Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1987, Side 5
huldu. Eftirmaður hans var Marínus I og
hann endurreisti Formósus og ýmsa aðra
sem ákærðir höfðu verið um samsæri gegn
Jóhannesi; það var því sem næst hið eina
sem Marínus afrekaði því hann lést eftir
aðeins hálft annað ár á páfastóli. Næsti
páfi sat ennþá skemur; Hadríanus III ríkti
frá maí 884 og fram í september árið eftir
og er helst kunnur fyrir að hafa látið aðals-
boma konu hlaupa allsnakta um svipugöng
gegnum stræti Rómar. Hún mun hafa verið
ekkja manns sem var myrtur er Marínus
tók við völdum og kom þessi meðferð Hadrí-
anusar á henni ekki í veg fyrir að hann
væri tekinn í dýrlingatölu árið 1891. Hadrí-
anus var svo sjálfur að öllum líkindum
myrtur og ríkti sannkölluð Sturlungaöld á
Ítalíu, og raunar í allri Evrópu, um þessar
mundir. Formósus vígði eftirmann Hadrían-
usar; sá var Stefán V (885—891) og þegar
Stefán lést var Formósus kjörinn páfi hinn
6. október 891.
Hann var þá hálfáttræður en enn í fullu
fjöri, sem var eins gott því vandamálin sem
að steðjuðu voru mörg. Samkomulagið við
Konstantínópel var að vísu með besta móti
eftir að Photíus var horfinn af sjónarsviðinu
en á pólitíska sviðinu í Evrópu var allt í
upplausn. Ríki Karlamagnúsar hafði loks
leyst upp árið 888 og Stefán hafði krýnt
Guido III Spoleto-hertoga keisara. Formósus
neyddist til að staðfesta þá krýningu og
krýndi Lambert, son Guidos, keisara með
föður sínum. Þeir Spoleto-feðgar voru hins
vegar full ráðríkir að mati páfa og haustið
893 bað Formósus Amúlf, konung Austur-
Franka, um að koma páfastól til bjargar.
Amúlfur lét loks til skarar skríða snemma
árs 896 og tók Róm með álaupi. Guido var
þá látinn og Formósus krýndi Amúlf keis-
ara um miðjan febrúar. En fáeinum vikum
síðar veiktist Amúlfur alvarlega og varð
að láta bera sig lamaðan heim til Þýska-
lands. Þá var páfí sjálfur kominn að fótum
fram og hann lést í Róm 4. apríl.
PÁFI Grafinn Upp Þrívegis
Eftir lát Formósusar kom til uppþota í
Róm og lýðurinn kom því til leiðar að Bónif-
asíus VI var kjörinn páfi. Lítið er vitað um
hann, annað en að Jóhannes VIII hafði
tvívegis veitt honum áminningu og lækkað
hann í tign fyrir siðlaust lífemi. Kirkjan
þurfti raunar ekki lengi að sætta sig við
yfirráð hans því Bónifasíus var farlama af
gigt og lést eftir aðeins fimmtán daga á
páfastóli. Eftirmaður hans var kjörinn Stef-
án VI en um fortíð hans er það eitt vitað
að Formósus vígði hann biskup yfír Anagni.
