Lesbók Morgunblaðsins - 13.08.1988, Side 14

Vestræn áhrif
einkum á
yfirborðinu
Sá sem tyllir niður tám í japanskri stórborg verð-
ur ósjálfrátt gripinn þeirri tilhugsun að hann
sé lentur á mörkum tvennra tíma tveggja menn-
ingarskeiða. Hlið við hlið standa austræn hof
og vestrænar glerhallir. Á bekk situr þokkadís
Skólabörnin ganga öll í einkennisbúningum og eru ákaflega öguð og kurteis en
skólagangan verður mörgum ofraun
Staldrað við í Kyoto í
Japan og spjallað við
MATTHILDI
HALLDÓRSDÓTTUR,
sem þar er búsett.
Eftir GUÐRUNU EGILSON
í kimónó með vasadiskó, en ungir menn í
jakkafötum hneigja sig hvor fyrir öðrum
eins og virðulegir aðalsmenn frá síðustu
öld. Ungir og gamlir áhorfendur lifa sig inn
í fomar hefðir kabúkí-leikhússins, en
skammt frá sitja félagar þeirra sem stein-
runnir yfír spilakössum. Á sumum veitinga-
húsum þurfa menn að fara úr skónum, sitja
á gólfinu og borða hráa fískrétti með pijón-
um, en annars staðar sitja menn upp á vest-
ræna vísu og stýfa hamborgarana úr hnefa
undir glymjandi dægurlagatónlist. En þessir
austanvindar og vestan renna saman í ljúfa
lognmollu því að allir em brosandi og kurt-
eisir. Öllum virðist líða vel. Það segir sína
sögu um hugarfar Japana að hugtakið nei
skuli ekki vera til í málinu. En já segja þeir
í tímá og ótíma. Kunnugir herma hins veg-
ar að þetta já, eða hæ eins og það hljómar,
geti stundum táknað nei. Maður þarf að
vera vel kunnugur Japönum og menningu
þeirra til að átta sig á merkingu orða, bend-
inga og annarrar tjáningar og til þess gefst
lítill tími í stuttri heimsókn.
Þeir em ekki margir Islendingamir sem
hafa hreiðrað um sig til langframa meðal
Japana. Þó vill svo til að í gömlu keisara-
borginni Kyoto, sem státar af 1.600 hofum
og öðmm helgistöðum, em tveir íslendingar
búsettir um þessar mundir. Halldór Stefáns-
son mannfræðingur býr þar en gegnir pró-
fessorsstöðu í stórborginni Osaka og Matt-
hildur Kristín Halldórsdóttir leggur stund á
gömul japönsk listform jafnframt því að
stunda enskukennslu í Kyoto. Og svo undar-
lega vildi til dag nokkum snemma júlímán-
aðar, að Matthildur og Halldór þurftu að
mæla sér mót við tvo hópa íslendinga sem
gistu borgina samtímis. Það vom blaðamenn
sem nutu þeirrar ánægju að snæða með
þeim kvöldverð en hins vegar íslenzkir verk-
fræðinemar sem fengu leiðsögn þeirra um
japanska skemmtistaði. Þetta var því nokk-
urs konar íslendingadagur hjá þeim Matt-
hildi og Halldóri, sem hafa sárasjaldan tæki-
færi til að hitta landa sína og gefa sér held-
ur ekki oft tíma til að hittast sjálf, því að
það er mikið að gera í Japan eins og á ís-
landi og fögur fyrirheit um vinafundi gleym-
ast í önn dagsins þar eins og hérna.
Matthildur hefur í nógu að snúast því að
hún stundar bæði nám og vinnu eins og
margar íslenzkar konur á svipuðum aldri.
En hún býr við ólfkt minni þægindi en við
eigum að venjast. Hún á heima í litlu jap-
önsku húsi ásamt manni sínum, Ronnie frá
Perú, og þau lifa uppá japanska vísu —
sofa á bastmottum, sem Japanir kalla tat-
ami og nota raunar sem mælieiningu eins
og við notum fermetra. Fáir Japanir sofa í
rúmum vegna þess að þau eru svo plássfrek
en húsin þeirra lítil, og tatami hefur þann
Japanskur ferðalangur að biðja um heill og hamingju syni sínum til handa
kost, að því má rúlla upp og leggja til hliðar
á daginn.
