Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1988, Blaðsíða 5

IVSTRFENINGINN 19
LYSTRÆNINGINN
frá sér fyrsta bindi íslensks ljóðasaftis í
glæsilegri útgáfu. Þá voru Kórónafötin í
tísku og ekki óalgengt að í dagblöðum birt-
ust stórar auglýsingar í lit frá Herrahúsinu,
Aðalstræti 4, og Herrabúðinni við Lækjar-
torg. Klúbbur 32 gekkst fyrir blúskvöldum
í Tjamarbúð nokkuð reglulega veturinn
1974—75. Þar komu fram hljóðfæraleikarar
úr hljómsveitinni Eik ásamt kunningjum og
eins kjaminn úr Blues Company, þeir Magn-
ús Eiríksson, Bjöm Bjömsson og Pálmi
Gunnarsson. Óðal opnaði að nýju í septem-
bermánuði 1975 eftir gagngerar breytingar.
í þá daga rekið af Jóni Hjaltasyni, Haf-
steini Gilssyni og nýjum og efnilegum veit-
ingamanni sem síðar átti eftir að koma vem-
lega við sögu veitingahúsareksturs á ís-
landi, Ólafi Laufdal Jónssjmi. Kjaminn í
kringum útgáfu Lystræningjans skemmti
sér í Tjamarbúð, Óðali eða Sigtúni við Aust-
urvöll. Ekki óalgengt að rekast á Bjama
Bemharð, Ólaf Gunnarsson, Einar Ólafsson,
Pétur Hafstein, Geirlaug Magnússon, Megas
og Sigurð Guðjónsson á Óðali, Tjamarbúð,
Sigtúni eða Hótel Borg.
ÁSJÓNA STALÍNS VAR
ÞarnaEnn
Pétur og Sigurveig bjuggu þá í hrörlegri
verkstæðisbyggingu á bak við Hafnarbíó
sem hvorki hélt vatni né vindum og Ólafur
Gunnarsson og Elsa á Frakkastíg 8 í gömlu
timburhúsi sem þá eins og enn í dag er hið
veglegasta hús. Á báðum stöðunum komu
skáldin oft saman til að bera saman bækur
sínar, líklega þó öllu oftar heima hjá Pétri
Hafsteini og Sigurveigu. Þau lifðu sannköll-
uðu bóhemlífi. Eg kom oft þama í verkstæð-
isbygginguna til Péturs og Sigurveigar þeg-
ar fyrstu tölublöð Lystræningjans komu út.
Pétur og Sigurveig þá rétt rúmlega tvítug
ungmenni sem lifðu fyrir iíðandi stund.
Pétur ávallt með svarta alpahúfu á höfði
og byltingarsinnaður sósíalisti. Lét hafa það
eftir sér í Þjóðviljanum er þriðja tölublað
Lystræningjans kom út að auðvitað ætti
blaðið að vera tæki í baráttunni gegn auð-
valdinu og Ólafur Gunnarsson fullyrðir í
viðtali.við greinarhöfund að í hópnum hafi
verið róttækir byltingarmenn sem hafi viljað
að blaðið yrði málgagn alþýðunnar og hreint
ekki menntamanna. Og ljóst að sumir höfðu
varla enn losað sig við ásjónu Stalíns. í
kringum Pétur og Sigurveigu eins konar
hirð og oft iifað hátt, áhugamál bókmenntir
og listir og á öldurhúsum borgarinnar setið
að sumbli og spáð í efnileg skáld og bóka-
og tímaritaútgáfa daglegt umræðuefni.
Held að á engan sé hallað þegar fullyrt er
að Pétur Hafsteinn Lámsson ásamt Einari
Ólafssyni og Ingiberg Magnússyni myndlist-
armanni hafi borið hitann og þungann af
útgáfu fyrstu þriggja tölublaða Lystræn-
ingjans. Við komum síðan inn í ritnefnd
blaðsins frá og með þnðja tölublaði við
Þorsteinn Marelsson og Öm Bjarnason sem
þá var ekki síður þekktur sem trúbador og
kom fram með gítarinn og söng og spilaði
á fjölmörgum baráttuhátíðum vinstri manna
á áttunda áratugnum. Ég birti í fyrstu þrem
tölublöðum Lystræningjans baráttuljóð og
finnst svona eftir á að tilfinningin fyrir
íslensku máli hafi verið í lágmarki og innan-
tóm slagorð helsta uppistaðan.
