Lesbók Morgunblaðsins - 17.09.1988, Síða 5

Jósefína keisaradrottning á málverki Prudhons.
Hér var valdið og dýrðin, sem byltingin batt endi á. Múgurinn réðist inn í Tui-
leri-höll og neyddi Lúðvík XVI til að setja upp rauða húfu. Teikningin er raunar
af Sólkonunginum, afa hans og á bak við sjást Versalir, þar sem auðnum var
sankað saman á meðan franskur almúgi svalt.
og eimdi þar eftir af valdabaráttu frönsku
konunganna og aðalsins fyrir daga og á
„ dögum Lúðvíks XIV. Margir af konungsætt-
inni höfðu löngum verið óheilir í afstöðunni
til ríkjandi konungs, ekki síst Orleans-
álman, eins og síðar kom á daginn. Straum-
ur útflytjenda og viðbrögð erlendra þjóð-
höfðingja festi byltinguna í sessi. Flestallir
sjóliðsforingjar hurfu úr landi, liðsforingjar
landhersins fylgdu fast á eftir. Við þetta
opnaðist mörgum leið til frama í hemum,
sem áður var þeim lokuð, vegna þess að
æðstu og efri stöður hersins höfðu verið
bundnar aðalstign. Ókyrrðin innan hersins
jókst stórum þegar mikill hluti liðsforingja
og herforingja hvarf frá störfum. Napóleon
átti sér takmarkaðar framavonir innan hins
konunglega franska hers. Þótt hann væri
af lágaðli gat hann ekki vænst sér hárrar
stöðu innan franska hersins. Napóleon var
stórskotaliðsforingi og þótt franski herinn
ætti marga ágæta herfræðinga á 18. öld,
þá var skilningur þeirra á þýðingu stórskota-
liðs i hemaði hefðbundinn. Napóleon sá
skýrar nokkmm herfræðingi og herforingja
margvíslega möguleika stórskotaliðs, sem
öðrum hafði ekki komið til hugar. Þetta
má sjá á athugagreinum hans um notkun
stórskotaliðs í hemaði, sem hann skrifaði
niður í Auxonne 1788. Napóleon var gefín
skarpari innsýn og skilningur en öðmm
mönnum á þeim efnum sem hann taldi
skipta sig og starf sitt einhveiju máli.
Á SVEIF MEÐ
LÝÐVELDISSINNUM
Það urðu þáttaskil í sögu byltingarinnar
eftir flóttatilraun konungs til Varennes.
Margt benti til þess að gjörlegt hefði verið
að tryggja takmarkað vald konungs áfram
á Frakklandi. Þjóðin var orðin þreytt á
ókyrrleika og öryggisleysi og virðist hafa
óskað einhverrar festu. Meiri hluti þing-
manna treysti konunginum, en hann hafði
gildar ástæður til þess að treysta varlega
þeim stjómmálamönnum sem óskuðu ein-
hvers í áttina við þingbundna konungs-
stjóm. Örvæntingarráð hans varð því að
flýja land og kveðja sSðan alla konungholla
Frakka til vopna og steypa byltingarstjóm-
inni með aðstoð fursta Evrópu.
Eftir flóttann til Varennes 21. júní 1791
snýst Napóleon algjörlega á sveif með lýð-
veídissinnum. Hann fylgdist vel með at-
burðarásinni jafnframt því sem hann las og
íhugaði. Þetta sumar (1791) samdi hann
ritgerð um það „á hvem hátt megi auka
mönnum hamingju". Ritgerðin er samsuða
tilfínningasemi, rómantískra hugleiðinga og
fljótandi mælsku. Þrátt fyrir það sýnir hún
óspilltar tilfinningar fyrir „málstað hins
sanna, fagra og góða". Höfundurinn virðist
vera laus við alla löngun til þess að troða
sér áfram eða láta hagsmunastreitu ráða
gjörðum sínum.
