Lesbók Morgunblaðsins - 13.08.1988, Qupperneq 3

•SHEiaBillHlSJESEISOOfilS]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavik. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoö-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Börkur Amarson tók forsíðumyndina á málverkasýn-
ingu Nínu Gautadóttur sem lýkur nú um helgina
Kristni í
Rússlandi
það vakti athygii, að sovézk stjómvöld leyfðu að haldið
væri með pomp og prakt upp á að þúsund ár em liðin
frá því kristni var lögtekin í Rússlandi. Af þessu tilefni
ritar sr. Jan Habets grein, þar sem hann stiklar á púnkt-
um í kristnisögu Rússlands.
Ferðablað
ísland er norðarlega á hnettinum og þess vegna heilla
suðlægar slóðir íslendinga til sín. En norðurslóðir geta
líka verið heillandi. Ferðablaðið var í síðustu viku í ævin-
týraferð í 18 stiga hita norðan heimskautsbaug, í fínnska
Lapplandi.
ÓLAFUR JÓHANN SIGURÐSSON
Gæti ég -
Gæti ég safnað saman ólíkum röddum
syngjandi linda, og fært ykkur áður en dimmir
hljómvönd eins fagran og hlust ykkar þráir að vetri
þegar harður íjötur læsist um vötnin blá -
safnað ómi linda og lækja í veröld
löngu horfinna ára, safnað kliði
sytru úr dýi, bunu í brekku og gili,
básúnuþyti elfunnar hvítu fossa-
safnað hvísli hógværrar engjalænu,
holbakkarauli granna hennar og suði,
spretthörðum vísum valllendislækjanna þriggja,
vináttutónum árinnar norðan túns-
ó gæti ég aðeins safnað saman þeim hljómum
í sveiginn ykkar, þrátt fyrir nauman tíma,
þrátt fyrir töf og þrátt fyrir áleitið kul.
Höfundur var í hópi virtustu skálda okkar og rithöfundar. Ljóðiö
Gæti ég - birtist í bók hans Að brunnum, sem kom út hjá Menning-
arsjóði 1974.
Islensk atvinnustefna er í rúst.
Hvorki meira né minna. Yfir okk-
ur dynja ótíðindin, öll í senn; það
fer ekki milli mála, að fjármagns-
kostnaður fyrirtækjanna hefur
farið úr böndunum; við höfum
látið sem vind um eym þjóta ráð-
ið sem boðað var hér áður og
fyrrum í draumnum um mögm og feitu
kýmar. Þó svo að hmn og voði blasi við
hvert sem litið er, minnkar hvorki þennsla,
eyðsla né neysla, að minnsta kosti ekki svo
að komi fram í haglega gerðum hagskýrsl-
um. Það bendir sem sé alit til þess að við
drögum ekki af okkur, heldur eyðum og
spennum langt umfram það sem við öflum
og ættum við þó að skilja að undirstöðuat-
vinnuvegimir rísa ekki undir þenslunni. Alla
vega ekki meðan frystingin er rekin með
stóm tapi, menn hafa flutt skipasmíðamar
úr landi sem er þó fráleitt þar sem eiginlega
er bannað sð smíða ný skip og græðgi fyrir-
tækja sem em illa rekin og með bullandi
tapi em svo sólgin í útlent lánsfé, að engu
tali tekur. Undirrót þessa alls mætti þó
kraka upp: það em nefnilega alltof háir
vextir i landinu. Og svo framvegis - í það
óendanlega.
Að vísu vefst það oft fyrir fákænum leik-
manni, sem hvorki hefur lært viðskipta-
fræði né heldur farið á námskeið í stofnana-
máli að skilja allan þann hrikalega boðskap
sem ábyrgu aðilamir flytja okkur - það er
að segja þeir sem hafa verið ötulastir að
fara með íjármagnskostnaðinn út fyrir öll
velsæmismörk. Því gæti hluta skýringarinn-
ar verið að leita í því að við séum hreinlega
ekki nógu vel upplýst og fáum ekki skilvirk-
ar leiðbeiningar sem duga.