ÓLGA OG ALLSHERJAR-
VERKFALL
Áhrifa 68-kynslóðarinnar gætti enn nokk-
uð í bókmenntum og listum. Vésteinn
Lúðvíksson í fararbroddi fyrir róttækum
ádeiluhöfundum. Gerði upp sakimar við
stalínistana í eftirminnilegu leikriti, Stalín
er ekki hér, sem fmmsýnt var í Þjóðleik-
húsinu skömmu eftir miðjan áttunda áratug-
inn og Megas kominn á samning hjá nýju
útgáfufyrirtæki, Demanti, sem gaf út
nokkrar af hans fyrstu hljómplötum þar sem
textamir innihéldu óvægna gagnrýni á
borgaralegt þjóðfélag. Hann var einn af
okkur Lystræningjum og aðstandendum
blaðsins kannski ekki beinlínis nein fyrir-
mynd, átti þó marga einlæga aðdáendur,
eins og beinlínis tákn um öreigaskáldið,
hrakið af leið sökum óhóflegs lífemis. Fram-
lög til Iista og menningarmála vom mjög
af skomum skammti af hálfu ríkisvaldsins
þá sem löngum fyrr og síðar og af því fór
Lystræninginn ekki varhluta þó bætt væri
úr því löngu síðar af hálfu ríkisvaldsins
þegar ljóst var að einhver alvara var með
útgáfunni og þá ekki fyrr en í menntamála-
ráðherratíð Ingvars Gíslasonar og Ragnars
Amaids undir lok áttunda áratugarins.
Ég man að meðal fyrstu afskipta minna
af Lystræningjanum var að ég tók að mæta
á reglulega fundi í Skólastræti 3b, í bakhúsi
í herbergi uppi í risi sem Öm Bjamason
leigði í þá daga. Það var ólga í þjóðfélaginu
og allsheijarverkfall í febrúarmánuði árið
1976 sem stóð í um það bil tíu daga sam-
kvæmt því sem ég hef skráð í dagbók frá
því ári og tíminn notaður meðal annars til
að treysta í sessi nýtt tímarit um bókmennt-
ir og listir. Annað tölublað Lystræningjans
að koma út og viðtökumar sem fyrsta tölu-
blaðið fékk það góðar að almenn bjartsýni
var ríkjandi meðal ritnefndarmanna.
Deilur Um
Ritstjórnarstefnu
Áskrifendur að blaðinu rúmlega þijátíu
og þegar farið að skipuleggja upplestrar-
ferðir skálda í framhaldsskóla á höfuð-
borgarsvæðinu og man ég að eina skiptið
sem ég hef lesið upp ljóð eftir mig opin-
berlega var í Kennaraháskólanum í mars-
mánuði 1976 og með mér lásu upp Dagur
Sigurðarson, Birgir Svan, Pétur Hafsteinn
Lárusson og að mig minnir Einar Ólafsson.
Fundir vom tíðir í Skólastræti 3b og man
ég sérstaklega eftir einum fundi þar sem
skáldin komu með nesti með sér þar sem
búist var við fundi fram á nótt. Þann fund
sátu Öm Bjamason, Pétur Hafsteinn, Einar
Ólafsson, Jón Daníelsson, síðar blaðamaður
á Alþýðublaðinu, Geirlaugur Magnússon,
greinarhöfundur og Pétur Hraunfjörð sem
át sviðakjamma, fom í útliti með hár aftur
á bak, alskegg og lagði ýmislegt gott til
umræðnanna um framtíð Lystræningjans.
