Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1989, Page 7

Kiri Te Kanawa
náðst geti sú samstilling sem á hálffrönsku
fagmáli er kölluð „gott ensemble" og feiur
það í sér meðal annars, að heildin er sett
ofar einstökum þáttum hennar, — enginn
„glansar" á kostnað annarra. Sumir meta
þetta meira en stjömuleikinn, hversu glæsi-
legur sem hann kann að vera, og má styðja
það ýmsum rökum. Sumar þær óperusýning-
ar sem mér hefur fundist mest til koma hef
ég séð í meðalstórum óperuhúsum í Þýska-
landi, þar sem engir heimsfrægir gestir
hafa prýtt hlutverkaskrána, og svo ef til vill
í Stokkhólmsóperunni hér fyrr á árum. Það
sem þar gerði gæfumuhinn var þessi sam-
stilling margra listamanna, áunnin í löngu
samstarfi.
Borgaróperan
Borgaróperan í New York á ef til vill
meira sameiginlegt með slíkum óperuhúsum
heldur en Metropolitan-óperunni. Hún stær-
ir sig ekki af sama stórstjömuvali, en hún
hefur á að skipa miklum fjölda ágætra
söngvara sem margir eru ungir og flestir
Bandaríkjamenn. Sjálfsagt eru sumir þeirra
á leið skáhallt yfir torgið. Hún er röskum
sextíu árum yngri en Metropolitan og ekki
nándar nærri eins ráðsett og hefðbundin í
verkefnavali. Stofninn í verkefnaskránni er
að vísu sá sami og í öllum öðmm ópemhús-
um í heimi, nokkrir tugir verka sem em
endurtekin í sífellu. En hér hefur verið leit-
að á fleiri mið. Sýndar hafa verið amerískar
ópemr, nýjar af nálinni, meiri háttar sýning-
ar sem áður hafa gengið á Broadway-leik-
húsum hafa verið settar á svið að nýju, og
talsvert hefur verið gert að því draga fram
evrópsk verk, sem virðast hafa fallið í
gleymsku austan hafsins, og gæða þau hér
nýju lífi. Á þessari haustvertíð vom á sýn-
ingarskrá ópemnnar ekki færri en 19 verk-
efni af ýmsu tagi og sýningar 7—8 á viku
í 10 vikur.
Segja má að Borgaróperan sé eins konar
aiþýðuleikhús, samanborið við Metropolitan,
verkefnaval flölbreyttara og að hluta létt-
ara, og verð aðgöngumiða, að minnsta kosti
í bestu sætin, miklu lægra en þar. Engu
að síður er stórvel vandað til sýninga í
Borgarópemnni og íburður í leiktjöldum og
búningum ekki skorinn við nögl. Mér er
sagt að ldæðaburður leikhúsgesta sé óform-
legri en í Metropolitan og meðalaldur þeirra
lægri.
Eg held, ef ég byggi í New York, að mér
þætti ekki síður áhugavert að fylgjast með
því unga listafólki sem starfar í Borgaróper-
unni og þeim nýjungum sem þar er brotið
upp á heldur en að fleyta ijómann af heims-
listinni í Metropolitan-ópemnni, þó að sjálf-
sagt sé þetta best hvað með öðm.
Þaulsætnir Óperugestir
Við hjónin sáum fimm sýningar í Borgar-
ópemnni þessa viku sem við vomm í New
York í haust, auk sjónvarpssýningarinnar á
„Rigoletto" sem fyrr var nefnd. Fjórar þeirra
vom nokkuð hefðbundnar, af því tagi sem
sjá má í flestum góðum ópemhúsum: „Luc-
ia di Lammermoor", „Tosca“, „La traviata"
og „Töfraflautan", allt ágætar sýningar,
frísklegar og sumar glæsilegar þótt ekki sé
ástæða til að hafa mörg orð um þær hér.
Ekki sá ég betur en hvert sæti væri skipað
á þessum sýningum öllum.
Sviðsbúnaður í „Luciu" var mjög íburðar-
mikill og Sheryl Woods sem fór með titil-
hlutverkið gerði því frábær skil. Um „Toscu"
má segja að óvenjuléttur blær var yfir fyrsta
þættinum, djákninn mjög kímilegur, galsa-
fengnir kórdrengir og margt kirkjufólk.
