Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1988, Page 13

Séra Pétur í kirkjunni sinni.
Séra Pétur ásamt greinarh öfún din um í grillveizlunni.
dómsfræðslu í skólunum á viku og verða
allir aldursflokkar að notfæra sér þá
kennslustund. Þá mega prestar hafa eina
bamaguðsþjónustu á viku.
Ríkið greiðir prestunum laun en þau eru
lág og verða því söfnuðimir að leggja þeim
lið til að halda uppi starfsemi kirkjunnar,
svo sem einnig er í vestrænum löndum.
Hópar sjálfboðaliða hjálpa prestum sínum
einnig við ýmis störf á prestsetrunum, svo
sem við garðvinnu, snyrtingu Ióða og við-
hald húsa.
í landinu em 13 biskupsdæmi en biskup-
ar em aðeins í fjómm þeirra. Ósamkomulag
hefur verið um það milli Vatíkansins og
yfirvalda í landinu, hvaða presta megi vígja
til biskupa. Yfirvöld hafa fram að síðustu
áramótum krafist þess að biskupsefni verði
valin úr prestasamtökum þeim sem kallast
„Pacem in terris" (Friður á jörðu) og era
hliðholl stjóminni en Vatíkanið hefur bann-
að prestum kirkjunnar að vera í þeim sam-
tökum og telur presta sem í þeim em ekki
geta komið til greina sem biskupaefni.
Á sl. hausti hófust samningaumleitanir
milli Vatíkansins og stjómvalda í Tékkóslóv-
akíu og leiddu þær til þess að þrem prestum
var veitt biskupsvígsla á þessu ári og var
enginn þeirra úr hinum bönnuðu prestasam-
tökum. Tveir vom vígðir til að vera aðstoðar-
biskupar Tomaseks erkibiskups í Prag en
einn til biskupsdæmis í Slóvakíu. Aðstoðar-
biskupamir vom vígðir laugardaginn eftir
að ég kom til landsins og var sagt frá vígslu
þeirra í útvarpi og sónvarpi. Einnig birtist
frásögn af vígslunni með mynd á forsíðu
blaðsins „Lidová demokracíe“ í Bmo.
Daginn eftir komu mína ókum við til
Jeseník, séra Pétur og ég. Leiðin lá m.a.
gegnum skóglendi og sagði séra Pétur mér
að þar mætti tína „pylsur". Mér varð
skemmt við þessar upplýsingar og sagði ég
honum að það hétu sveppir á íslensku, hann
hafði tekið í misgripum þýska orðið „Pilzen"
og klætt það í islenskan búning. Pylsur
væm allt annað.
í Jeseník tók móðir séra Péturs á móti
okkur af miklum innileika og sinnti hún
mér eins og hún ætti mig meðan ég dvald-
ist hjá þessu ágæta fólki. Hún talar reip-
rennandi þýsku og frönsku og nokkuð í
ensku, enda er hún tungumálakennari. Hún
er strangtrúuð kona, fer í kirkju á hveijum
degi og les hinar styttri tíðabænir kirkjunn-
ar. Hún sagðist hafa sterka löngun til að
helga síðustu ár ævi sinnar klausturslífi.
Jeseník liggur milli skógi vaxinna hæða
og er þar víða mikil náttúmfegurð. Foreldr-
ar séra Péturs eiga sumarbústað skammt
þaðan, í Homí lipová, þar sem skógardýrðin
er hvað dýrlegust og rennur suðandi lækur
fram hjá bústaðnum. Faðir séra Péturs unir
sér þar öllum stöðum betur og bauð hann
okkur til grillveislu hjá varðeldi í garðinum
eitt kvöldið. Hann er nú kominn á eftirlauna-
aldur og fæst við að mála og gerir það vel.
Prestur í Jeseník, Julius Zvak að nafni,
prófastur á því svæði, var svo vinsamlegur
að fara með mig í ökuferð til smábæjar við
pólsku landamærin sem heitir Bflá vodá
(Hvítavatn). Þar búa 40Ö systur úr 13
klausturreglum, sem safnað var þangað
þegar klaustur þeirra vom lögð niður. Sama
þær messuklæði og baka hostíur (oblátur)
fyrir allt landið svo þetta er mikið fýrir-
tæki. Talið er að nú séu kringum 5.000
klaustursystur í landinu, flestar aldraðar,
en nú hefur reglunum verið leyft að bæta
við 500 yngri systmm til að hjúkra sjúkum
og annast aldraða og fatlaða, ekki síst gömlu
systumar.
