Lesbók Morgunblaðsins - 06.06.1987, Blaðsíða 5

að vísu viss um að það gerist ekki í tíð
núverandi útvarpsstjóra, sem hefur ekki
minni metnað fyrir hönd útvarpsins en fyrir-
rennarar hans.
Ríkissjónvarpið hefur að ýmsu leyti vald-
ið vonbrigðum og naumast verður sagt, að
þar hafi verið haldið jafn vel á spilunum
og hjá útvarpinu. Sem myndlistarmanni er
mér efst í huga, hvað sjónvarpið hefur ger-
samlega brugðist sem ákjósanlegur
myndmiðill og augljós farvegur til kynning-
ar á myndlist og raunar öllu sem að
myndmennt lýtur. En það er rétt, sem Sig-
urður A. Magnússon bendir á í grein sinni
og nefnir dæmi um frá Frakklandi, að sjón-
varpið getur einnig með góðum árangri
nýtt sér bókmenntir og hlúð að þeim um
leið. Þess í stað er hlúð að síbyljunni með
myndböndum af hljómsveitum, sem kaupa-
héðna dreymir um að troða inn í sjónvarps-
þætti. Það verður stórfrétt og heljarmikill
viðburður ef erlendur poppsöngvari kemur
til að raula í öldurhúsi; þá er setið fyrir
honum um leið og hann staulast út úr flug-
vélinni og fyrsta spumingin er klassísk:
„How do you like Iceland?“ Við slíkum imba-
spumingum verður venjulega lítið um svör,
því manngreyið hefur varla séð hina unaðs-
legu fegurð umhverfis Keflavíkurflugvöll
hvað þá meira.
Á ári hveiju koma hingað einnig annars-
konar stjömur; heimskunnir túlkendur
klassískrar tónlistar, sem fá húsfylli þakk-
látra áheyrenda í Háskólabíói. En þeir þykja
yfirleitt ekki kræsilegt sjónvarpsefni. Ekki
virðast forráðamenn sjónvarpsins heldur
hafa hugmynd um þá staðreynd, að fleira
fólk kemur á sýningar á Kjarvalsstöðum
einum á ári hvetju en á íþróttavöllinn í
Laugardal.
ElNHÆF ÍÞRÓTTAUMFJÖLLUN
íþróttir fá mikla umfjöllun í ríkissjón-
varpinu, en raunar em öll þau ókjör einn
samfelldur fótboltaþáttur með dálitlu hand-
knattleiks-ívafi, þegar eitthvað er að gerast
þar, en allar aðrar íþróttir em aukaatriði
og brotabrotum af þeim skotið inn til mála-
mynda. A þessu verður fréttastjóri sjón-
varpsins að taka, ef þessi plássfreka
umijöllun á ekki að vera endalaust til
skammar og fjölda íþróttaunnenda einungis
til skapraunar. Dagblöðin, Morgunblaðið þar
á meðal, em undir sömu sök seld og halda
úti viðamiklum þáttum, sem kenndir em við
íþróttir, en em oftast einungis um knatt-
spymu og álíka einhæft fóður og síbylja
poppsins. Fræðslustjóri af Vestfjörðum
gerði þetta að umtalsefni í ágætu erindi um
daginn og veginn í ríkisútvarpinu í vetur.
Hann ræddi m.a. um hnignun fijálsra íþrótta
frá því sem áður var og taldi, að þá hnign-
un mætti rekja til þess, að nú væri yfirleitt
ekki minnst á fijálsar íþróttir fremur en þær
væm ekki til, en einhæfni íþróttablaða-
manna beindi áhuga ungra drengja í einn
farveg: Að knattspyrnu. Þetta er líkast þræl-
skipulagðri miðstýringu.
Ekkert hef ég á móti knattspyrnu og ég
tek ekki undir þann söng sumra menningar-
vita, sem telja að fjölmiðlar eigi sem minnst
að sinna íþróttum. Það er gömul kommabá-
bylja, að íþróttir seu fyrir neðan virðingu
hugsandi manna. I þeim röðum þótti fínt
að vera anti-sportisti og eimir víst eitthvað
eftir af því enn, enda byggist Allaballaríið
að sögn ritstjóra málgagnsins á því að vera
á móti því sem fólk vill almennt nú á dög-
um. En það er önnur saga.
í stað þess að skera íþróttaþætti niður
við trog, vil ég að þeir standi undir nafni;
að minnsta kosti verður að gera þá kröfu
til ríkisútvarps- og sjónvarps, að gróf mis-
munun eigi sér ekki stað þar. Fijálsu
stöðvamar hafa það raunar í hendi sér,
hvemig þær matreiða efni eins og íþróttir.