„Maðurinn er fæddur til hamingju og
hamingjan er fólgin í uppfyllingu eigin
þarfa, líkamlegra og andlegra. Sérhver ein-
staklingur á að hafa tækifæri til þess að
vera hann sjálfur... Enginn maður getur
Ungur maður á uppleið: Napóleon Iaut-
inant í Fyrstu hersveitinni, sem kennd
var við Loire, 1792.
orðið hamingjusamur nema hann beri í sér
tilfínningadýpt. En skynsemin verður að
hafa stjóm á tilfinningunum og skynsemin
þarfnast frelsis til þess að láta í ljós skoðan-
ir sínar...“ Ritgerðinni lýkur með frásögn
gamals manns á dánarbeði, manns sem
hefur höndlað hamingjuna. Þessi ritgerð er
ófrumleg, allar hugmyndimar em almenn-
ar, og ekkert bendir til neinnar persónulegr-
ar snilli, en hún sýnir samt sem áður opinn
hug manns sem leitar og hefur ekki enn
fundið dymar að eigin sköpunarmætti.
POT í STAÐ HUGSJÓNA
Afskipti Napóleons af málefnum Korsíku
síðar á árinu 1791 urðu aðeins til þess að
auka vandræðin þar og einnig til þess að
opna augu hans fyrir ýmsum neikvæðum
einkennum í fari þeirra, sem töldu sig unn-
endur frelsis og mannréttinda. Hugsjóna-
ljóminn, sem virtist einkenni byltingannann-
anna fyrstu misserin, var nú tekinn að dofna
í augum Napóleons. Það var tekið að glitta
í hagsmunastreituna og potið í gegnum
hugsjónaflíkina.
Þetta kemur fram í. bréfum hans árið
1792. Hann kemur til Parísar í maímánuði
þetta ár. Stríðsyfirlýsingin á hendur Aust-
urríki í apríl sameinaði frönsku þjóðina, en
jók jafnframt deilur stjómmálamannanna.
Konungur var grunaður um samningamakk
við óvininn, sem jók ekki lítið andúðina á
konungdæminu. Napóleon skrifar síðast í
maímánuði: „París ólgar, fréttimar em þær
sömu (þ.e. slæmar) frá vígvöllunum, það
ber mikið á liðhlaupi meðal liðsforingja."
Þann 20. júní réðst múgurinn inn í Tuil-
eri-höll, braust inn í íbúð konungs og neyddi
hann tií þess að setja upp rauða húfu ásamt
drottningu og ríkiserfíngja.
Napóleon var fíarri því. að vera hrifínn
af Lúðvík XVI, en honum geðjaðist ekki að
leon fyrir frægt málverk.
þessu athöfnum lýðsins og því fullkomna
virðingarleysi sem konungdæminu var sýnt.
Lýsingu Napóleons á því, sem gerðist inni
í höllinni, hefur hann eftir sjónarvotti, sjálf-
ur var hann staddur utan hallarinnar. Löngu
síðar lýsir lögfræðingur nokkur, Lavaux að
nafni, því, þegar hann var á gangi ásamt
vini sínum skammt frá atburðasviðinu, og
að þeir hafí rekist á mann nokkum, „sem
virtist vera hermaður og heldur tortryggi-
legur, sem hafí hneykslast mjög á fram-
ferði múgsins og sagt að ef hann væri kon-
ungur, myndi hann ekki þola slíkt, sem
þama fór fram.“
Með „Blod PÁ TANDEN“
Sumir hafa viljað draga af þessari sviðs-
mynd og umsögn þá ályktun að Napóleon
hafí þá verið farinn að hugsa sér mikil ör-
lög, en bréf hans frá þeim tíma benda til
þess að hann hafí þá verið tekinn að gera
einhveijar framtíðaráætlanir," ég verð að
koma mér vel við þá, sem hafa verið og
gætu verið mér vinveittir." Hann skrifar
Jósep bróður sínum: „Þú veist hvað gerðist
á Korsfku, hér í París æxlast þetta á sama
hátt, nema hvað fólk hér er í ennþá smærra
broti, grófara og smámunasamara. (Þar er
átt við hagsmunapotið og rógburð andstæð-
inga Napóleons á Korsíku.) Maður verður
að rýna vel til þess að finna hvað er hug-
sjónamóður og hvað er skinhelgi. Það er
oft erfítt að telja Frakka sjálfstæða og gróna
þjóð. Sérhver reynir að gæta eigin hags-
muna með öllum tiltækum ráðum. Aldarfar-
ið er lftt hvetjandi til þess að efla með
mönnum heiðarlega framagimi... það
væri hentast að lifa rólegu lífí fjarri öllu
bröltinu og láta framann lönd og leið.“
En fjölskylda Napóleons þekkti hann of
vel til þess að láta hann villa þeim sjónir.