Vegurinn til Bílá vodá liggur eftir pólsk-
tékknesku landamæranum að hluta til,
þannig að Pólland er hægra megin og
Tékkóslóvíka vinstra megin. Engin Ianda-
mæragirðing er þar en pólskir varðmenn
ganga meðfram landamæmnum nokkmm
sinnum á dag til eftirlits. Ekki er heimilt
að fara út af veginum, inn í Pólland, nema
hafa til þess leyfí yfirvalda.
Ég var þama í hinum minnistæðu Súdeta-
hémðum sem vom að nokkm byggð Þjóð-
veijum fyrir strið, enda vom þau sem Hitl-
er krafðist fyrst, áður en þýski herinn hélt
inn í Tékkóslóvakíu.
Ég sótti kirkju á hveijum degi meðan ég
dvaldist í Tékkóslóvakíu og var kirkjusókn
alls staðar mikil. Kirkjumar era flestar
gamlar og feiknalega fallegar, mjög margar
í barokkstíl. Messan er lesin á tékknesku
og flytur prestur ræðu í hverri messu, sýkna
daga sem helga. Altarisgestir taka á móti
altarissakramentinu á tunguna, eins og
ávallt var gert fyrir Vatíkanþingið
(1963—65) og enn er gert í evangeliskum
kirkjum. Éngum kæmi til hugar eða liðist
að rétta fram lófann eftir því eins og nú
er alsiða í kaþólskum kirkjum Vesturlanda.
Fleiri gamlir guðræknissiðir, sem nú hefur
verið varpað fyrir róða á Vesturlöndum, lifa
þar góðu lífi og sagði mér prestur einn að
nýjungagimi og hringl með gamla og góða
siði gerðu ekki annað en mgla fólk í ríminu.
Innst inni var ég honum sammála. Ef farið
er að losa um steina í hleðslunni og kasta
þeim, er hætt við að losni um fleiri en ætl-
að var og allur veggurinn verði því óstöð-
ugri en fyrr og fari að hrynja skörð í hann.
Það hefur óneitanlega skeð í kirkjunni á
Vesturlöndum.
Eftir fimm daga dvöl á þessum slóðum
fór ég með móður séra Péturs til Bmo sem
áður hét Brúnn. Annar sonur hennar, Páll
(Pavel) er prestur í Slapanice sem er útborg
frá Bmo. I kirkjusókn Páls em um 7.000
manns og telur hann að um 1.100 manns
sæki kirkju á hveijum sunnudegi og all-
margir einnig virka daga. Á sunnudögum
er messað fjómm sinnum í kirkjunni í Slap-
anice.
Meðal frægra staða þar í nágrenninu er
Austerlitz þar sem Napóleon vann sinn
fræga sigur 1805. Við ókum upp á hæðina
þar sem hann stóð og stjómaði her sínum
en ef hann hefði þá haft jafn slæmt skyggni
og við nú af mistri og regni er alls ekki
víst að hann hefði unnið þann sigur.
Séra Pétur hafði haldið heim til safnaðar
síns í Stará Bélá frá Jeseník og héldum við
þangað líka eftir tvo daga, frú Dokládalova
og ég, og þar dvaldi ég síðan til 19. júní,
er ég hélt heimleiðis. Séra Pétur las messu
á tékknesku og íslensku í kirkju sinni degi
eftir að við komum, og ég las ritningarlest-
urinn, að sjálfsögðu á íslensku. Fólkinu
hafði verði sagt að þessi óvenjulega messa
væri í vændum og var kirkjan þéttsetin.
Ég hitti margt fólk að máli eftir messuna,
þar á meðal gamlan prest sem hitt hafði
Nonna (Jón Sveinsson) og átti eina af- bók-
um hans með áritun höfundar. Taldi hann
þá bók meðal gersema sinna. Stúlka ein
spurði eftir Karmelsystmnum pólsku í Hafn-
arfirði. Hún hafði verð við söngnám í Kraká
í Póllandi og þá kynnst einni eða tveim
þehra.
í stuttu máli sagt var mér tekið með
kostum og kynjum hjá safnaðarfólki þeirra
bræðra, séra Péturs og séra Páls, og hafði
ég ekki við að þiggja heimboð og ökuferðir
um hið undurfagra land. Við ókum skógi
vaxna dali, upp á skógivaxin fjöll og em
sumstaðar vötn í dölunum. Á stöku stað
hefur þó skógur verið höggvinn úr fjallahlíð-
unum til sölu enda kaupa Austurríkismenn
mikið af tijáviði frá Tékkóslóvakíu. Uppi á
einu fjallinu er pflagrímastaðurinn Hostýn,
stór kirkja og fagurlega skreytt, helguð
heilagri Guðsmóður. Um 250 tröppur liggja
frá kirkjunni niður í hlíðina en þar sprettur
fram vatn sem talið er hafa lækningamátt.