Og það verður að segjast Stöð 2 til hróss,
að íþróttaþátturinn þar stendur þó betur
undir nafni. Það þarf engan veginn að vera
á kostnað menningarlegs efnis, þótt vel sé
gert við íþróttir, enda em allskonar íþróttir
algengasta tómstundaiðjan hjá stómm hluta
þjóðarinnar. Áreiðanlega er keppikefli, að
sem flestir stundir íþróttir við hæfi, en fjöl-
miðlamir em mestan part að sinna keppnis-
íþróttum og stjömudekri. Það er gott og
blessað að hafa það með í fóðrinu, en al-
menningsíþróttum þarf einnig að sinna, til
dæmis með kennslu, sem upplagt er að hafa
í sjónvarpi.
HVERT A AÐ LEITA EFTIR
Sjónvarpsefni
Þegar rætt er um menninguna, eiga
menn oftast við hluta hennar: Listmenn-
ingu. Allt sem við tökum okkur fyrir hendur
er hluti af menningunni; íþróttir þar á með-
al. En við viljum trúa því, að listmenning
sé göfgandi og að það sé hluti af menntun
hvers einstaklings, að honum sé kennt að
njóta listar. Kennt, segi ég, og það er ein-
mitt lykilorð í þessu sambandi. Líklega er
hægt að kenna öllum að njóta ljóða og ann-
arra fagurbókmennta, klassískrar tónlistar,
góðrar myndlistar og leikhúss. Enginn
skyldi þó skilja orð mín svo, að ég vilji endi-
lega láta svo hástemmt góðmeti þoka öðru
efni burtu úr sjónvarpinu. Það þarf aðeins
að hafa það með í blöndunni í ríkari mæli
og til dæmis er óskiljanlegur slympuskapur,
að sjónvarpið skuli ekki notfæra sér Sin-
fóníuhljómsveitina betur en raun ber vitni
um.
Þegar sjónvarpi var hleypt af stokkunum
fyrir 20 árum, létu sumir bjartsýnismenn
sér koma til hugar, að þessi nýi og magn-
aði miðill yrði sú akademía, þar sem hægt
yrði að kenna fólki að njóta fagurra lista.
Tæpast er hægt að segja, að það hafí verið
reynt, enda er árangurinn núll. Ríkissjón-
varpið telst ekki slæmt þar fyrir; raunar
held ég að það sé skárra en sjónvarp í sum-
um nágrannalöndum og borið saman við
bandarískt sjónvarp er það alveg stórkost-
legt. Samt er verið að leita fyrirmynda
einmitt þar sem sízt skyldi og þessu er vita-
skuld einkum beint til Stöðvar 2. Sigurður
A. Magnússon segir réttilega í grein sinni:
„Það sem ískyggilegast er við Qölmiðlaþróun
á íslandi er sú ríka tilhneiging að leita eink-
um fyrirmynda í Bandaríkjunum, sem eru
verst á vegi stödd allra vestrænna ríkja í
flölmiðlamálum".
Til úrbóta vill Sigurður leita „leiðsagnar
og fyrirmynda" hjá Norðurlandaþjóðum.
Það var þá staðurinn. Eg held þvert á móti,
að þangað höfum við lítið að sækja, sem
hresst gæti uppá sjónvarpið, enda víða
hægt að leita fanga annarsstaðar, svo sem
í spænska heiminum, Frakklandi og Þýzka-
landi. Ameríski spæjaraþátturinn með
töffaranum Mike Hammer, sem er blessun-
arlega hættur, stenzt til dæmis engan
samanburð við þann þýzka Derrick. Það er
líka ófært að setja allt engilsaxneskt efni
undir einn hatt. Við höfum til dæmis átt
mjög gagnleg viðskipti við Breta, sem virð-
ast eiga snjallari leikara en flestar aðrar
þjóðir og geta framleitt margskonar áhuga-
vert sjónvarpsefni, sumt beinlínis menntandi
á sviði náttúrufræði og sagnfræði, að
ógleymdu skemmtiefni eins og „Já, ráð-
herra", sem óhætt er að gefa hæstu einkunn.
Ekki sé ég fyrir mér, að neitt ámóta gæti
komið frá skandinövum.
Þjakandi Leiðindi í
fréttatímum
Samkeppnin við Stöð 2 hefur án efa ýtt
við ríkissjónvarpinu og orðið til þess að það
spjarar sig betur. Líka er rétt og skylt að
viðurkenna, að margt hefur verið vel gert
hjá Stöð 2 og það var í rauninni ótrúlegt,
að þar tókst undir eins að hafa á útsending-
um brag sannarar atvinnumennsku. í
umfjöllun um lista- og menningarmál er
óhætt að segja, að Stöðin hafi strax tekið
forystu frá ríkissjónvarpinu, enda getur Jón
Óttar leyft sér ýmislegt á sínum heimavelli,
svo sem eikunnargjöf, sem væri kannski
hæpið í ríkissjónvarpinu.