Eigi að síður varð Stefán svarinn óvinur
Formósusar og eftir að Formósus dó og
Amúlfur hvarf burt af Ítalíu batt hann trúss
sitt við Lambert Spoleto-hertoga sem nú
var aftur hæstráðandi á veraldlega sviðinu
í Róm. Níu mánuðum eftir lát Formósusar,
eða í janúar 897, létu þeir Lambert og Stef-
án grafa lík hans upp og auðmýktu það á
hinn grimmilegasta hátt. Enda þótt Formós-
us hefði að flestra dómi verið hinn vandað-
asti maður og vammlaus í hvívetna — ef
metnaður hans til að verða páfi er undanskil-
inn, en slíkt er náttúrlega algengur hégómi
— setti nýi páfínn á svið réttarhöld yfír
honum fyrir allskonar glæpi. Rotnandi lík
Formósusar var klætt fullum viðhafnar-
skrúða, stillt upp í hásæti og það síðan sakað
um að hafa svarið meinsæri, brotið lög kirkj-
unnar um flutning milli biskupsdæma og
um að hafa sóst eftir páfatign. Djákni einn
var látinn svara fyrir hinn látna páfa en
eins og leiða má af líkum fórst honum vöm-
in ekki sérlega vel úr hendi. Formósus var
dæmdur sekur, allar gerðir hans á páfa-
stóli lýstar ógildar og hoggnir af líki hans
þeir þrír fíngur sem hann notaði til að blessa
og sveija með. Líkið var síðan grafíð í
ómerkta gröf til að byija með, en Stefáni
þótti ekki nóg að gert; hann lét grafa líkið
upp enn einu sinni og fleygja því í Tíber-
fljót. Þaðan fiskaði einsetumaður einn það
upp og greftraði það á laun.
Þessi furðulega uppákoma átti eftir að
hafa langvarandi afleiðingar fyrir kirkjuna.
Stefán páfi lifði ekki nema hálft ár eftir
„réttarhöldin" yfír ná Formósusar; í ágúst
897 gerðu stuðningsmenn hins niðurlægða
páfa uppreisn gegn honum, enda voru þá í
algleymingi sögur um kraftaverk sem líkið
átti að hafa gert. Stefáni var varpað í fang-
elsi og skömmu síðar var hann kyrktur í
dýflissunni. í hans stað var Rómanus kjör-
inn páfí, en hann virðist hafa verið settur
af eftir aðeins fjóra mánuði, líklega af stuðn-
ingsmönnum Formósusar sem fannst hann
ekki ganga nægilega vel fram í því að endur-
reisa orðstír hins látna. Theódór II ríkti
aðeins í 20 daga en honum fannst þó tími
til að fella úr gildi „réttarhöldin" yfír Form-
ósusi og enn var líkið grafið upp og jarðsett
með mikilli viðhöfn í Péturskirkjunni.
15 ÁRA STÚLKA
Leidd Undir Páfa
Þegar Theódór dó, af óþekktum orsökum,
varð mikið uppistand innan kirkjunnar.
Stuðningsmenn Stefáns VI, og svamir
fjandmenn Formósusar, kusu Sergíus III
biskup í Caere páfa en hann var fljótlega
rekinn frá Róm af flokki Formósusar-manna
sem nutu stuðnings Lamberts af Spoleto.
Þeir kusu Benediktsmunk úr sínum röðum
páfa, Jóhannes IX. Hann reyndi að koma
á röð og reglu og náðaði flesta þá sem
höfðu tekið þátt í „réttarhöldunum" marg-
umtöluðu, nema Sergíus og fímm helstu
stuðningsmenn hans. Öll embættisverk
Formósusar voru lýst fullgild, nema krýning
hans yfír Amúlfi. Jóhannes varð ekki
langlífur; hann lést í janúar árið 900 og í
hans stað var Benedikt IV valinn páfí.
Hann hélt áfram á sömu braut en lifði ekki
nema fram í ágúst 903. Þá tók Leó V við
og ríkti í 30 daga. Deilur virðast þá hafa
verið komnar upp í flokki Formósusar-
manna því einn af prestur Leós, Kristófer,
stýrði uppreisn gegn honum og settist sjálf-
ur á páfastól. Leó var fleygt í fangelsi en
eftir fóra mánuði hlaut Kristófer sömu ör-
lög. Þá hafði Sergíus III aflað sér stuðnings
Alberics I hertoga af Spoleto (Lambert var
látinn fyrir nokkmm ámm) og sneri aftur
til Rómar fremstur í flokki hersveita hertog-
ans. Þeir Leó og Kristófer (sem telst vera
anti-páfí samkvæmt hefð kirkjunnar) áttu
illa vist í fangelsi þar til Sergíus lét myrða
þá báða — af miskunnsemi, að sagt var!
