Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1989, Síða 3

I-ggPáW
m ta æ ® s a a e æ s @ a a ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Á myndinni er Vilhjálmur Bergsson listmálari, sem
nú hefur sezt að í Diisseldorf í Vestur-Þýzkalandi.
Þar hitti Sigurður S. Bjarnason hann að máli fyrir
Lesbók og í samtali greinir Vilhjálmur frá uppruna
sínum í Grindavík svo og ástandi heimslistarinnar á
okkar tímum, sem hann telur að skorti mjög frumleika
og hugmyndaflug. Sá skortur birtist bæði í íslenzkri
myndlist og ekki síður hjá stórveldunum á þessu sviði,
Þjóðveijum og Bandaríkjamönnum.
Hverfisgatan
þótti ná æði langt út úr bænum og það var ekkert
smáræði að fara inn að Norðurpól, sem stendur enn
og er innsta húsið við götuna. Þangað fóru bæjarbúar
til að kaupa sér veitingar og stundum var svo mikil
háreisti við Hverfísgötuna, að keyra þótti um þverbak.
Þetta er síðasta grein Guðjóns Friðrikssonar
sagnfræðings um Hverfísgötuna.
Lisía
er eftir Unni Börde Kröyer, íslenzka sendiherrafrú
af norskum uppruna og Lisía er raunar nafnið á
aðalpersónunni hér, stúlku frá Filipseyjum, sem komin
var til Sviss og náði langþráðu takmarki: Að gifta
sig og eignast með því svissneskan ríkisborgararétt.
Ferðabladið
fjallar m.a. um borgarferðir, sem nú eru vinsælar og
athugar hvað hægt er að gera í Amsterdam að
vetrarlagi. Auk þess er síðari hluti greinar um golf í
Florida.
SIGURÐUR NORDAL
Sólarlag
Einni unni ég meyjunni,
meðan það var.
Nú er sú ástin aska
og útbrunnið skar.
Nu er sú ástin aska,
sem áður vermdi lund
eins og júnísól í heiði
um hádegisstund.
Sól varstu og þíðvindi
þungbúnu geði,
ylur minn, Ijós mitt,
líf mitt og gleði.
Svo hættirðu að vinna
á hretskýjunum svörtu.
Svona fer þeim öllum,
sólunum mínum björtu.
Svona fer þeim öllum ,
þótt í suðri hafi þær völd.
Dagurinn þeirra á sér
áður en varir kvöld.
Þú hvarfst mér í norðri,
það húmar að kveldi.
Á morgun fer önnur úr suðri
um sál mína eldi.
Sigurður Nordal, f. 1886, d. 1974, skáld, próf-
essor við Háskóla ísiands og fræðimaður, var
einn mestur áhrifamaður í menningarlífi íslend-
inga á löngu tímabili.
IMý sýn aftur í tímann
Er tískan ekki furðulegur
fugl? Allir fjölmiðlar virð-
ast einblína á það eitt sem
er í tísku hvetju sinni.
Allt annað er fánýtt.
Tískufötin, tískufólkið og
tískulistinu er útmáluð í
tímaritum, blöðum, út-
varpi og sjónvarpi.
Amátlegust birtist tískan í öllum íslensku
„skepnu“-tímaritunum (úr dönsku
skæbne=örlög), sem flest kenna sig við líf
þetta eða hitt. Á hágljáasíðum þeirra birt-
ast myndir, greinar og viðtöl við fólkið sem
er í tísku, þetta um það bil 15-20 manns,
sem pressan hefur tekið ástfóstri við og
virðist fúst til að láta gramsa opinberlega
í einkalífi sínu fram og aftur. „Þetta selst,“
segja þeir vafalaust, „þetta er það sem fólk-
ið vill.“ Og þá fær fólkið það óþvegið.
Auðvitað getur manni sámað að komast
ekki í tísku, sama hvemig rembst er. Sjálf-
sagt er það einskær öfund, sem lætur þetta
fara í taugarnar. En þannig er það nú samt.
Ástæðan til þess að ég kreisti pennann
að þessu sinni er sú, að margra ára saman-
söfnuð gremja vegna þessarar einlitu og
fábrotnu tískustefnu fjölmiðlanna sauð upp
úr um þessi síðustu við-nögl-skornu jól. Þá
upphófst í blöðum og þessum lífstímaritum
kórinn kunnuglegi: birtar em myndir af
tískufólkinu yfír hnitmiðuðum tilsvörum
þess við spumingum um hvaða bækur væm
bestar — hver er jólabókin í ár? — hvaða
höfundur slær í gegn? — hvaða skáld er að
„meika það“?. Svörin era auðvitað þau sömu
og í fyrra og hitteðfyrra og árið þar áður,
enda fólkið það sama og metsöluhöfundarn-
ir að mestu leyti þeir sömu. Allir sem vilja
tolla í tískunni lesa að sjálfsögðu bækur
tískuhöfundanna og tileinka sér umsagnir
tískufólksins á nýjustu tískubók nýtískuleg-
asta metsöluhöfundarins. Korinn hefst þetta
í okt./nóv. og nær hámarki um miðjan des-
ember til þess að örva söluna á metsölubók-
unum. Um áramót er tískufólkið kallað til
vitnis á ný og fær tækifæri til að staðfesta
spár sínar um höfund bókar ársins, og allir
virðast harla ánægðir.
