Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1989, Page 11

Bæjarstæðið á Stóra Núpi hefur löngum verið rómað fyrir fegiirð og bárujárnsklætt timburhús frá tíð séra Valdemars fer
vel við hlið kirkjunnar og vonandi að því verði við haldið og að það fái að standa þarna áfram. Á neðri myndinni sést
hvernig minnisvarðanum er komið fyrir í brekkunni neðan við bæinn.
að samstilla hugi manna um meginstef sam-
eiginlegrar trúar. Kirkjusálmur er sunginn
árétting heilags boðskapar, lofgjörð fyrir
þann boðskap, um innra andsvar við honum.
Og það sker úr um gildi sálms og lífshæfni,
hversu næmur hann er á grunntóninn í
musteri trúarinnar og hversu hann nær að
skila þeim grunntóni með hinum ýmsu blæ-
brigðum hans. En til þess að það takist,
þarf höfundur einnig að vera næmur á
strengi mannlegrar sáiar. Það er mín skoð-
un, að út frá þessum forsendum sé Valdi-
mar Briem eitt mesta sálmaskáld sem heim-
urinn hefur eignast."
Það er ekki að efa að Hreppamenn hafa
fyllst stolti er þeir fundu hvert stórmenni
var risið upp þeirra á meðal. Þegar Hrepp-
hólar og Stóri-Núpur voru sameinaðir í eitt
prestakall með lögum 1880 þjónaði sr.
Valdimar Stóra-Núpsbrauðinu en bjó í
Hrepphólum. Eystri-Hreppsbúar gengust þó
ríkt eftir því að hann flyttist yfir að Stóra-
Núpi og svo fór að hann lét undan.
Eitt af sóknarbömum sr. Valdimars, Þor-
steinn Bjamason í Háholti, hefur ritað ýms-
ar endurminningar sínar sem geymdar em
í handriti í Landsbókasafni (Lb. 2866 8vo).
Þar segir hann: „Með komu hans að Stóra-
Núpi var sem roðaði fyrir degi. Ekki var
hann fús að flytja frá Hrepphólum. Þar
undi hann sér vel. Efni hans jukust þar svo
að hann átti gott og gagnsamt bú eftir þau
átta ár sem hann hafði búið þar. Hann sá
jafnframt að á Stóra-Núpi varð hann að
leggja í kostnað, því bærinn þar var afar
hrörlegur. Var það líka hans fyrsta verk
að láta rifa allan bæinn niður til gmnna.
Sóknarbændur Stóra-Núpssóknar gengu
rösklega fram í að hjálpa honum. Unnu
þeir að öllu moldarverki fyrir ekkert og
margir fæddu sig sjálfir. ... Var vandað
mjög til bæjarins. En bærinn stóð ekki
lengi. Féll hann til gmnna í jarðskjálftunum
1896. Árið 1897 reisti hann stórt og vandað
timburhús á staðnum.“
Þetta hús mun hafa verið reist af Tryggva
Gunnarssyni.
„BÚINN AÐ MISSA BÁÐAR
KIRKJURNAR MÍNAR“
Á meðan húsið var í smíðum sumarið
1897 bar þar að garði dag einn gest sem
var langt að kominn. Það var Daniel Bmun,
hinn merki danski rannsóknarmaður á
menningarminjum á íslandi. Hann ritar í
dagbók sína frásögn af því hvernig fjöl-
skylda sr. Valdimars hafði búið um sig í
kirkjunni á staðnum, en það var eina húsið
sem ekki féll, nýleg timburkirkja reist 1877.
Þar segir m.a.: „Hægindastóll prestsins stóð
fyrir framan altarið. Rúmstæðin vom til
beggja hliða í kórnum, og þar var einnig
komið fyrir legubekk, bókaskápum, stólum
og öðmm húsgögnum. Það hefur því ekki
verið messað þar yfir sumarið." Er óhætt
að fullyrða að fáir prestar á síðari tímum
hafa með jafn áþreifanlegum hætti notið
kirkju sinnar og leitað þar skjóls.
En eins og sr. Valdimar þurfti að reisa
við prestssetrið á Stóra-Núpi þá lá það einn-
ig fyrir honum að þurfa að reisa nýja kirkju
á staðnum.