En svo mikið er víst að jafnvel fávís leik-
maður áttar sig á að títtnefnd atvinnustefn-
an er eitthvað meira en lítið úr takt við
skiljanlegan raunvemleika.
Tökum nokkur barnaskóladæmi. Fyrir
fáeinum ámm var álitið brýnt að auka fjöl-
breytni í atvinnulífi landsbyggðarinnar, eins
og það heitir. Þá settust fræðingar á rök-
stóla og fundu lausnina: ptjóna-og sauma-
stofu í hvert kmmmaskjuð. Þetta yrði lyfti-
stöng litlu samfélagi sem áður hafði ekkert
haft nema um fisk að hugsa og ekki síst
B
B
íslenska atvinnu-
stefnan og alh það
yrði þetta búbót á þjónustustöðunum svo-
kölluðu þar sem ekkert var nema kuffélagið
og í besta falli bílaverkstæðið bakatil.
Síðan kom sú hryllilega staðreynd yfir
pijónastofumar eins og köld gusa, þegar
þær vom búnar að kaupa maskínur fyrir
milljónir, að einhvers staðar á leiðinni hafði
mönnum láðst að fylgjast með tískunni og
það tjóði lítið að pijóna í gríð og erg ef
æskilegum kaupendum fannst flíkumar svo
ljótar að enginn vildi kaupa þær. Að vísu
var brýnt að sýna þrautseigju og sjálfsagt
að styrkja þennan atvinnuveg í fáein ár
með slatta af milljónum, áður en fullreynt
væri. Engin sérstök ástæða var til að fara
út í að gera breytingar á framleiðslunni -
svona til að reyna að lokka einhveija til að
kaupa þær. Að mati mannanna sem vitið
höfðu var þetta fullgott á bæði okkur og
einkum og sér í lagi útlendingana. En þessi
skynsamlega þjóðemisstefna fór fyrir lítið
og var nú hmnið óumflýjanlegt. Þetta er
líka hægt að orða enn betur - fjármagns-
kostnaður fyrirtækjanna hafði ekki verið
reistur á gmnni sem var nógu traustur til
að standa undir fjárfestingu atvinnulána-
sjóðanna...
Benda má á að um það leyti sem land-
búnaðarstefnan var sett í endurskoðun eftir
að við skildum loksins að tæknin var honum
ekki sú blessun sem við ætluðum heldur
gekk bara smátt og smátt að honum dauð-
um, höfðu bændur fengið milljónir og aftur
milljónir til að byggja upp á jörðum sínum.
Og engum fannst það nema sjálfsagt. Það
virðist ekki nokkum hafa órað fyrir því að
offjárfesting í landbúnaði væri ekki bara
eins og hún ætti að vera. En eitthvað varð
nú til bragðs að taka.
Þá datt mönnum annað snjallræði í hug,
refa og minkabú vom lausnin og síðan var
slíkum búum snarað upp vítt og breitt um
landið. Um það leyti sem hinir ýmsu sjóðir
höfðu fjármagnað byggingu híbýla sem
hæfðu dýmnum var ekki að orðlengja það;
skinnin hraðlækkuðu á heimsmarkaði og
vom góð ráð dýr eftir allan fjármagnskostn-
aðinn. Með þróttmiklum stuðningi sjóðanna
sem ekki höfðu verið tæmdir meðan upp-
byggingin stóð yfir var síðan beðið með að
leyfa refa og minkabúum að fara á haus-
inn, þar til þessir sjóðir vom líka tómir.