Þessa kirkju sækja oft tugir þúsunda manna
á Maríuhátíðum.
Eftir tveggja vikna dvöl hjá þessu frá-
bæra fólki hélt ég heimleiðis, um Prag,
Berlín og Kaupmannahöfn. Fólkið hafði
gert allt sem í þess valdi stóð til að gera
mér dvölina sem ánægjulegasta. Að sjálf-
sögðu er íslendingur nærri því jafn sjaldséð-
ur þama og ísbjöm á bökkum Viktoríuvatns
og því aufúsugestur, en þegar ég veik að
ágæti og gestrisni fólksins við annan þeirra
manna sem greiddu götu mína í Prag, sagði
hann að ég mætti ekki gleyma þvi að hefði
verið á meðal hins besta fólks í Tékkóslóv-
akíu og væra ekki allir landsmenn jafn.góð-
ir og gestrisnir og það. Auk þess væm vin-
ir prestsins jafnframt vinir safnaðarfólksins.
Þegar við séra Pétur kvöddumst sagði
ég honum að ég mundi stefna að því að
bjóða honum til Islands á næsta ári. Hann
kvaðst hlakka ósegjanlega mikið til þeirrar
heimsóknar, hún yrði uppfylling óska sinna
frá bamæsku sem síður en svo hefðu dofn-
að með ámnum og þá gæfist honum ómetan-
legt tækifæri til að endurbæta íslensku-
kunnáttu sína. Sagði ég honum að okkur
yrði það ekki síður ánægja en honum að
fagna honum hér, þessum eldheita íslands-
vini sem hefur lagt svo hart að sér upp á
eigin spýtur til að nema hina erfiðu tungu
okkar.
Þegar ég afhenti tékkneska vegabréfið
mitt í vegabréfaskoðuninni á flugvellinum
í Prag, spurði afgreiðslukonan mig hvers
vegna ég hefði ekki gefið mig fram við
tékknesku lögregluna innan 48 stunda frá
komu minni til landsins eins og mér hefði
verið skylt. Ég sagðist ekki hafa haft hug-
mynd um þá skyldu en hinsvegar vissi ég
að presturinn sem ég gisti hjá hefði tilkynnt
lögreglunni komu mína strax. Konan benti
mér á klausu í vegabréfinu þar sem þetta
stóð skýmm stöfúm. Auðvitað hefði ég séð
þetta þegar ég tók við vegabréfinu en strax
gleymt því og nú setti ég upp fáráðlings-
svip og bar við heimsku minni og eili.
Spurði ég konuna hvort ég yrði þá að dúsa
í landinu þangað til lögreglunni þóknaðist
að sleppa mér, en þá brosti þessi sómakona
vingjamlega, stimplaði á vegabréfíð, skrif-
aði eitthvað á það og sagði svo: „En þú
verður að muna eftir þessu þegar þú kemur
næst.“ Ég hefði helst viljað kyssa hana fyr-
ir vinsemdina en lúgan á glerinu fýrir fram-
an hana var of lítil til þess svo ég lét mér
nægja að senda henni heillandi bros í kveðju-
skyni. Fyrstu heimsókn minni til þessa fagra
lands og ágæta fólks var þar með lokið.
SVEINBJÖRN
BEINTEINSSON
BRAGA-
ÞING
Vaki varðliðar
á vegamótum
kallað verður brátt
að kvæðaþingi
gefíð róm röddum
í rómhelgi
og stuðlastað
stefjaflokki.
Kom ég þar með degi,
sem kvað yfir landi
lið máttugt
að morgunlagi.
Hugði ég að háttum
og hljómfalli
orðum sem gripu
við athygli minni.
Þá var brágur
á bjargi reistur
vel umhorfínn
háttaprýði
og valin orð
til vísu hverrar
mál máttug
til manna komin.
Fór goðmálug
úr Glaðsheimi
drótt sú djarfhuguð
um draumavelli,
flutti feginsljóð
fullum rómi
mjög var sú kveðandi
kynngi blandin.
Koma Ijóðdísir
að leita fræða
svásra sanninda
sigurmála.
Vex þar af litlu
Ijómandi viður
skartar skrautkrónu
skýrra lita.
Opnast orðadul,
ef aðgát vakir,
sér um sólheima
söngvamaður,
fómar þögn sinni,
þiggur á móti
gyðjugjöf
góðrar hyggju.
Vekjum söngráðinn
seiðkunnan brag,
styrkjum hann orðum
og ómi hreinum,
magni jarðar
og máli hugstæðu,
anda upphimins
til afls knýjum.
Höfundur er bóndi og allsherjargoði á
Drag hálsi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8.0KTÓBER 1988 13