Árið 1908, milli jóla og nýárs, gerði af-
taka veður á Suðurlandi sem olli ómældu
tjóni á húsum og mannvirkjum. Á gamlárs-
dag ritar sr. Valdimar í Nýtt kirkjublað frétt
með þessum hætti: „Ég er búinn að missa
báðar kirkjurnar mínar. Þær fuku báðar í
fellibylnum mikla sem kom yfir þessa byggð
nóttina milli þess 28. og 29. þ.m., og báðar
brotnuðu þær í spón, með flestu sem í þeim
var og brotnað gat.“
„Kirkjan héma stóð á. brekkukorni og
kastaðist — líklega í heilu lagi — niður
brekkuna. Núpskirkja var 32 ára, en hafði
fyrir nokkru fengið mikla viðgerð, og var
nú að mestu sem nýtt hús, mjög lagleg,
bæði að utan og innan.“
Á nýársmorgun ritar hann áfram: „Veðr-
ið er gott og freistandi til messu. Frostlaust
og logn ... í góða veðrinu heyrast hingað
hamarshöggin frá næsta bæ og taka undir
hér í klettunum ... Þar er verið að endur-
byggja stóra hlöðu sem fauk. Af kirkjunni
leiðir ennþá gott. Hún leggur til járnplötur
handa náunganum á hlöðurnar. .. Best er
að vera vongóður og minnast hins forn-
kveðna: „Nú skal efna í annan bát og ala
upp nýja sauði.“
Kirkja Rögnvaldar Og
Altaristafla ásgríms
Kirkjan, sem var reist á grunni hinnar
sem fauk, var allnokkuð meira hús. Það er
sú kirkja sem nú prýðjr staðinn. Hún var
teiknuð af Rögnvaldi Ólafssyni og er ekki
að efa að þar hefur sr. Valdimar haft hönd
í bagga með alla tilhögun. Ásgrímur Jóns-
son, listmálari, var fenginn til að ráða litum
í kirkjunni og mála altaristöflu. Hún sýnir
fjallræðuna og eru fjöllin í Þjórsárdal í bak-
sýn en í mannfjöldanum sem næst stendur
frelsaranum má greina andlit sr. Valdimars
Briem.
Þessi kirkja er mjög sniðin að mynd að
gömlu torfkirkjunnar sem rifin var árið
1876 og var í útbrotastíl, síðasta kirkja
sinnar tegundar í landinu. Líkan af henni
er nú í Þjóðminjasafni Islands.
Hin nýja kirkja var vígð um haustið 1909.
Henni þjónaði séra Valdimar í 9 ár eða til
1918 er hann lét af embætti í hendur syni
sínum, séra Ólafi, sem þjónað hafði með
honum um langt árabil. Kona séra Valdi-
Frá athöfhinni við afhjúpun minnisvarðans í sumar. Næst á myndinni, fyrir
miðju, stendur greinarhöfundurinn, séra Flóki Kristinsson og til hægri Katrín
Briem, langafabarn séra Valdemars og afhjúpaði hún minnisvarðann.
Áletrunin á minnisvarðann. Þar á með-
al eru sex Ijóðlínur eftir séra Valde-
mar, svohljóðandi:
Einn geisli lýst upp getur myrkan klefa,
einn gneisti kveikt í heilum birkilundi,
einn dropi vatns sér dreift um viðan
geiminn.
Ein hugsun getur burt rýmt öllum efa,
eitt orð í tíma vakið sál af blundi,
einn dropi líknar drottins frelsað heim-
inn.
Minnis varði Helga Gíslasonar mynd-
höggvara er gerður af stuðlabergs-
drangi úr Hreppunum og málmi. Mynd-
höggvarinn er sjálfur Hreppamaður að
uppruna.
mars var Ólöf Briem, dóttir Jóhanns prests
í Hruna. Þeim varð tveggja sona auðið:
Jóhann dó ungur að árum á meðan hann
var í skóla og Ólafur sem fyrr er nefndur.
Þeir feðgar létust með fárra daga millibili
1930 og jarðarför þeirra var atburður sem
eldri Gnúpveijum var mjög minnisstæður.
Eins og kirkjustaðurinn að Stóra-Núpi
er mótaður af séra Valdimar, sem reisti þar
bæði kirkju og prestssetur og baðaði hvort
tveggja í þeim ljóma sem frá honum staf-
aði, þannig átti staðurinn einnig sinn þátt
í að móta hann sjálfan. í handriti Þorsteins
í Háholti er að finna frásögn sem mörgum
kann að þykja forvitnileg. Þar segir hann:
„Þó séra Valdimar ynni ekki líkamlega
vinnu þá var hann samt iðjumaður. Var það
venja hans að setjast við skrifborð sitt
snemma dags. Var hann oftast annað hvort
lesandi eða skrifandi. Við þurrhey vann
hann framan af ævinni. Einu sinni var hann
að snúa þurrheyi upp í brekkunni fyrir ofan
bæinn á Stóra-Núpi. Þá orti hann sálminn
Guð allur heimur eins í iágu og háu. Fólk-
ið, sem var þarna í vinnu með honum, undr-
aðist hve oft hann stóð kyrr í sömu sporum.
Hvort hann sneri öllum flekknum er mér
ókunnugt. En hann fór heim og settist við
skrifborð sitt og skrifaði upp sálminn."
Þessi sálmur sem þarna er greint frá er
nr. 20 í sálmabókinni. Hann er gott dæmi
um þá bamslegu einlægni og lífsgleði sem
einkennir marga sálma sr. Valdimars. Og
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. JANÚAR 1989

i
\
,
11