Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1988, Blaðsíða 8

w u R G L A T K 1 S T U N N 1
Þýðingar Stein-
gríms á Petöfi
Ieina tíð voru Austurríki og Ungverjaland ríkjaheild og er svo hafði verið um
skeið þótti mönnum af hinu ungverska þjóðemi, Magyörum, Austurríkismenn
verða helst til fyrirferðarmiklir til samstarfs um þjóðlegan þrifnað sinn og vildu
segja sig úr ríkjasambandinu. Er ljóst var orðið að Austurríkismenn voru ekki
á þeim buxunum að samþykkja slíka skipan mála gerðu Magyarar uppreisn.
Rak hver orrustan aðra milli Magyara og Austurríkismanna. Fréttir af hetjudáð-
um hinna fyrmefndu, sem vom fámennari, bámst víða og þótti kúguðum minni-
hlutahópum á fjarlægum stöðum sem til sín væri talað um að taka ekki rang-
læti með þegjandi þögninni. 1 Danmörku
höfðu íslenskir menntamenn þá um skeið
staðið í málþófi við hin dönsku yfirvöld um
aukið fijálsræði til handa sér og sínum og
hafði töluvert unnist á. Nú varð uppreisnin
í Ungveijalandi þeim brýningu um að vænta
enn frekari árangurs í frelsisbaráttu sinni.
Þetta var á ámnum um og upp úr 1850.
Þeir sem hagmæltir vom meðal Hafnar-
íslendinga hylltu Magyara fyrir uppreisnina
með kvæðum og gekk Gísli Brynjólfsson svo
langt 1860 að fjalla um þessa uppreisn í
löngu máli, og ekki annað, með inngangs-
orðum að ljóðasafni hans, Benedikts Grön-
dals og Steingríms Thorsteinssonar, Svövu,
og námu sumir ekki samlíkinguna.
Allöngu áður, 1849, féll úr liði Magyara
frelsishetjan Alexander Petöfi, í ormstunni
við Schassborg 31. júlí, og hafði þá Aust-
urríkiskeisari — sem Benedikt Gröndal gerði
alræmdan á Islandi með sögu sinni Heljar-
slóðarormstu, fengið Rússa til liðs við sig
og vom í ormstunni fímm menn hans gegn
hveijum Magyara. Petöfi var ekki nema 26
ára gamall þegar hann féll. Gísli Brynjólfs-
son orti endalaus kvæði um þennan þjóð-
flokk, og Petöfi náði til íslendinga ennfrek-
ar en aðrir menn af hans þjóðemi því að
hann var ekki einvörðungu uppreisnarsegg-
ur, hann var líka stórskáld og þýddu landar
einhver ljóða hans þá þegar. Alveg áreiðan-
lega kynntist Steingrímur Thorsteinsson
skáld ljóðum hans á 6. áratug aldarinnar,
á lausamennskuámm sínum í Höfn, en þar
bjó hann samfleytt árin 1851—72. Löngu
síðar kom í ljós hve samofin hugmyndaheimi
hans ljóð-og líf þessa ævintýramanns höfðu
orðið, enda framandlegur ástríðubrími, þótt
oftast færi leynt, í sál hins mæta þjóðskálds
okkar. Fyrir áhrif frá Magyaranum annað-
hvort þýddi Steingrímur eða orti fyrsta
prósaljóð á íslenska tungu fyrir 1861, og
fann þar með skáldskap sínum hljómbotn
samræmdrar lífsskoðunar. Þessi lítt um-
fjallaði þáttur í skáldskaparferli Steingríms
verður kynntur með bók sem kemur út á
vegum bókaútgáfunnar Reykholts um þess-
ar mundir og þar með hin fyrstu prósaljóð
á íslensku ásamt öðrum óbirtum þýðingum
skáldsins á sögum og prósaljóðum.
Vorið 1842 kom 19 ára unglingur á fund
höfuðskálds Ungveija, Vorösmarty, á gat-
slitnum stígvélum, með pappírsflibba og
hafði fengið kjólföt að láni, þetta var Pet-
öfí og erindið að fá hið virta skáld til að
lesa ljóð sín. Vorösmarty tók honum fálega
í fyrstu en heimilaði honum þó að lesa upp
fyrir sig nokkur ljóð. Þau urðu fleiri en
útlit var fyrir, á endanum rauk höfuðskáld-
ið upp úr sæti sínu og hrópaði: „Þér eruð
það besta ljóðskáld sem Ungveijaland nokk-
urn tíma hefír átt!“ Mörgum fór svipað eft-
ir útgáfu þessara ljóða. Um Petöfi sjálfan
Fyrir ástina
ef öðlast mætti ég,
viljugur gæð 'ég
þetta vesla líf.
