Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1987, Page 6

menntum, sálminn Um dauðans óvissan
tíma, þar sem Hallgrímur Pétursson býður
dauðann einnig velkominn á sams konar
forsendum í niðurlaginu:
Ég lifí í Jesú nafni,
í Jesú nafni eg dey,
þó heilsa og líf mér hafni
hræðist eg dauðann ei.
Dauði, eg óttast eigi
afl þitt né valdið gilt,
í Kristí krafti eg segi:
Kom þú sæll þá þú vilt.
Það er vissulega alltaf erfitt og var-
hugavert að bera skáld saman; þó má virðast
sem erindi Hjálmars sé jafnvel talsvert litrík-
ara og fyllra en erindi Hallgríms, þótt
frægara hafi orðið. Þá er líkingamálið í
Vonarhlátri þess trúaða skrautlegt og m.a.
notar hann þar sem víðar líkinguna á lífi
sínu við siglingu og líkama sínum við skig
en dauðanum við landtöku í ríki drottins. í
niðurlaginu kemur fram að þetta kvæði er
á sama hátt og Andvaka lýsing á nætur-
hugsunum höfundarins. Sömuleiðis hefur
ýmsum þótt fróðlegt að bera kvæðið saman
við kvæði Gísla, þar sem ekki örlar á vonar-
glætu í gegnum örvæntinguna. Kvæði
Hjálmars má því lita á sem svar hans við
bölsýni Gísla; hann heldur fram trúarsann-
færingu sinni um sælulíf eftir dauðann sem
laun fyrir það ef menn þreyi erfiðleikana
héma megin af þolgæði. Er kvæði Hjálmars
því enn einn vitnisburðurinn um einlæga
trúarsannfæringu hans, sem hvorki bölsýni
né þunglyndistilhneigingar af erlendum toga
náðu að hrína á.
YFIRLIT
Það fer ekki á milli mála að á tímabilinu
1829—53 er Hjálmar búinn að ná fullum
þroska sem ljóðskáld og hefur þegar ort
verk sem skipa honum í röð höfuðskálda.
Ef litið er yfir yrkisefni hans frá þessu tíma-
bili verður hins vegar ljóst að hann verður
að teljast mjög háður umhverfí sínu í tíma
og rúmi í vali á viðfangsefnum. Yfírgnæf-
andi meirihluti kvæða hans og vísna er
tækifæriskveðskapur af einni eða annarri
tegund, kallaður fram af ytri aðstæðum
hans. Ljóðabréf hans, erfíljóð eftir dýr, brúð-
kaupskvæði og erfíljóð hans um nágranna
sína eru vafalaust langflest ort eftir beiðni
og jafnvel fyrir borgun. Persónulegur vin-
áttukveðskapur, verk hans um veðurfar,
árstíðir, dýr og náttúruna, gamankvæði
hans, trúlega þýðingar og útleggingar,
ádeilukveðskapur, trúarkveðskapur; nánast
allt er þetta kallað fram af tilefnum sem
gáfust umhverfís Hjálmar. Það mætti segja
að leiðslukvæði og draumar væru verk þar
sem höfundur sýnir eigið frumkvæði, sem
og orðaleikir, en í hvorutveggju styðst hann
þó við fyrirmyndir eldri skálda. Ættjarðar-
kvæðið er sér á parti; þar er að hefjast upp
sérstakur þáttur í skáldskap hans sem átti
eftir að eiga sér merkilega þróun á síðara
skeiði — það er rakið í næsta kafla. Aftur
eru kvæðin um sjálfan sig og eigin hagi
áhugaverð frá þessu sjónarmiði. Nöturlegar
elli- og veikindalýsingar sínar hefur Hjálmar
örugglega ekki ort af einhveijum annarleg-
um hvötum einum saman, til að láta
vorkenna sér og verða sér úti um aðstoð.
Við sjáum það af rímum hans meðal annars
hvað hann hefur hrifíst af öllu hrikalegu. í
eigin ellihrömun hefur hann einmitt fundið
slíkan hrikaleika og því dregist að því yrkis-
efni, með ágætum árangri. Og svipað er
að segja um kvæðin eftir Guðnýju. Ekki
skal reynt hér að draga úr því að sorgin
eftir hana hafí verið sár. Hjálmar hefur
verið það sem stundum er nefnt „einnar
konu maður"; hann átti sér aðeins einn
lífsförunaut og sæti Guðnýjar gat engin
önnur kona fyllt við hlið hans. En hinu verð-
ur þó haldið fram hér að einmitt í hrikaleika
þessarar eigin sorgar sinnar hafi Hjálmar
einnig fundið sér gimilegt yrkisefni. Það
sýna öll þau verk sem hann orti eftir
Guðnýju — og kannski fyrst og fremst
hversu leitandi hann er í þessum kveðskap.