Flestir sitja á gólfinu við lág borð á með-
an þeir matast en þó færist í vöxt að fólk
sitji á stólum. Heimilistæki eru af skomum
skammti vegna þess að japanskar konur eru
flestar heima og elda mat og þvo þvotta
með gamla laginu. „Hátæknin nær ekki inn
á heimiiin," segir Matthildur. „Hér er litið
á konur sem þjónustufólk og því er talinn
alger óþarfí að framleiða tæki til að létta
þeim störfín. Og konur eiga yfirleitt mjög
erfítt uppdráttar í þessu samfélagi. Hefð-
imar em svo sterkar. Þótt ungar stúlkur
hafi skoðanir og metnað á skólaámm verð-
ur það yfírleitt að engu þegar þær gifta sig
og renna saman við rótgrónar hefðir sem
eiga upptök sín fyrir mörgum öldum og
ráða enn ferðinni þótt erlend áhrif virðist
vera að aukast."
Og hvernig er þá litið á vestrænar konur
eins og þig?
„Japanir taka okkur kurteislega eins og
öðmm. Þeir hafa flestir heyrt eða lesið eitt-
hvað um svona skepnur," segir hún og hlær
við. „En við, og þá á ég við útlendinga al-
mennt, verðum aldrei hluti af japönsku sam-
félagi. Við emm öðmvísi, hugsum öðmvísi
og Japanir telja okkur öðmvísi. Og eftir því
sem ég eldist fínnst mér erfíðara að vera
ekki hluti af því umhverfi sem ég hrærist
f. Þess vegna held ég að ég verði hér ekki
til lengdar."
Geishurnar Lifa Góðu Lífi
Matthildur kveðst hafa flökkublóð í æð-
um. Fjórtán ára gömul dvaldist hún sumar-
langt í Þýzkalandi og sautján ára að aldri
varð hún skiptinemi í Mexíkó. Síðar fluttist
hún til Danmerkur og var þar félagi í til-
raunaleikhópi sem starfaði við góðan orðstír.
Þar kynntist hún ýmsum austrænum tján-
ingarformum og flutti sig því um set til
Indlands til að læra dans. A Indlandi komst
hún í kynni við þau japönsku listform, sem
hún leggur stund á núna. Þau heita Nihon-
Buyo, sem er einkum dans og einungis
ætlaðar konum og hið fomfræga Noh-
drama, tjáningarform fyrir karlmenn sem
sameinar dans, söng og leiklist. Matthildur
segir að Noh-drama sé elzta leiklistarform
i heimi, sem iðkað hafi verið óslitið. „Ég
heillaðist mjög af Nihon-Buyo og Noh og
það var til þess að ég fluttist til Tokyo til
að kynnast þeim frekar. Þar kynntist ég
manninum mínum, sem var við nám í jap-
anskri dráttlist, calligraphy. Síðan fluttumst
við hingað til Kyoto, sem er miklu hlýlegri
borg en Tokyo og hér er meiri rækt lögð
við fomar listgreinar."
íhvers konar'skólum fersvona nám fram?
„Svona nám fer ekki fram í neinum skól-
um. Þetta er gamall arfur sem hefur flutzt
milli kynslóða og lærist kannski aldrei til
fullnustu. Ég stunda nám hjá japönskum
fjölskyldum og reyni að tileinka mér það
sem þær hafa þegið I arf. Það er mjög erf-
itt að útskýra, hvemig námið fer fram en
það er bæði andlegt og líkamlegt og afar
fjölþætt. Ég ætla mér ekki að stunda þessi
listform á sama hátt og Japanir, heldur
blanda saman vestrænum og austrænum
arfí í dansi og annarri tjáningu."
Lifa svona listform góðu lífi í þessu
tæknivædda samfélagi?
„Það hefur að sjálfsögðu margt breytzt
hér í Japan á undanförnum árum en breyt-
ingamar eru kannski helzt á yfirborðinu.
Það fer til dæmis ekki mikið fyrir geishum
í japönsku samfélagi nú á tímum en eigi
að síður hafa menn fyrir satt að allra helztu
ákvarðanir í stjómmálum séu teknar í
geishuhverfum í Tokyo og Kyoto. Beztu
14