En fyrir frelsi
af fusum huga
mundi 'ég ást gefa
og ekki hika.
A.P.
Alexander Petöfí
Alexander Petöfl var
orðinn stórskáld þegar
hann féll í orrustu 26 ára
gamallárið 1849.
Kveðskapur hans fann
hljómgrunn hjá
íslendingum og á
lausamennskuárum
sínum í
Kaupmannahöfn hefur
Steingrímur
Thorsteinsson kynnst
ljóðum hans.
ÞORSTEINN
ANTONSSON
tók saman
Steingrímur Thorsteinson
er það að segja að honum svipaði um margt
til hinna frönsku forgöngumanna nútíma-
skáldskapar um lífemi, ekki síður en skáld-
skaparhátt, a.m.k. sumra kvæðanna, eins
og sjá má af þeim ljóðum hans sem hér
birtast í þýðingu Steingríms Thorsteinsson-
ar. Sem bam var Alexander Petöfi (upp-
runalegt nafn Petrowisch) talinn bráðefni-
legur. Hann var af efnuðu foreldri og settur
til náms en reyndist svo baldinn að hann
stakk af úr menntaskóla og að heiman,
gerðist flakkari og stóð það um nokkurra
ára bil, um hríð var hann farandleikari.
Faðir hans afneitaði honum með stómm
orðum og var þá orðinn öreigi. Petöfi reyndi
að læra leiklist á þessum flækingsámm
sínum og hann lagði stund á hermennsku
en reyndist þá til hvomgs fallinn. Eftir út-
komu ljóða hans batnaði hagur hans til
muna, eins og við er að búast, og urðu af-
köst hans, þrátt fyrir skammlífi, óhemju
mikil. Segir í heimild að eftir hann liggi um
3.000 ljóð, dagbók, bréf, leikrit ogþýðingar.
Steingrímur þýddi mörg ljóða Petöfís úr
þýsku, en sagt er 'að hann hafi lagt stund
á ungversku til að geta lesið ljóð skáldsins
á frummálinu. Steingrímur var kominn á
efri ár þegar hann tók til við þetta þýðingar-
starf af fullri festu, eftir 1882 þegar farið
var að hreyfa þjóðfrelsismálum okkar á ný
opinberlega eftir þá værð sem ríkt hafði frá -
afhendingu stjómarskrárinnar 1874. Sum
hinna þýddu ljóða em ættjarðarljóð og jafn-
vel herhvatningar, en Petöfi orti ekki síður
ástar- og náttúmljóð, orti þau af þýðleika
eða glettni sem hreif Steingrím, ennfremur
orti Petöfí af miklum lipurleika um smáat-
vik daglegs lífs, um vínföng og tóbaksgögn,
og færði Steingrímur sýnishom af öllu þessu
til íslensks máls af miklu listfengi.
Petöfí ritaði í bréfí til vinar síns: „Þegar
ég fæddist lögðu forlögin hreinskilnina í
vöggu mína eins og reifa; ég mun líka taka
hana með mér í gröfina eins og líkklæði
mitt. Hræsnin er auðveld íþrótt og henni
getur hver lubbinn bmgðið fyrir sig, en að
tala hispurslaust og hreinskilnislega úr djúpi
sálarinnar, það geta ekki og það áræða
ekki nema drenglynd hjörtu."
Skáldskapur Petöfís takmarkast ekki við
„hefðbundin" yrkisefni, hann orti líka um
tækni síns tíma. Tómleiki og gildishmn
menningar urðu honum að yrkisefni á
nútíma vísu; án þess að vísa til annarra
úrræða en skáldskaparins sjálfs. Einnig
þvflík ljóð Petöfis þýddi Steingrímur; prent-
að er eftir handritum þýðandans:
Hinn vit-
skerti
Hvað eruð þið að fípa fyrir mér?
Pst, burt og allir farið fjandans til
þvinú éghefí stórvægt starfmeð höndum,
ég er að ríða rauðglóandi keyri
úr sólargeislum og ég ætla mér
að flengja þeirra veröld sundur og saman.
Og þá skal skrekkur verða og vein, en
ég skal hlæja
sem hlóguð þið þá hljóðaði ég og skrækti.
Því svona er lífíð, hlátrasköll og skrækir
uns sjálfur dauðinn seinast grípur frammí
og segir: Pst!