Fyrir þá sem lesið hafa Egils sögu er kannski
ekki út í loftið að minna á Sonatorrek í
þessu sambandi. Þar berst Egill við sorg
sína og gremju út í Óðin, en nær loks að
yfirvinna hvortveggja út á það að Óðinn
hafí þó gefíð sér skáldgáfuna og þá eigin-
leika sem gerðu illmenni að óvinum hans.
Svipað og Egill berst Hjálmar hér við sorg-
ina — hann er að vísu ekki reiður út í Guð
þama — en hann er í sárum. Og á sambæri-
legan hátt og Egill áður nær hann að sættast
við guð sinn í krafti kirkjuboðskaparins um
væntanlega endurfundi í sæluríkinu hinu
megin. Með þessu náðist tvenns konar
árangur Hjálmar róaðist og við hin fengum
Andvöku, stórbrotið listaverk.
Höfundurinn er bókmenntafræöingur og starfar
nú sem blaðamaöur viö Tímann.
4
Musterið í Chichen-Itza, þar sem bandaríski prófessorinn mætti örlögum sínum.
EIGISKAL
EGNAGOÐIN
Sagan segir — og svipað hefur verið sagt um önnur lönd, þótt það hafi sjaldan
átt eins vel við — að fljótt eftir að Mexíkó var unnið á 16. öld hafi Spánarkon-
ungur sem var gagntekinn af öllum þeim auðæfum, sem bárust honum í
hendur frá hinu dularfulla landi í vestri, látið kalla fyrir sig mann, nýkominn
frá Nýja-Spáni.
Ferðafrásögn frá
Yucatanskaga í Mexíkó
Eftir
ANDRÉS PÉTURSSON
„Segið mér frá hinu nýja ríki voru,“ bauð
hann. „Hvemig er þar umhorfs?"
Komumaður reyndi að koma orðum að
lýsingu sinni, og er það mistókst, greip
hann pappírsörk, sem lá þar á borði. Hann
vöðlaði örkina saman, kramdi hana og
kreisti þar til hún var orðin að samanvöðl-
aðri kúlu, sem var alsett alls konar
mishæðum, gjám, tindum og lægðum.
„Þama, yðar hátign," sagði hann, „hafíð
þér kort af Nýja-Spáni.“
Tvö Menningarsvæði
Þótt Iandslagið væri stórkostlegt um
landið allt þá var það einkum á tveimur
stöðum í Mexíkó sem mynduðust voldug
menningarsvæði. Það var í Mexíkódalnum
þar sem Mexíkóborg stendur nú en þar
bjuggu m.a. hinir frægu Aztekar. Hitt svæð-
ið var á Yucatan-skaganum í suðvestur
Mexíkó en þar byggðu Mayar upp hina stór-
kostlegu menningu sína. En það er einmitt
það svæði sem er umræðuefni þessarar
greinar.
Yucatan er ólíkt flestum öðram hlutum
Mexíkó að því leyti að þar er mjög flatt og
láglent. En á móti kemur að þar er mjög
heitt og rakt og því vex regnskógurinn
mjög hratt á þessu svæði. Fyrir ferðalang
frá Dumbshafi er eins og að koma í annan
heim að ferðast í gegnum skógarþykknið.
Ferð okkar hefst í bænum San Cristobal
í Chiapas héraði en það er skammt frá landa-
mærum Mexíkó og Guatemala. Ferðinni er
heitið til einnar af fegurstu og voldugustu
borgum Mayanna, Palenque. Þaðan er síðan
ætlunin að halda til tveggja annarra borga,
Uxmal og Chichén-Itza, ofar á Yucatan
skaganum.
Palenque: Nafnið hefur einhvem töfrablæ
yfír sér. Og það var ekki laust við að örlít-
ill kvíði læddist að ferðalangnum hvort hinir
fomu guðir Mayanna hefðu öragglega yfír-
gefíð staðinn. Að manni læddust sögusagnir
um grimmilegar fómir og harðneskjulegar
frásagnir um afdrif fanga hjá hinum fomu
indíánaættbálkum Mexíkó. Annars hafa þær
sögur verið ýktar af seinni tíma mönnum
Hér sést gröf konungsins í musterinu
í Palenque. Ef myndin prentast vel, þá
sjást hinar Iistilegu, skornu sögur á
steinhellunni.
og kvikmyndagerðarmönnum. Undirstaða
menningar á þessu svæði var ræktun gróð-
urs, þá sérstaklega maís. Skipulögð ræktun
maís gaf af sér háttbundin trúarbrögð, sem
viðhöfðu bænir og helgiathafnir fyrir regni,
6