Þá hafði útgáfan hleypt sér í nokkrar skuld-
ir vegna fyrsta tölublaðsins og stofnað til
skulda uppá sjö þúsund krónur vegna ann-
ars tölublaðs sem líklega hefur verið alln-
okkur upphæð í þá daga. Þá vom uppi
nokkrar deilur um ritstjómarstefnu blaðs-
ins. Þeir vom til sem vildu gera blaðið eins
og Ólafur Gunnarsson hafði orðað það að
pólitísku málgagni alþýðunnar og hins veg-
ar þeir sem vildu að fagurfræðilegt bók-
menntalegt mat væri lagt á allt efni. Að
öllum líkindum hef ég verið í fyrmefnda
hópnum enda þá enn þeirrar skoðunar að
sósíalisminn væri lausnin á vandamálum
líðandi stundar og ekki komið auga á að í
framkvæmd leiðir hann til stöðnunar og
afturhalds, miðstýringar og lögreglu- og
hervalds þar sem hann hefur fest sig í
sessi. Þriðja tölublað Lystræningjans var
svo að mestu helgað baráttunni gegn her-
stöðvum á íslandi og enn fóm vaxandi áhrif
þeirra sem vildu gera blaðið að pólitísku
málgagni alþýðunnar.
Rafmagnsritvel á Víxlum
Það urðú kaflaskil í útgáfumálum Lyst-
ræningjans frá og með fjórða tölublaði, des-
emberhefti 1976. Fjárhagsstaða útgáfunnar
fór stöðugt versnandi. Olivetti-rafmagnsrit-
vél sem keypt hafði verið á víxlum hjá Oli-
vetti-umboðinu í Hafnarstræti í vanskilum.
Einar Ólafsson, helsti drifkrafturinn í útgáf-
unni, lítið mátt vera að því að sinna útgáf-
unni, farinn að vinna í ísbiminum í fiski,
hið daglega brauðstrit efst á baugi og á
fundi, að mig minnir heima hjá Einari Ólafs-
syni, ákveðið að við Þorsteinn Marelsson
héldum útgáfunni áfram. í dagbók frá 8.
október 1976 hef ég krotað niður eftirfar-
andi athugasemd: „Fundur meðal Lystræn-
ingja. Fjárhagsvandræði aðalumræðuefnið.
Ákveðið að „tríóið", Ólafur, Þorsteinn og
Vígi (Vemharður Linnet), taki rafmagnsrit-
vélina og borgi víxla og hér eftir er það á
ábyrgð tríósins hvemig skuldamál ganga."
Vemharður Linnet var enginn byijandi í
útgáfumálum og hafði víða komið við sögu,
gefið út Jazzmál einhvern tímann fyrr á
ámm og ásamt greinarhöfundi rekið útgáfu-
fyrirtækið Sameignarfélagið Flaskan S/F
sem áður hafði gefið út tvær Ijóðabækur,
Fáfniskver 1973 og Skóhljóð aldanna 1976,
dúettinn, við Vemharður, svo sem engir
byijendur. Höfðum við farið hús úr húsi og
selt ljóðabækumar, spjallað við húsráðendur
yfir kaffibolla í eldhúsi, stundum sjerrílögg
og selt Skóhljóðið í 500 eintökum á tæpum
tveim mánuðum. Knúnir áfram af hugsjón,
að vilja bókaútgáfunni sem best, áhuga-
menn um vöxt og viðgang íslenskrar menn-
ingar og tilbúnir að fóma okkur fyrir þá
hugsjón, að sjá bókmenntir og listir dafna.
13. október 1976 fór ég í Olivetti-umboðið
og samdi um víxilinn. Borgaði inná 14.000
króna vfxil 7.800 krónur og við fengum
greiðslufrest eða. framlengdum til 15. des-
ember. Þar með byijuðu hjólin að snúast í
útgáfu Lystræningjans, sameignarfélags
okkar Þorsteins og Vemharðs, og ekki aftur
snúið; ævintýrið hafið sem stóið síðan næstu
sex árin.
Leikfélag Þorlákshafnar frumsýndi leikrit
Þorsteins Marelssonar, Venjuleg fjölskylda,
í októbermánuði 1976 í leikstjóm Hauks J.