Þeim mun skuggalegri urðu síðari þættim-
ir, og aldrei hef ég séð Scarpia veginn jafn-
Mirella Freni.
Luciano Pavarotti.
vandlega og með öðmm eins tilþrifum. Linda
Roark-Strummer (Tosca) og Robert Gray-
son (Cavaradossi) em stórglæsilegir söngv-
arar. Sýningamar á „La traviata" og
„Töfraflautunni" vom hefðbundnar, en einn-
ig þar komu fram- frábærir söngvarar: m.a.
Frances Ginsberg (Violetta), Stehen O’Mara
(Alfredo), Paul Austin Kelly (Tamino), Virg-
ina Sublett (Næturdrottningin) og Elizabeth
Hynes (Pamina). Allar þessar óperar vom
sungnar á fmmmáli (talaði textinn í „Töfra-
flautunni" var lika á þýsku) en enskum
þýðingum bmgðið upp á tjald, líkt og hér
hefur verið gert bæði í íslensku óperanni
og Þjóðleikhúsinu. Þetta er tækni sem leik-
húsin hafa lært af sjónvarpinu. Á þessu var
sá einn galli í þessu leikhúsi að textinn birt-
ist yfir miðju sviði svo hátt að sjónarhorn
varð mjög óþægilegt frá bestu sætunum.
RASPUTIN
Fimmta verkið sem ég sá þama er glæný
bandarísk ópera sem hafði verið fmmsýnd
17. september, „Rasputin" eftir Jay Reise,
38 ára gamlan kennara við Pennsylvaníu-
háskóla sem áður hefur samið þrjár sinfón-
íur og fjölda annarra tónverka. I sýningar-
skrám Borgarópemnnar á þessu hausti var
mikið skrifað um þetta nýja verk og söguna
Placido Domingo.
Margaret Price.
James Levine, tónlistarstjóri í Metro-
politan óperunni.
sem að baki liggur. „Ef nokkur maður lifði
lífi sínu í ópemstíl,“ segir þar á einum stað,
„var það Grigori Rasputin, þessi umdeildi
sveitamaður frá Síberíu sem gerðist helgur
maður, ráðgjafi rússnesku keisarahjónanna,
Alexöndm og Nikulásar II, og örlagavaldur
Rómanoff-ættarinnar." Þetta er saga um
losta og valdagræðgi, kraftaverk og mann
dráp, sem sé „það efni sem ópemr em gerð-
ar úr,“ — nema það vantar músíkina.
Það kom í ljós, þegar Beverly Sills fól
Jay Reise að semja nýtt verk fýrir Borgar-
óperana, að hann hafði í smíðum ópem um
Rasputin. Hún kannaði drög að verkinu sem
fýrir iágu, féllst á efnisvalið og fékk Frank
Corsaro, einn af aðalleikstjómm ópemnnar,
til liðs við höfundinn og höfðu þeir sam
starf um textagerðina. Corsaro setti síðan
verkið á svið.
Sviðsetningin er mjög stflfærð, búnaður
allur í lágmarki og mjög óíkur íburðinum í
„Toscu“ og „La traviata“ sem Corsaro hef-
ur einnig sviðsett, likt og hér sé tjaldað til
einnar nætur og ekki gert ráð fyrir langlífi
sýningarinnar. Ef til vill er þar rétt til get-
ið. Samt er sýningin alls ekki leiðinleg. Það
er mikið að gerast þama á þessum byltinga-
tímum og síðustu ámm keisaraveldisins í
Rússlandi og ýmislegt af því sést og heyrist
á sviðinu. En illkvittinn maður gæti sagt,
að enn vanti músíkina í þessa ópem.
Langtímum saman er það beinlínis stað-
reynd. T.d. setur Lenín á langar tölur í
æsingaræðustíl án allrar tónlistar. Sú yfir-
lýsta tilætlun höfundar að einkenna keisara-
fólkið annars vegar með ómþýðri róman-
tískri tónlist en byltingaröflin hins vegar
með stríðari tónum í stíl tuttugustu aldar
virtist mér renna út í sandinn og ekki ná
þeim tilgangi sínum að undirstrika þessar
andstæður eins og til var ætlast.
