Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1987, Blaðsíða 7

Legsteinn sr. Þorsteins Bjömssonar á
Útskálum, síðast á Setbergi við Hafnar-
fjörð, í Garðakirkjugarði. Þorsteinn dó
1675, var nafnkenndur maður á sinni
tíð og er eftir hann kvæðabálkurinn
Noctes Setbergenses. — Legsteinninn
er úr grágrýti þar úr Garðaholti.
Legsteinn Jóns hreppstjóra Kristjáns-
sonar á Kjalvararstöðum, i kirkjugarð-
inum í Reykholti. Einn hinna svonefndu
Húsafellssteina, framúrskarandi vel
gerður úr rauðum sandsteini, en hefur
síðan brotnað og skemmst nyög. Senni-
legast eftir Jakob Snorrason á Húsa-
felli.
ferð gamalla legsteina í kirkjugörðum
hérlendis, og er þá yfírleitt verið að tala
um hinar stóru steinhellur, sem víða eru í
mikilli hættu, orðnár brotnar eða farið að
molna upp úr þeim. Stundum verður fátt
um úrræði. Eina varanlega ráðið er í raun-
inni að koma þeim inn í kirkju, ef um er
að ræða steinkirkju á staðnum, þar sem
hægt er að reisa steinana upp í forkirkju á
staðnum, og festa þá tryggilega. Séu þeir
úti veðrast þeir smám saman, einkum ef
þeir liggja flatir á leiðunum og vatn liggur
á þeim, sem síðan frýs og sprengir steininn.
— Þá er þó eilítið betra að láta steinana
hallast, svo að vatnið renni af, en engu að
síður er það aðeins að fresta hinu óhjá-
kvæmilega, að steininn smábrotni og molni,
og er, sem fyrr segir, eina framtíðarlausnin
að koma honum ( hús. — Má sjá nokkur
dæmi þess, þar sem slíkt hefur verið gert
og vel tekizt, svo sem um legstein Páls
Stígssonar á Bessastöðum, frá 16. öld, stein
Lárusar Gottrups á Þingeyrum frá 18. öld
og legstein sr. Sigurðar Sigurðssonar á
Staðastað frá 17. öld, og margir hafa séð
frágang legsteina hinna gömlu biskupa í
Skálholti í kjallara kirkjunnar þar.
En hér þarf þó betur að huga að, og má
Legsteinn Sigurðar Breiðfjörðs skálds
igamla kirkjugarðinum við Suðurgötu,
höggvinn i grágrýti af Sverri Runólfs-
syni steinhöggvara. Steinninn er afar
fallegur og látiaus, en fæðingarár Sig-
urðar var 1798 en ekki 1799 eins og
stendur á steininum.
segja, að nú sé orðið tímabært að hyggja
að hinum merkilegu minnismerkjum frá
síðara hluta síðustu aldar, steyptum jám-
krossum og jámgrindverkum. Þessi minnis-
merki em flest erlend að uppruna, pöntuð
frá Danmörku að líkindum, en hafa unnið
sér sess í íslenzkri menningarsögu og em
dæmigerð fyrir smekk og listastefnur síns
tíma.
Mikil nauðsyn er nú orðin á, að gerð sé
vandleg könnun á slikum minnismerkjum í
íslenzkum kirkjugörðum. Það stendur líkleg-
ast Þjóðminjasafninu næst, eða kirkjuyfír-
völdum, að láta gera slíka könnun, en hins
vegar er umhirða og vemd minnismerkjanna
á ábyrgð kirkjugarðsstjómar eða sóknar-
nefndar á hveijum stað. Þess vegna er það
í rauninni þeirra að sjá um, að slíkum
minnismerkjum sé sómi sýndur og þau vel
varðveitt, en sjaldnast mun lengur hægt að
ná til nákominna ættingja til að annast
grafír eða legsteina og girðingar frá síðustu
öld. Þess er engin von að Þjóðminjasafnið
hafí bolmagn til að kosta viðhald eða hirðu
slíkra minnismerkja, en það getur í ýmsum
tilvikum gefíð ráð og leiðbeiningar, og má
þá ekki gleyma því, að kirkjugarðastjóm
hefur framkvæmdastjóra sem jafnframt er
umsjónarmaður kirkjugarða og leiðbeinir
hann um vemd, hirðu og skipulag kirkju-
garða. Er því beinasta leið kirkjugarðsyfír-
valda, sem ráð þurfa í þessu efni, að leita
til hans á biskupsstofu, en hann vísar aftur
á sérfræðilega aðstoð um viðgerðir eða slíkt,
sé j)ess þörf.
