Lesbók Morgunblaðsins - 13.08.1988, Síða 11

Hinar ýmsu stellingar í svefni gefa til kynna, hvers lags svefninn er.
Hvað þurfum við mik-
inn svefn?
Inýrri byggingu hugvísindadeildar Loughborough-
háskóla eru flórir klefar, ekki stærri en svo, að þar
er aðeins hægt að koma fyrir einu rúmi. Veggirnir
eru auðir og gluggalausir. Fábrotnari húsakynni
er vart hægt að hugsa sér. En hvíld og hressing
Hvað er svefn og
þörfnumst við hans í
raun og veru? Ekki í eins
ríkum mæli og við
höldum, segir dr. Jim
Horne, en rannsóknir
hans ættu að boða
mörgum betri tíð og tíma
til þess að gera það, sem
þá raunverulega langar
til
er ekki megintilgangur þeirra. Utan dyra
fylgjast tæki með öllum hreyfingum þeirra,
sem í klefunum eru, hveijum draumi þeirra
og hverju augnabliki vöku.
Þetta er miðstöð rannsókna dr. Jims
Homes á svefni. í nýrri bók segir hann, að
tilraunir sínar hér á sjálfboðaliðum úr hópi
stúdenta hafí kollvarpað mörgum hefð-
bundnum hugmyndum um það, hvemig við
sofum og hvers vegna. Algengust er sú
skoðun manna, sem enn er haldið fram í
kennslubókum í læknisfræði, segir hann,
að við þörfnumst átta tíma svefns, að það
sé skaðlegt heilsu okkar að vera án svefns
og að við þurfum að sofa til að endumæra
líkama okkar. En það er ekki þannig, segir
dr. Home.
Líkaminn þarf aðeins um sex tíma svefn,
og maður verður ekki veikur, þótt hann
verði enn skemmri. Matur og hvíld skipta
miklu meira máli en svefn. Stúdentar Hor-
nes minnkuðu svefninn niður í fimm og
hálfa klukkustund á 60 daga tímabili. „Ég
held, að fimm og hálf klukkustund sé að-
eins of lítið,“ segir Home. „Sex tímar em
um það bil hið rétta.“
Home tekur skýrt fram, að heilinn, sér-
staklega efri hluti hans, þurfi svefn. En
hann bætir við: „Allt annað frá hálsi og
niður úr virðist komst vel af án svefns að
því tilskildu, að maður fái reglulega hvíld
og heilsusamlega fæðu.“ Hann leggur
áherzlu á, að þetta merki ekki, að við getum
lifað án svefns: „Engir heilbrigðir svefnleys-
ingjar hafa fundizt, hvorki meðal manna
né dýra. Við nánari athugun sofa þeir allir.“
Kenning Hornes er ný, en hún byggist á
traustum rannsóknum á svefni, sem gerðar
hafa verið með rafskautum tengdum við
höfuðleður sofenda og komið fýrir kringum
augun. Þessar rannsóknir hafa leitt í ljós,
að á átta tímum fer svefninn nokkrar um-
ferðir. Á fyrstu tveim þriðju hlutum slíks
tímabils er bæði um c(júpan og léttan svefn
að ræða. En á síðasta þriðjungi þessa tíma
er svefn yfirleitt ekki djúpur. Hverri umferð
lýkur með öðruvísi „svefntegund", en þá
hreyfast augun undir augnalokunum. Þetta
er hinn svokallaði REM-svefn (REM = rapid
Og svo þegar við getum ekki sofið..hvað þá?
eye movement, hraðar augnhreyfingar,
svefnblik), sem að jafnaði á sér stað á 90
mínútna fresti, og það er þá sem menn
dreymir mest.
Almennt hefur verið álitið, að djúpi svefn-
inn endurnæri líkamann, en draumsvefninn
heilann. En Home er nú sannfærður um,
að það sé djúpi svefninn, sem heilinn þarfn-
ist til viðhalds og endumýjunar. Þennan
nauðsynlega svefn kallar hann „kjarna-
svefn", en lausari svefninn „valsvefn"
(optional sleep). Mikilvægi „kjarnasvefns"
virðist enn ljósara, þegar þess er gætt, að
þeir, sem venjulega sofa stutt, fá hlutfalls-
lega miklu meira af honum en þeir, sem
sofa lengi. Það er síðari svefninn, „valsvefn-
inn“, sem þeir missa af, sem sofa stutt.
Af þessu leiðir, að flest okkar, gætum
stytt þann tíma, sem við sofum, án tillits
hversu lengi við emm vön að sofa og það
hefði ekki áhrif á hæfni okkar. Við tilraun-
irnar í Loughborough, er svefntími stúden-
tanna var smám saman styttur mann í fímm
og hálfa stund, urðu þeir allir syfjaðir í
fyrstu á daginn. En að sögn Hornes var
þama ekki um „kjamasyfju“ að ræða, sem
stafaði af því, að þeir hefðu misst svefn,
sem þeir þörfnuðust, heldur „valsyfju" sem
orsakaðist af því, að þeir höfðu farið á mis
við svefn, sem þeir vom vanir. „Á meðan
maður fær sinn kjamasvefn, getur maður
verið í fullu fjöri í langan tíma,“ segir hann.
Þetta gæti gefið mönnum þá hugmynd,
að þeir gætu tileinkað sér nýjan og þróttmik-
inn lífsstíl: Þeir fengju einn eða tvo ttma í
viðbót á degi hveijum til að veija í eitthvað
annað en svefn. En því miður komst Horne
að raun um, að eitt af lögmálum Parkinsons
kom til skjalanna, svo að verk þöndust út
og náðu yfir þann viðbótartíma, sem fékkst
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13. AGÚST 1988 1 1