Viti menn að ég var líkt sem dáinn,
því drykkjarvatn mitt alveg höfðu eitrað
þeirsömu menn og sötrað höfðu vín mitt.
Hvað gerðu þessi þrælbein næst?
Með djöfulslægð svo dulið fengju morðið
þeir oná lík mitt hentu sér með hrinum
og tíðum ekka og tár mér felldu í andlit.
Þá hefði ég feginn hlaupið upp
og flumbrað þá í framan
rifíð þá og rispað
í bræði minni. Og bitið af þeim nefin.
Þó gerði ég það ei íþví að ég var að hugsa;
halda eigið þið nefi og nösum svo þið finnið
af mér dauninn er drafna ég í sundur
og kafnið allir.
Ha, ha, ha!
Og hvar var ég að ending orpinn moldu?
í Afriku.
Og það var held’r en ekki happ
því hýenunni varð ég kosta kjörbráð.
Hún krafsaði upp mitt hræ.
Sú bestía mér veitti slíka velgjörð,
þá einu, sem um ævina ég hlaut.
Það launaði ég með því að hana ég sveik,
þvíáður en aðhún eta færi skrokk minn
ég hjartanu úr mér henti í hennar klær,
og það var beiskt, hún át það og hún
drapst.
Ha, ha, ha!
Og því ei það? Því svo er manna siður,
þeir launa þannig það sem vel er gert.
En hvað er maður ef á allt er litið?
Rót undir jurt — að sagt er — sem að beri
í hæstu himinhæðum sína krónu
með sakleysisilm.
Því Ijúga þeir;
hann blóm mun vera að vísu, en rótin,
niðri situr neðst í vítis pælu.
Einn vísdómsmaður mig á þessu fræddi.
Svo heimskurþó að hann úr hungri drapst,
það erkiflón!
Gat hann ei stolið, gat hann ei rænt?
Ha, ha, ha!
En æ, æ, æ, hvað er ég að hiæja
í einni lotu eins og væri’ ég fífl.
Ég ætti að gráta, gráta, gráta,
veröld þessi er örg og ill og gjörspillt.
Nú þetta grætur góður guð þar efra
úr sínum skýjaaugum oft og tíðum
og iðrast eftir að hann veröld skóp.
En til hvers er það, til hvers renna tárin,
þó guðs tár séu?
Þau hrynja niður hér í jarðarskarnið
og mennirnir þeir traðka á tárum guðs
og hart þau troða — hvað mun verða úr
þeim?
Ei nema þrekkur.
Ha, ha, ha!
Ó, himinn, himinn, himinn, hvaða grey
þú ert,
uppgjafadáti gamall, af þér genginn
með sólu fyrir dinglumdang á bijósti
sem heiðurskross sem ekkert í er varið.
Þín tötraföt, þín klæði, tætlur eru skýja.
Já, svona fer það fyrir þessum dátum
að launum fyrir langa og trúa þjónkun
þeir fá að ending agnarbrot af málmi.
Ha, ha, ha!
Og vitið þið það menn á jarðar mold
hvað merking er í ykkar máli það
sem lynghænsn á kornmörk úti kveður,
þá lætur hún sitt tírri, tírri gjalla?
Það segir þetta; Sneyðist þið hjá konum
því konan jafnan togar til sín manninn
sem vötnin öll um ár í hafíð falla.
Hvers vegna? Til að svelgja hann í sig.
O, það veit trú mín, frítt er kvennakynið,
fagurt og frítt en háskalegt um leið,
baneitur veig í bikar skíragulls.
Ég hef þig teygað, ást!
Einn agnar dropi af þér, já aðeins einn
er sælumeiri en sjávarhaf sem væri
ei annað hót er einskær hunangslögur.
En agnar dropi af þér er líka skæð’ri
en hafsjór heill af einu saman eitri.
Hvort sáuð þið ei hafíð
þá fellibylur ærði það í æði
og sáði út sínu hvíta heljar korni?
Og hafíð þið hinn svarta sáðmann litið,
hinn bráða fellibyl
með sinni leiftur-logasigð skera kornið?
Ha, ha, ha!
Þá aldinið er ofþroskað á trénu
þá fellur það á fold.
Og eins þú jörð er orðin þroskað aldin
og átt að falla.
Tíð morgundagsins mun ég bíða samt,
þó mun ei þá enn þfn hin efsta stund.
Svo gref ég i þitt miðbik gríðar holu
og púðurkynstrum niðrí hana hleð
og hátt í Ioft upp sprengi þig, 6, jörð!
Ha, ha, ha!