Bernstein-Tónleikar
FÍLHARMONÍUSVEITARINNAR
Fflharmoníuhljómsveit New York-borgar
var nýlega komin úr Evrópuför þegar hún
hóf vetrarstarfið í haust og hún heldur
140—150 tónleika á þessu starfsári í Avery
Fisher Hall í Lincoln-miðstöðinni. En efnis-
skrámar em miklu færri, því að reglan er
að sama efnisskráin sé flutt á þrennum og
allt upp í átta tónleikum í röð. Auk þess
er seldur við vægu verði aðgangur að 23
opnum aðalæfingum sem haldnar em að
morgni fyrsta tónleikadags. Svo að hér er
ekki slegið slöku við, markaðurinn líka stór
og fjöldamargar áksriftarraðir í gangi.
Nú í vetur em 45 ár liðin síðan Leonard
Bemstein stóð fyrst á stjórnandapalli
Fflharmoníusveitarinnar og hann varð líka
sjötugur í ágústmánuði í sumar. Þessa er
minnst í efnisvali Fflharmoníusveitarinnar í
vetur með því að flytja mörg verka hans,
bæði á tvennum sérstökum tónleikum sem
helgaðir em honum og á víð og dreif í eftiis-
skrám annarra tónleika.
Við lentum á fyrri Bemstein-tónleikunum
þegar þeir vom fluttir í annað sinn (af fjór-
um) og fór sá flutningur fram á föstudegi
kl. 2 síðdegis. Tímasetningin hefur sjálfsagt
ráðið því að áheyrendur vom nær eingöngu
gamalt fólk og líklega um 80 af hundraði
konur. Zubin Mehta stjómaði hljómsveitinni
og tveimur kómm sem þama komu fram,
einsöngvari var Wendy White og kom í stað
Montserrat Caballé sem hafði forfallast.
Flutt vom tvö verk eftir Bemstein: „Chich-
ester-sálmamir“ og Sinfónía nr. 3 (Kadd-
ish). Bæði verkin em nokkuð „sláandi" og
furðulega óhátíðleg, þrátt fyrir trúarlega
texta. Þannig hefur tónskáldinu tekist að
gera þau aðgengileg og jafnvel áhrifamikil,
einkum fyrmefnda verkið. Bernstein hefur
löngum kunnað að ná sambandi við áheyr-
endur sína, bæði sem höfundur og hljóm-
sveitarstjóri.
í fyrri grein var minnst á þær breytingar
sem gerðar vom á Avery Fisher Hall 1976.
Ég kom þangað einu sinni áður og rámar í
að mér hafí þótt salurinn glæsilegri þá, en
hljómburðurinn var ekki góður og talinn
með öllu óviðunandi af þeim sem við áttu
að búa. Því var ráðist í breytingar og urðu
þær mjög gagngerar. Eftir stendur fremur
hversdagslegur en þó notalegur tónleikasal-
ur með góðum hljómburði, um það bil helm-
ingi stærri en sá sem við ráðgemm að verði
í væntanlegu Tónlistarhúsi í Reykjavík. Ef
til vill verður þessi salur svipminni en ella
vegna þess að gólfið er mjög lítið upphækk-
að, og hljómsveitin situr öll á einum fleti,
en ekki þremur eða fjóram þrepum eins og
víða tíðkast. Þrennar svalir á þijá vegu setja
á salinn svolítið „gamaldags“ svip, en draga
úr fjarlægðum milli flytjenda og áheyrenda,
þótt sjónarhomið sé ekki alls staðar ákjósan-
legt.
Ég tók eftir að í New York hafa verið
„seldir" stólar, eins og byijað er að gera
hér, langflestir til minningar um einstakl-
inga sem sjálfsagt hafa verið tryggir tón-
leikagestir og eftirlifendumir vilja láta
minnast á þessum stað. í fordyri tónleika-
hússins em liðsmenn Fílharmoníusveitarinn-
ar kynntir með myndum, allt frá starfandi
aðalstjómanda og „lárviðarstjórnanda“ til
hljóðfæraleikara á aftasta púlti. I efnis-
skrám er líka verið að kynna hljóðfæraleik-
ara sveitarinnar, tvo í senn, með myndum
og stuttum greinum. Þetta er til marks um
þá virðingu sem þessir listamenn njóta og
mætti vera til fyrirmyndar.
Höfundurinn er tónskáld i Reykjavik.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. JANÚAR 1989 7