í öllu þessu brambolti og írafári með 5-10
bækur og höfunda þeirra koma út aðrar
fjögur til fímm hundmð bækur sem seljast
eða seljast ekki. Margar þeirra em unnar
af stakri vandvirkni og alúð, lögð í þær
mikil vinna, jafnvel blóð, sviti og tár. Og
fáeinar em ritverk, sem em í kjöl bundin
til þess að breyta heiminum, bæta við þekk-
ingu manns, opna nýja sín til alheimsins,
marka þáttaskil í skilningi okkar á lífinu
og tilverunni.
En þær em því miður ekki í tísku, hvorki
meðal tískufólksins, tískusamtakanna, né
tískustöðvanna, sem útvarpa aðeins því sem
er í tísku. Jafnvel ótískulegasta stofnun
landsins, Háskólinn við Hagamel, lætur sér
fátt um finnast — eða í léttu rúmi liggja,
nema hvort tveggja sé.
Væri ég í tísku og ég spurður hver væri
bók ársins (og taktu nú vel eftir, fámenna
þjóð!), myndi ég vitaskuld neita að svara
svo heimskulegri spurningu opinberlega, því
heimskuleg spurning kallar á heimskulegra
svar.
Þér, lesandi góður, get ég hins vegar tjáð,
að merkilegasta bókin, sem út kom á árinu
sem leið er nýjasta bindið í ritsafni Einars
Pálssonar, Rætur íslenskrar menningar,
Stefið, eins og öll hin árin þegar hin bindin
sjö komu út.
Einar Pálsson er dæmigerður spámaður
í sínu heimalandi og hann er ekki í tísku.
Án ábatavonar, af hógværð og í trássi við
hrópandi fálæti íslenskrar háskælingar,
heldur hann áfram ótrauður að rannsaka
undirstöður íslenskrar menningar, trúar-
bragða forfeðra vorra, íslenskra bókmennta,
siðfræði fommanna, heiðins siðar, landnáms
og baksvið heimsmyndar og goðafræða.
Hann tekur sér fyrir hendur umturnun
hugmyndakenninga og skoðana þeirra
manna, sem hafa verið í tísku í íslenskum
fræðum allt fram til þessa, tekur þá áhættu
að móðga jafnvel þá sem setið hafa í hásæt-
um fræðanna og geldur fyrir með þögn
lærisveina þeirra.
Ekki einasta hefur hann veitt mér ómælda
ánægju með bókum sínum, ^ heldur opnar
hann mér alveg nýja innsýn í íslendingasög-
umar og les ég þær nú á ný með enn meiri
ánægju en áður.
Mörgum stóm spurningunum, sem vökn-
uðu við lestúr Njálu, Grettissögu, Hrafnkels-
sögu Freysgoða, Droplaugarsonasögu og
fjölda annarra íslendingasagna svarar Einar
í ritverki sínu og líkt og í lestri góðrar
spennusögu veltir maður fyrir sér aftur og
aftur spurningunni: Af hveiju kom ég ekki
auga á þetta sjálfur? Allt virðist svo einfalt
og sjálfsagt þegar búið er að upplýsa það.
í fyrstu bókinni, Baksviði Njálu, setur
Einar fram tilgátur sem við fyrstu sýn minna
helst á galdra, eða töfraþulur. í hveiju bindi
á fætur öðm hefur hann síðan fært gild rök
að kenningum sínum, studd tilvísunum í
fjölda ritgerða og bóka, ævagamalla og
spánnýrra, rammíslenskra og útlendra, og
niðurstöðum eigin rannsókna. Þetta er æsi-
spennandi lesning með ótal spumingum og
svömm og stórkostlegum uppljóstmnum.
Hvernig var ísland numið, hvaða hlut-
verki gegndu öndvegissúlur, hveijir skrifuðu
íslendingasögumar og til hvers, em þær
einskær skáldskapur eða býr annað og
meira að baki þeim? Hver em tengsl Kára
við Kaíro, Njáls við Nílarfljót, hundsins
Sáms við stjömuna Síríus, Tarot-spila við
tímatal? Hvemig í ósköpunum stendur á
þeirri þramandi þögn, sem ríkir um skrif
og kenningar Einars Pálssonar í sjálfri
vöggustofu fræðanna?
Væri hér á landi til akademía er ég sann-
færður um að fræði Einars Pálssonar væm
kmfin, rædd og gagnrýnd meira en nokkur
önnur fræði.
Mér segir svo hugur, að þverskallist
íslensk þjóð við þessum stórmerku kenning-
um Einars, eigi hún eftir að iðrast þess'
síðar, er erlendir fræðingar hefja hann á
stall sem merkasta uppgötvara allra tíma í
þessum margslungnu fræðum.
Þá verður mörg tískubókin grafin í
gleymsku. Því tískan er kynlegur og eirðar-
laus fugl.
HRAFN harðarson
LEGBÓK MORGUNBLAÐSINS 25. FEBRÚAR 1989 3