysið viðströndina ráðiðmestu um, svo ogsamgönguleysi
á landi.
honum, eins langt uppeftir og slíkur gróður
getur fengið nokkra festu.
Efst á Geitahlíð er og gígur mikill, en
hann er eldri en síðasta jökulöld, eins og
reyndar hlíðin öll er. Barma gígs þessa ber
hærra en aðra hluta Geitahlíðar og heita
Æsubúðir. Niður af Æsubúðum en sunnan
í Geitahlíð verður hvammur sá er kallast
Hvítskeggshvammur, eða Hvítskeifs-
hvammur og er til prentuð þjóðsaga um
þessi örnefni, en eigi er sú sögn all sennileg.
Skammt fyrir austan Deildarháls og
hvamm þennan eru:
KERLINGAR
Sagan um Krýs og Herdísi, heitingar
þeirra og álög er alþekkt úr þjóðsögunum.
En á þeim tímum, sem þjóðleið var með.
Geitahlíð, voru þetta frægar beinakerling-
ar, sem gáfu lítt eftir „Kerlingunni á Sandi",
né þeirri „á Kaldadal". Herdís stendur nær
götunni og var því nafns hennar tíðar getið
en hinnar í vísum þeim, sem hagyrðingarn-
ir létu þar eftir sig liggja í hrossleggjunum.
BÁLKAHELLIR
Bálkahellir í Krýsuvíkurhrauni heitir svo
sökum þess að þegar litið er inn í op hans
sést bálktir með hvorum vegg, líkt og er í
tvfstæðum peningshúsum. Opið á helli þess-
um er hátt nokkuð og vítt, en lengra inn
mun hann lítt eða ekki kannaður.
GVENDARHELLIR
Gvendarhellir er ekki all fjarri Bálkahelli
og dregur hann nafn sitt af því, að bóndi
nokkur í Krýsuvíkurhverfinu, Guðmundur
að nafni, geymdi (eða hýsti) fé sitt í helli
þessum, þá er harðindi gengu og lá hann
við í hellinum, þar- til harðindunum létti.
Líklega hefir þetta verið á fyrra hluta 19.
aldar. Hellir þessi er nokkuð víðáttumikill,
en ekki hár.
KERIÐÁKEFLAVÍK
Á Keflavík, sem sumir kalla Kirkjufjöru,
gengur blágrýtishamar í fjöru niður og er
hann á kortinu talinn 46 m hár og má sú
hæð næstum teljast furðuleg í samanburði
við mælinguna á fuglabjarginu, sem getið
er um hér áður. Uppi á hamri þessum er
Kerið, eða op þess, og nær það alla leið
niður á móts við flæðarmál. Efst er Kerið
vart meira en 3 til 4 metrar í þvermál, en
smávíkkar eftir því sem neðar dregur og
verður líklega hálfu víðara neðst en efst.
Úr fjörunni liggur gangur eða gjögur eitt
gegnum hamarinn og inn í Kerið sjálft og
má þar komast í gegn og á botn þess.
AUSTURENGJAHVER OG
FÚLIPOLLUR
Leirhverinn mikli í Krýsuvík, sá er mynd-
aðist við sprengjugosið er þar varð haustið
1924 og olli landskjálftum nokkrum víða
um Suðurland, er þar sem áður var vatns-
hver lítill og hét sá Austurengjahver; virðist
svo, að leirhverinn megi og vel halda sama
nafninu. Fúlipollur er næstum á miðjum
Vesturengjum og er hann eitthvert stærsta
hverasvæðið, sem til er í Krýsuvík; virðist
ekki þurfa að velkja það lengi fyrir sér, að
endur fyrir löngu hafi þarna orðið sprengi-
gos, líkt því, er varð þá er Austurengjahver-
inn endurmagnaðist haustið 1924. Orsmá
hveraaugu eru hér og hvar á botni Fúla-
er nú storkinn fyrir löngu, og allur gróinn
þykkum grámosa.
Eiríksvarða á Arnarfelli er vel þekkt úr
þjóðsögunum, sem segja að síra Eiríkur
Magnússon, hinn fjölkunnugi Vogsósaklerk-
ur, hafi hlaðið hana og mælt svo um, að
aldrei skyldu Tyrkir koma í Krýsuvík meðan
varðan væri uppistandandi. Nú er varðan
hrunin.
JÓNSMESSUFÖNN
Vestan í Geitahlíð og skammt fyrir neðan
fjallsbrúnina sjálfa leggur jafnan á vetrum
þykka fönn, langa en ekki breiða. Er fönn
þessi sjaldan horfin með öllu fyrr en um
Jónsmessu, og dregur hún nafn sitt af því.
Krýsuvík var talin einhver mesta úti-
göngujörð fyrir sauðfé á landi hér, einkum
þó þeirra jarða sem ekki hafa fjörubeit
með, og ekki var það ótítt, að sumt fé þar
lærði aldrei átið. Vægar jarðhræringar eru
ekki sjaldgæfar í Krýsuvíkurhverfinu og eru
þær kallaðar hverakippir þar. Mótak er þar
sumstaðar í mýrunum, en ekki þótti mórinn
þar góður til eldsneytis; var hann allmjög
blandinn hveraleiri, svo að af sumum köggl-
unum lagði brennisteinslyktina, þegar þeim
var brennt.