Gunnarssonar. Vemharður og Margrét Að-
alsteinsdóttir, hans ektafrú, bjuggu þá í
Þorlákshöfn þar sem þau kenndu við gmnn-
skóla staðarins. Þau vom þar í stóm stein-
húsi þriggja hæða með risi og kjallara, í
eigu hreppsins og í kjallaranum þessi ljóm-
andi góða aðstaða til að sinna uppsetningu
og gerð tímarits og ákveðið að þiggja boð
Vemharðs að hafa þar bækistöðvar fyrir
útgáfuna. Við Þorsteinn hvort sem er meira
eða minna á ferðinni í Þorlákshöfn og báð-
ir þeirrar skoðunar að væri alveg tilvalið
að efla menningarstarfsemi í Þorlákshöfn
sem þá hafði einkum verið þekkt fyrir fisk-
vinnslu og útgerð. Og ákvörðunin vakti
ekki litla athygli. Bókaforlag með aðsetur
í Þorlákshöfn! Dagblöðin tóku að geta allít-
arlega um fyrstu tölublöðin sem send vom
út frá Þorlákshöfn. Ólafur Jónsson, Jónas
Guðmundsson, Jóhann Hjálmarsson og Ámi
Bergmann íjölluðu nokkuð ítarlega um þetta
nýja fyrirbæri á síðum dagblaðanna og einn-
ig Aðalsteinn Ingólfsson og nokkru síðar,
við stofnun Helgarpóstsins, Ámi Þórarins-
son og Bjöm Vignir Sigurpálsson, þáver-
andi ritstjórar Helgarpóstsins. Það var kom-
in regla á tímaritsútgáfuna, Qórða tölublað
í desember 1976 eins og fyrr er greint frá,
fimmta tölublað í mars 1977, sjötta tölublað
kom út í júnímánuði 1977, sjöunda í októ-
ber og áttunda í desember sama ár. Ólafur
heitinn Jónsson sagði meðal annars í ritdómi
í Dagblaðinu: „Það er gaman að útgáfú
Lystræningjans meðal annars vegna þess
hversu fijálsleg hún er, blaðið Qölritað og
einfalt í öllum sínum sniðum og breytilegur
hópur höfunda sem að þvi stendur hveiju
sinni."
Niðurlag í næstu Lesbók.
Höfundur er rithöfundur og næturvörður í
Reykjavík.
GUÐBRANDUR
SIGLAUGSSON
Dæguriag
Klukkan gekk áleiðis kortér í þtjú,
klappimar skulfu af kulda og þú
hönd undir kinn hvíldir, varst inni og
þagðir.
Þaðmolnaði á úlnliðnum mínúta stök,
máfur fór vængjum um hélugrá þök
og hönd undir kinn hvíldir þú inni og
þagðir.
í f/arska var sólin að fara á kaf
í fjallháan skafl sem gneistaði af.
Hönd undir kinn hvíldir þú inni og
þagðir.
Vagninn kom, staðnæmdist, stúlka
gekk út
með stóreflis bros oní köflóttum klút.
Hönd undir kinn hvfldir þú inni og
þagðir.
Á blaðsíðu Ijórtán í blaðinu las
ég af byltingartilraun í Hondúras
og hönd undir kinn hvíldi ég inni og
þagði.
Höfundurinn býr í Þýzkalandi.
HRAFN JÖKULSSON
Haustljóð
1988
fámál er heiðríkjan í inndölum
þegar svifléttur
fugl haustsins
breiðir logarauðan væng yfir
græn tún
engi og sortulyngsbrekkurnar
mjúku
brátt eru dagar sumars liðnir
sólfuglar
búa sína för með þér en ég dvel
áfram með
sölnandi stráum kyrrðinni trega-
björtu og
frosthvítum fugli
gerðum úr ís
Jónas
Guðlaugsson
„Ég gef þér Ijóð mfn þreytta þjóð
sem þögnin var svo löng.“
Enn á ég óort um þig,
ofurhuga nýrrar aldar
sem gafst meira en
langsoltin þjóð gat þegið:
gafst meira en sjálfshreyknir
tímar aldar á hverfanda hveli
kunna að þiggja: já enn um
sinn á ég óort um þig —
í rauðu rökkri
kvöldsins svart segl
við sjóndeildarhring
Höfundur er blaðamaður í Reykjavík.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8.0KTÓBER 1988 5