Mig langar til þess í lokin að hnýta í
báða, ríkissjónvarpið og Stöð 2, fyrir þjak-
andi leiðindi í fréttatímum dag eftir dag og
viku eftir viku, þegar vinnudeilur standa
yfír. Ekkert er eins lamandi leiðinlegt og
þessi tilgangslausu viðtöl við samninga-
menn, sem ekkert geta sagt áhugavert og
vilja það ekki einu sinni. Er ekki hægt að
hætta þessum andskota, sem kálar hveijum
fréttatímanum af öðrum? Hverskonar
fréttamat er þetta eiginlega?
Það er líka eftirtektarvert, að leiðin-
legustu fréttimar koma alltaf frá erlendu
fréttastofunum, sem virðast ekki sjá fréttir
í neinu nema óeirðum og manndrápum.
Áhugaverðast er hinsvegar yfírleitt það sem
kemur frá „okkar manni“ hingað og þang-
að. Þar vil ég fyrst og fremst geta um og
þakka fyrir framlag Ögmundar Jóna^sonar
frá Norðurlöndum í sjónvarpinu og menn
eins og Arthur Björgvin Bollason í Þýzka-
landi og Kristinn R. Ólafsson á Spáni em
afar verðmætir ríkisútvarpinu.
„HINN NÝI MAÐUR“ OG
Fjölmiðlarnir
Hörður Bergmann taldi nýlega í útvarps-
erindi, að það væri bábylja að sjónvarpið
væri „áhrifamesti fjölmiðillinn" eins og oft
er sagt og reyndi hann að rökstyðja þá
skoðun með ýmsu móti. Mér virtist hann
þó ekki hafa erindi sem erfíði. Hvað sem
annars má segja um gæði sjónvarpsefnis
og menningarlegt gildi þess, hygg ég að
það standi óhaggað, að sjónvarpið er geysi-
lega áhrifamikill miðill. Tökum stjómmála-
menn til dæmis. Sjónvarpið getur búið til
slíka menn og gefið þeim vind í seglin, svo
sem dæmin sanna. En hitt er líka til, að
menn njóti sín svo illa fyrir framan mynda-
vélamar, að myndin á skerminum verði afar
neikvæð og þetta gæti_ hreinlega gert útaf
við pólitískan frama. Eg tel að það sé af
ýmsum ástæðum varlegt að gera ráð fyrir
áhrifaleysi sjónvarpsins; áhrif þess á það,
hvemig fólk ver frítíma sínum em til dæm-
is hafín yfír vafa.
Tízka og tíðarandi eiga uppmna sinn í
fjölmiðlunum nú um stundir, ekki sízt sjón-
varpinu. Þessi miðill tekur þátt í uppeldi
bama og unglinga ekki síður en heimilin
og skólamir. I því sambandi er ekki úr vegi
að víkja að nýlegri grein úr Helgarpóstinum,
þar sem reynt var að gera úttekt á „Hinum
nýjamanni":
„Ut úr sjónvarpinu, af síðum blaða og
tímarita og úr heimi kvikmyndanna geysist
hinn nýi maður fram. Hann er maður afþrey-
ingarinnar og léttmetisins, vill drepa tímann,
og það er hann sem hefur komið með orðin
létt og skemmtilegt inn í málið, enda gerir
hann þá kröfu til allra hluta, að þeir séu
léttir og skemmtilegir. Hann er yfirlýstur
andstæðingur Menningarinnar, en ef hann
er spurður um uppáhaldsrithöfund, þá nefn-
ir hann hiklaust Halldór Laxness, Kjarval
hendir hann á lofti eins og merkingarlaust
orð ef hann er spurður út í myndlist og fer
frekar í Plakat-gallerí og kaupir litríkt plak-
at. Jónas Hallgrímsson, ástmögur þjóðarinn-
ar, er bara einhver af þessum gömlu og sá
nýi skynjar ekki muninn á Þórskabarett og
Þjóðleikhúsi nema í hlátrasköllum".
Og þá er ekki nema von að spurt sé: Er
ekki árangurinn af öllu þessu fári að koma
í ljós? Er það ekki einmitt svona, sem við
viljum hafa Hinn nýja mann?
Mikið um dýrðir og síbyljan vex: Nokkrir starfsmenn Rásar 2, þegar nýjabrumið stóð sem hæst.
Meira fjör eða fár: Bylgjufólk í útsendingu.
LESSÓK MORGUNBLAÐSINS 6. JÚNÍ 1987 5