I Svíþjóð hafa hinir stærstu kirkjugarðar
komið sér upp viðgerðarverkstæðum, þar
sem gömul jámgrindverk em sandblásin,
húðuð og sett saman að viðgerð lokinni og
sett á grafímar á ný. Að þessu vinna starfs-
menn kirkjugarðanna að vetrinum, þegar
ekki er hægt að vinna að viðhaldsverkum
og hirðingu í görðunum sjálfum. Jafnframt
er þar gert við gamla steinkrossa og allt
beinist verkið að því að koma þessum gömlu
minnismerkjum til vegs og virðingar á ný,
varðveita til frambúðar menningarminjar,
sem oft em hreinustu listaverk, og em hluti
af því umhverfí, sem fyrri kynslóðir skópu.
I rauninni er slík varðveizla hluti af um-
hverfísvemd. Enn er ekki lengra komið en
svo hérlendis, að umræða um umhverfís-
vemd beinist nær einvörðungu að mengun
lofts og vatns, msli umhverfís mannabú-
staði og við alfaravegi, svo og að uppblæstri
landsins. En á síðari ámm hefur varðveizla
menningarminja, mannaverka, einnig orðið
mjög stór þáttur ( þessari umræðu erlendis.
Hér á íslandi hefíir í umræðu um vemd
menningarminja aðallega verið fjallað um
vemdun gamalla bygginga og fomrústa, en
nú er orðin brýn þörf á að víkka þetta
umræðusvið. Hlutir eins og gömlu kirkju-
garðamir em dálftill hluti af menningararf-
leifðinni. — Hér þarf að hyggja að, hlynna
að og gera við gömlu grafminnismerkin,
krossa og girðingar, sem gerðar vom að
smekk og hætti síns tíma, gera kirkjugörð-
um landsins hlýlegra og meira aðlaðandi
yfírbragð, gera þá að stöðum þar sem menn
njóta yndis og friðar, ekki síður hinir lif-
andi en þeir dauðu.
Allt kostar þetta að sjálfsögðu eitthvað,
en það er beinlínis mikið menningaratriði
að ganga vel frá minningarreitum forfeðr-
anna. Þannig getum við sýnt þeim eilitla
virðingu og jafnframt sýnt, að við séum sú
menningarþjóð sem við viljum vera og skap-
ar okkur sess meðal annarra menningar-
þjóða.
Höfundurinn er þjóðminjavörður.
LEÓ ÁRNASON
FRÁ VÍKUM
Kyrrðin
/ tónum
ríkir kyrrðin,
vængjatak
andans blakar
því þar er
helg stund
rökkurs.
Leiðarlok.
Lífstregi
Hrynur að hausti
hneigjast krónur trjánna.
Með söknuði
kveðja blóm.
Fýkur blaðafjöldinn
um stræti og torg.
Með söknuði
fyltíst hugur
trega.
Stilltur hneigir höfuð
hinn aldni.
Höfundurinn er gjarnan nefndur
„Ljón noröursins" og er frá Vikum
á Skaga. Hann er nú 75 ára og býr
í Reykjavík. Auk þess að yrkja teikn-
ar hann og laetur sjálfsmynd fylgja
Ijóðunum.
H 0 R F T
A H E 1 M 1 N N
Eftir Gabriel Laub
Um tímann, lífið
og tilveruna
Þessir guðlausu tímar okkar hafa orð-
ið að taka megrunina í guðatölu
— annars hefði græðgi hætt að vera
syndsamleg.
Hvað varð um þá tíma þegar mönnum
tókst að gleyma vandamálum sínum
við umræður um vandamál heimsins?
Ætli tími sé peningar? Einhvemtíma
mun einhver hafa komist að þeirri
niðurstöðu. Við höfum ekki lengur
tíma né peninga tilað rannsaka það.
Það er með lífíð einsog símstöð útá
landi. Einhver kona liggur þar stöðugt
á línunni og hleypir manni ekki fram-
hjá.
Nú er sólin orðin hreinn óþarfí
— armbandsúrin sýna miklu nákvæm-
ari tíma.
Lífíð getur svosem líka verið indælt
— hefur bara lítinn áhuga á svoleiðis-
löguðu.
Láfíð er bara æfilangur dómur.
Heimspeki: að fínna líka fullnægju í
því að finnast lífið vera ófullnægjandi.
Elskið lífið einsog þið bara elskið konu
— gagnrýnislaust. Þið eruð svo litlu
bættari með að þekkja gallana líka.
Elskið lífíð einsog þið bara elskið konu
— það er fallegt þó það sé heimsku-
legt.
Elskið lífíð einsog þið bara elskið konu
— vegna ástarinnar, ekki vegna
ávaxtanna.
Elskið lffíð einsog þið bara elskið konu
— því einlægari sem ástin er þeim
mun meiri verða áhyggjumar.
Elskið lífíð einsog þið bara elskið konu
— og beygið ykkur undir það.
Elskið lífíð einsog þið bara elskið konu
— það er varla neitt betra við ástina
að gera.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. OKTÓBER 1987 7