Lucien skrifar Jósep bróður sínum um þetta
leyti: „Ég get sagt þér f fullum trúnaði, að
ég hef alltaf fundið í Napóleon sérgóða fra-
magimd, sem^yfírgnæfír algjörlega ættjarð-
arást hans. Eg er þess fullviss, að hann
gæti orðið hættulegur maður í lýðftjálsu
ríki... Það býr með honum harðstjóri og
mikil löngun til þess að drottna yfír öðrum;
ef hann væri konungur myndi hann áreiðan-
lega vera harðstjóri, og nafni hans yrði
bölvað af öllum góðum föðurlandsvinum um
alla framtíð."
Rithöfundarferill '
Afskrifaður
Napóleon var skipaður höfuðsmaður í
þjóðverðinum 1792 og þar með virðast hug-
myndir hans um rólegt líf í skauti fjölskyld-
unnar roknar út í veður og vind. Hann lauk
við rit sitt um Korsíku en ákvað að það
yrði ekki prentað. Hann hafði nú aflagt all-
ar framavonir sem rithöfundur, en hin stöð-
ugu skrif hans virtust benda til þess.
Frá 20. júní til 10. ágúst hafði margt
orðið til þess að auka áhrif róttækustu afl-
anna og þeirra sem vildu afnema konung-
dæmið. Parísarmúgsins gætti mun meira í
þeirri í mótun atburðarásarinnar og
Brúnsvíkuryfirlýsingin, sem hótaði öllum
hörðu sem ógnuðu konungi og fjölskyldu
hans, varð ekki til þess að bæta stöðu konr
ungs í augum múgsins. Ósigramir á vígvöll-
unum urðu til þess að „föðurlandið var lýst
í hættu. Múgurinn fór um í hópum, ræn-
andi og ruplandi og hafði í hótunum við þá
sem þeir töldu af öðru sauðahúsi.
Þann tíunda ágúst réðst múgurinn á
Tuileri-höllina. Snemma morguns heyrði
Napóleon merki gefin um árás, hann hrað-
aði sér niður að höllinni. Á leiðinni mætti
hann mönnum, sem báru höfuð á stöng, við
þá sýn hrópaði hann „Vive la nation" (Lifi
þjóðin). Hann áleit að svissneski lífvörðurinn
hefði auðveldlega getað hrundið árásinni
og varið höllina undir góðri stjóm. Einnig
taldi hann, að hefði konungur komið ríðandi
á móti mannfjöldanum og ávarpað hann,
myndi margt hafa farið öðruvísi. En Lúðvík
XVT var ekki Napóleon og hugmyndir Napó-
leons um „konunginn" vom hefðbundnar
hugmyndir hierarkisins um „konung".
Lúðvik XVI var um þetta leyti lamaður og
allt frumkvæði af hans hálfu útilokað.
Napóleon segir síðan frá því þegar hann
gekk inn í hallargarðinn „þar sem lík sviss-
neskra lífvarða þöktu svörðinn og vel klædd-
ar konur gengu um og svívirtu líkin með
viðbjóðslegu atferli". Vöm lifvarðanna varð
síðar tilefni til listaverks Thorvaldsens, „Hið
deyjandi ljón“, í Luzem. Konungur leitaði
með fjölskyldu sína á náðir þingsins. Kon-
ungdæmið var síðan afnumið í september
og nýtt tímatal lögfest 22. september. Þá
hófst nýr timi í sögu mannkynsins, árið I.
Annar hluti af þessu birtist í næstu Les-
bók.
Höfundur er kennari á Vopnafirði.
LESBÓK MORGUN8LAÐSINS 17. SEPTEMBER 1988 5