Sergíus hafði enn ekki komist yfír hatur
sitt á Formósusi og lét enn ógilda allar
gerðir hans á páfastóli þó veslings líkið fengi
að liggja kyrrt í þetta sinn. Þar eð Formós-
us hafði vígt fjölmarga biskupa á sínum
tíma ríkti ótrúleg óreiða í málefnum kirkj-
unnar næstu árin, en við Sergíusi varð ekki
hróflað. Auk stuðnings Spoleto-hertoga var
páfí nefnilega undir vemdarvæng tengda-
föður hans, Theófílacts, ríkasta mannsins í
Róm. Theófílact og kona hans, skömngurinn
Theódóra eldri, réðu öllu sem þau vildu ráða
í Róm um þessar mundir og Sergíus páfí
var svo handgenginn þeim að þau leiddu
undir hann 15 ára dóttur sína, Marózíu.
Marózía eignaðist með páfa son sem skírður
var Jóhannes.
PÁFIFÆR SL AG í BÓLINU
MeðGiftriKonu
Sergíus lést árið 911 og næstu páfar
vom allir kjömir samkvæmt vilja Theó-
fílacts og konu hans, en síðar Marózíu sem
rejmdist ekki síðri skömngur en móðir henn-
ar. Anastasíus III ríkti frá 911 til 913;
Landó síðan í tæpt ár en Jóhannes X sat
öllu lengur, eða í 14 ár. Árið 928 hafði
hann hins vegar komið Marózíu upp á móti
sér og hún lét steypa honum af stóli; ári
seinna var hann svo kæfður með kodda í
fangelsi. Marózía ákvað nú að gera Jóhann-
es, son sinn og Sergíusar III, að páfa en
hann var ekki orðinn myndugur enn svo
tveir páfar ríktu í millitíðinni; Leó VI frá
maí 928 fram í desember sama ár og síðan
Stefán VII fram í febrúar 931. Þá tók
Jóhannes XI við, aðeins rúmlega tvítugur.
Hann var lítið annað en verkfæri í höndum
móður sinnar en ári eftir valdatöku hans
gekk hún loks of Iangt. Hún var nýorðin
ekkja í annað sinn (Jóhannes var vitaskuld
óskilgetinn) en gekk að eiga Húgó frá Pró-
vins, Ítalíukóng, sumarið 932. Rómveijar
vom andsnúnir Húgó og fengu Alberic II
Spoleto-hertoga, son Marózíu af fyrsta
hjónabandi hennar, til að gera uppreisn.
Alberic hneppti móður sína og hálfbróður í
fangelsi; eftir þetta fer engum sögum af
Marózíu en Jóhannes páfí er sagður hafa
verið einkaþræll hálfbróður síns þar til hann
lést um áramótin 935/6. Ættin hafði þó
ekki sagt sitt síðasta orð um páfastól; Ál-
beric réði kjöri fjögurra næstu páfa — Leós
Vn (936-939), Stefán VIII (939-942),
Marínusar II (942—946) og Ágapítusar
II (946—955). Skömmu fyrir dauða sinn
árið 954 lét Alberic svo helstu menn Rómar
sveija þess eið að kjósa óskilgetinn son sinn,
Octanvíanus, páfa eftir dag Agapítusar. Það
var gert í desember 955 þó Octavíanus
væri aðeins 18 ára gamall. Hann tók sér
nafnið Jóhannes XII og varð þar með ann-
ar páfínn í sögunni til að breyta um nafn
við valdatökuna. (Hinn fyrsti var Jóhannes
II árið 533; hann hét Merkúríus að skímar-
nafni og þótti ekki við hæfí að páfí bæri
nafn heiðins guðs.) Jóhannes XII þótti væg-
ast sagt lítill kennimaður; hann eyddi öllum
tíma sínum í holdlegar skemmtanir og lést
964 af hjartaslagi þó hann væri enn innan
við þrítugt; hann hafði lagt of hart að sér
í bólinu með giftri konu.