Framsýnir athafnamenn vom í vaxandi
mæli famir að sjá að við svo búið mátti
ekki standa. Finna varð í senn nýja búgrein
og sem væri einnig vís gróðavegur. Að vísu
með nokkmm fjármagnskostnaði sem auð-
vitað varð ekki komist hjá. Samstundis mku
menn upp til handa og fóta um allt land
og byggðu kvíar af öllum tegundum og
stærðum og áður en við var litið var enginn
maður með mönnum nema hann væri í fisk-
eldisbransanum. Það er rétt eins og maður
sé að byija að fá á tilfinninguna að fískeld-
ið eigi við einhveija smáörðugleika að etja,
til dæmis að salan gengur ekki alveg nóg
og vel. En það verður að hlú að vaxtar-
broddi atvinnuvegarins og setja í kvíamar
ekki aðeins fæðu handa fiskunum, heldur
láta fylgja með nokkur hundmð milljónir.
Við verðum náttúrlega að láta reyna á hvort
það er ekki hægt að bjarga þessu við, þó
svo að sennilega komist menn að þeirri spak-
legu niðurstöðu að fjárfest hafi verið of
mikið og of á skömmum tíma. En áður en
við skiljum það verður fyrst að gefa þessu
nokkurra hundrað milljóna tækifæri. Eftir
því sem mér heyrist á sprækum fiskeld-
ismönnum mætti ætla að gamaldags fískar
í sjónum yrðu óþarfir innan nokkurra ára
og að við færum létt með að sjá allri heims-
byggðinni fyrir fiski með vísindalegu eldi.
Hættan er að sönnu sú, að allir verði þá
orðnir hrútleiðir á fiski. Gætu þá menn hér
og í markaðslöndunum tekið upp á því að
fara að heimta két og engar refjar. Þá er
eins víst að við séum búin að missa af lest-
inni af því að við höfum slátrað megninu
af kindunum.
Við þessum orðum hrista kannski ein-
hveijir vitringar hausinn - svona er ekki
hægt að afgreiða atvinnustefnuna. En
hvemig á að afgreiða hana og hver ber
ábyrgð á henni? Sjálfsagt enginn ef út í það
er farið, okkur er svo lagið að varpa allri
ábyrgð eitthvað út í buskann ef á okkur
er ráðist. Það ber enginn ábyrgð á hvort
lítil flugstöð fer hundmð milljóna fram úr
áætlun, spítali sem hefur verið rekinn með
halla og eftir óhefðbundnum leiðum skuldar
ekki ríkissjóði krónu - það kemur uppá að
ríkið - það emm við- emm stórskuldug við
þennan spitala. Og svo mætti halda áfram
að nefna dæmi sem bera vott um karlmann-
lega stjórn. Og karlar fnæsa fyrirlitlega ef
einhveijar röflandi kellingar leyfa sér að
æmta. Af því áð þær skilja ekki baun allra
síst að offjárfesting og óeðlilegur ^ármagns-
kostnaður er merki um hagræna stefnu-
mörkun sem lagar sig vel að ákvarðanatöku
um raunhæfar ráðstafanir i ríkisfjármálum.
Við skulum ekki láta okkur detta í hug
að hrófla við þessu. Karlar em færastir,
flírikastir og ötulastir og það er ólíkt meiri
stfll yfír því að karlmaður setji fyrirtæki/rík-
issjóð eða hvað sem er á hausinn, heldur
en ef kvenmaður gerði það. Það væri engin
sjarmi yfir því. En kæmi fæstum á óvart
því að konur eiga alls ekki að stjóma. Kon-
ur hafa ekki vit á öðm en ómerkilegu og
smáu málunum. Eins og því að konur em
launalega séð langt á eftir frændþjóðum
okkar. Færri dagvistarpláss em hér en hjá
grannþjóðum.
Það er allt í lagi að leyfa kvenfólkinu að
halda áfram að nöldra um launamisrétti og
dagheimili. Þær hafa hvort sem er ekki vit
á efnahagsmálum og tækist ekki að komast
með tæmar þar sem karlmenn hafa hælana
í að ofijárfesta og láta viðgangast að fjár-
magnskostnaðurinn sporðreisi þjóðfélagið.
Eg segi nú bara eins og kerlingin. Það
er munur að vera maður og ... Það er
alveg áreiðanlegt.
Jóhanna Kristjónsdóttir
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13. ÁGÚST 1988 3