Fremur þykir vera þokusamt í Krýsuvík
og lengi hefir því verið við brugðið, hversu
myrk þokan geti orðið þar. Er það haft eft-
Marteinn Þorbjb'rnsson mun hafa verið síðasti bjargsigsmaðurinn sem
hafði það að atvinnu og seldi svartfuglsegg um ðU Suðurnes og
víðar. Hann endaði feríl sinn í berginu á þann sorglega hátt, að hrapa
og sagt hefur verið að hann bafi brotnað á báðum fótum, en komst
samt upp á bergbrúnina hjálparlaust fyrir harðfylgi og útsjónar-
semi. En þá var Uka um leið lokið bjargsigi í Krysuvíkurbjargi sem
atvinnugrein. Hér er mynd af Marteini Þorbjörnssyni, eftir að hann
er fluttur til Hafnarfjarðar og visa eftir Magnús Jónsson fyrrver-
andi skólastióra.
Marteinn Selsins var úr vog.
Vel skal muna segginn.
Hann lét nægja handvað og
hirti bjargfuglseggin.
Marteinn Þorbjðrnsson flutti eftir slysið til Hafnarfjarðar, Ufði þar
í mörg ár, að vísu nokkuð bæklaður en aUtafglaður og eftir atvikum
hress eins og mynd af honum ber með sér.
polls ennþá og brennisteinsvott má sjá þar
nokkuð víða; en auðsætt er að hverinn er
á hrörnunarskeiði. Ýms merki virðast og
benda til þess, að Austurengjahverinn muni
ekki heldur verða neinn Ókólnir.
Ekki skal hér neitt rætt um brennistein-
inn í Krýsuvík, né þann í Brennisteinsfjöllun-
um, enda eru Brennisteinsfjöllin austan
sýslumarkanna og því í landareign Herdís-
arvíkur.
VÍTI
Þess hefir orðið vart, að sumir menn
halda, að örnefnið Víti sé hver, en svo er
eigi. Víti er hraunfoss, sem fallið hefir vest-
ur af hálendisbrún þeirri, sem verður norður
af Geitahlóð og er hraunfoss þessi sennilega
á svipuðum aldri og Ögmundarhraun. Hann
ir manni nokkrum, að eitt sinn hafí hann
verið á ferð um Sveifluháls í svo miklu
myrkviðri, að hann hefði séð þokuna sitja
í olnbogabótinni á sér. Rigningasamt í meira
lagi þykir og vera þar, svo að stundum er
þurrviðri í næstu byggðarlögum, þótt rign-
ing sé í Krýsuvík.
Fróðleikur sá, sem hér birtist um Krýsu-
vík og ekki er að finna í gömlum bókum
og skýrslum, var fenginn hjá Stefáni Stef-
ánssyni í byrjun fimmta tugar aldarinnar.
Stefán var ættaður frá Krýsuvík og þá kom-
inn á efri ár, gáfaður og lærður, bjó í húsinu
Lækjargata 10 hér í Reykjavík og lands-
þekktur undir nafninu Stefán „guide".
Höfundurinn er Suöurnesjamaður að uppruna,
en er nú kaupsýslumaður í Reykjavík.
EYÞÓR RAFN
GISSURARSON
Vorið
Vorið
vekur af blundi
lífið sem sefur
veturínn langan.
Brostu
lífíð það vaknar
betra allt verður
voríð það ilmar.
Bióm
teygja sig á móti
öllu sem nálgast
öllum sem þrá.
Sjáðu
Sólin mun skína
breiddu út faðm þinn
lífíð það bíður.
Finndu
allt smnan breytast
hver og einn verður
að þiggja oggefa.
Höfundur er nemi í Kennaraháskólanum.
VINCAS GIEDRA:
I FRIÐI
íslenskað hafa Jerzy Wielunski og
Guðmundur Daníelsson.
Sat hún við eldstó,
saumaði flík
handa bami, sem hán
fann bærast ófætt
undir brjóstum sínum.
Snarkaði eldur
undir potti,
frussaði í froðuskegg sitt
frábær grautur,
veggklukkur tvær
töluðust við í þögninni.
Beið hún bónda síns,
bráðlega mundi
marra í hliðinu,
maður koma inn
og faðma hana
ásamt barninu,
sem bærði á sér
undir brjóstum hennar.
Enn reyndist unnt
að trúa á nýtt upphaf
alheimsfríðar, ¦
að garg krákunnar
úti í krónu linditrésins
í kvöldrökkrinu
værí alvara lífsins,
að brennandi sprekið,
sem brakaði í hlóðunum,
hefði öll byssuskot
endanlega
af hólminum leyst,
að aldrei meir
mundi skipi sökkt verða,
að herflutningalestimar
héðan í frá
ryðguðu fastar
við járnteina sína.
Og áð konan unga,
sem við eldstóna situr,
saumi ófæddu barni
þess fyrstu klæði
i fríðarmusteri
fjölskyldulífs.
Austur á Lithaugalandi í borginni Vilna býr
skáldið Vincas Giedra, fætt 1929. Eftir Giedra
liggja margar Ijóðabækur, hann yrkir á máli
þjóðar sinnar, litháísku.
LESBÓK MORGUN8LAÐSINS 6. JÚNl 1987 7