í annarri grein segir meðal annars frá
vangaveltum um „Jóhönnu páfa“.
Höfundurinn er blaöamaöur.
Paradís þvegin
Tvö þúsund manns í
vinnu við að hreinsa
stærsta léreftsmálverk
heimsins.
Ekki heyrir allt til nútíðinni, sem mest er
og stærst og gæti þessvegna staðið í heims-
metabók Guiness. Þótt listamenn máli stórt
nú á dögum, eru verk þeirra oftast hreinar
títlur borið saman við það sem menn réðust
í fyrir mörgum öldum. Nýlega komst stærsta
olíumálverk á léreft í fréttir vegna þess að
það var tekið niður af veggnum í hertoga-
höllinni í Feneyjum, þar sem það var málað
á staðnum og tók það fjögur ár: 1588-1592.
Það eru rétt 400 ár um næstu áramót síðan
Feneyjamálari að nafni Jacobo Robusti (Jak-
ob hrausti), betur þekktur sem Tintoretto,
hófst handa og hafði son sinn Domenico sér
til aðstoðar, svo og fólk af málaraverkstæði
sínu. Tintorertto var einn af frægri þrenn-
ingu Feneyjamálara; hinir voru Titian og
Paolo Veronese (Páll frá Verónu). Um þetta
leyti hafði mikill auður safnast saman í
Feneyjum og menn hugsuðu stórt. Það vant-
aði mynd í réttarsalinn í hertogahöllinni og
Tintoretto var ekkert að klípa af stærðinni,
þótt væri hann þá orðinn sjötugur maður.
Breidd myndarinnar er 24,60m og h æðin
7,65m. Enda þótt freskan væri sú tækni,
sem beinast lá við að nota þama, tók málar-
inn þann kostinn að láta vefa risaléreft.
Á §órum öldum hefur farið hér sem
víðar, að myndin hefur óhreinkast og jafn-
vel verið skemmd. Bæði er hún rifín og eins
hitt, að einhvemtíma fyrr meir voru fúskar-
ar fengnir til að gera við hana. Nú er ekki
fúskinu fyrir að fara og hvorki meira né
minna en 2000 fagmenn hafa á einn eða
annan hátt unnið að því að ná myndinni
niður í heilu lagi, losa hana af blindrömm-
um, vefja hana upp og flytja á sérstakt
verkstæði í San Gregorio-kirkjunni í Feneyj-
um, þar sem beitt er hverskyns hátækni til
hreinsunar og viðgerða. Það er bandarísk
stofnun, „Björgum Feneyjum", sem hefur
virlq'að 32 fjölþjóðleg fyrirtæki til þess að
bjarga menningarverðmætum i Feneyjum
og þessi stofnun stendur straum af þeim
mikla kostnaði, sem hreinsun og flutningar
verksins hafa í för með sér.
Fyrir fjómm öldum vom málarar ekki
að skoða niður fyrir tæmar á sér, eða tjá
sig pm líf almennings, þjáningu heimsins
eða annað smásmugulegt. Ekkert minna
myndefni dugði Tintoretto hér en sjálf
Paradís. Þar er margt um manninn, þó nokk-
ur kös, þar sem hinir hólpnu njóta náðarinn-
ar og að sjálfsögðu em helgir menn þama
í stómm stíl; hvar annarsstaðar ættu þeir
að vera?
Á eftir hreingeminguna sést öll þessi
dýrð í nýju ljósi, en það er raunar víðar á
Ítalíu, sem hliðstæð hreingeming hefur far-
ið fram. Unnið hefur verið við hreinsun á
hinum frægu loftmyndum Michelangelos í
Sixtinsku kapellunni og breytingin á þeim
er ótrúleg. Hitt er svo annað mál, að marg-
ir em á móti hreingemingum af þessu tagi
og fínnst að töfrar þessara verka verði mun
minni eftir en áður og nær væri að veija
stórfé til annars þarfara. GS.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. NÓVEMBER 1987 5