Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1989, Qupperneq 4

um
ritgerð
höfundNjálu
Fyrir nokkru var mér sögð sú saga af Sigurði
Pálssyni enskukennara við Menntaskólann á
Akureyri að hann hefði eitt sinn um sumartíma
verið í heimsókn hjá bónda sem hann var kunn-
ugur. Franskir ferðamenn komu á bæinn kvöld
Rætt við Sigurð
Sigurmundsson, bónda,
orðabókarhöfund og
fræðimann í Hvítárholti
í Hrunamannahreppi
eitt meðan Sigurður dvaldi þar og fengu
þar gistingu. Morguninn eftir sátu frönsku
ferðamennirnir og spjölluðu og heyrði Sig-
urður á tal þeirra. Hann var góður frönsku-
maður. Heyrði hann að Frakkamir ræddu
sín í milli í hálfgerðum lítilsvirðingartóni
um, hve allt væri frumstætt í íslenskum
sveitum. Gekk hann þá til þeirra og tók þá
tali. Undruðust þeir mjög að hitta þama
frönskumælandi sveitamann og höfðu orð á
því. En Sigurður lét lítið yfir og sagði að
enginn bóndi á íslandi væri svo aumur að
hann talaði ekki frönsku.
Mér datt þessi saga í hug þegar ég heim-
sótti Sigurð Sigurmundsson bónda í Hvítár-
holti í Hmnamannahreppi. Ef útlendir ferða-
menn heimsæktu hann yrðu þeir vafalaust
hissa. Hann hefur nefnilega unnið það afrek
að setja saman spánska orðabók, án þess
að hafa notið neinnar kennslu í spænsku
nema sjálfsnáms. Hann hafði heldur aldrei
komið til Spánar og varla hitt Spánveija
að máli þegar bókin kom út fyrir nokkrum
ámm. En nú er spánska orðabókin ekki leng-
ur mál málanna hjá Sigurði, það sannfærð-
ist ég um þegar ég var sest með honum inn
í stofu í Hvítárholti.
Af hverju ekki ég?
„Ég hef undanfarið verið að skrifa ritgerð
um höfund Njálu og því verki er nú lokið,“
segir Sigurður og hampar handskrifaðri rit-
gerðinni framan í mig. Ég gríp til blaðanna
og verður fyrst fyrir að dást að því hve
falleg rithönd Sigurðar er, og hef orð á
þeirri skoðun minni. „Ég hef alltaf haft það
á bak við eyrað að bæta rithönd mína og
með ámnum hef ég gert það,“ segir Sigurð-
ur. Hann segir mér að áhugi hans á höf-
undi Njálu hafí vaknað þegar hann las fyr-
ir mörgum ámm ritgerð í Andvara: Stýri-
mannanöfn í Njálu eftir dr. Barða Guð-
mundsson þar sem hann leiðir getum að því
að Þorvarður Þórarinsson frá Valþjófsstað
hafí verið höfundur Njálu.„Nágranni minn,
Helgi Hrafnkelsson, barðist mikið á móti
þessari kenningu og hélt fram Snorra Stur-
lusyni sem höfundi Njálu, en sjónarmið
Barða urðu mér mjög hugstæð, þó mér fynd-
ist við nánari athugun að ýmislegt vantaði
í það sem hann hélt þarna fram og ég geti
raunar ekki fallist á allt sem hann heldur
fram í þessu efni. Lengi vel beið ég eftir
að einhver tæki sig til og fullkomnaði þá
mynd sem Barði dró þarna upp. Hins vegar
leið og beið og enginn slíkur gerði vart við
sig. Þá hugsaði ég með mér, „Af hverju
ekki ég,“ og svo fór ég að draga saman enn
frekari rök fyrir því að Þorvarður Þörarins-
son sé höfundur Njálu. Undir þessa kenn-
ingu Barða reyni ég að renna enn frekari
stoðum í ritgerð minni og vitna í því sam-
bandi til fjölda heimilda eftir virta fræði-
menn. Ég held því sjálfur fram að mér ta-
kist það en hvort svo er, það verður svo
hver að dæma fyrir sig, þegar ritgerð mín
kemur út, sem verður fljótlega," segir Sig-
urður. Um frekara innihald ritgerðar sinnar
er hann fáorður, nema hvað hann les fyrir
mig eftirfarandi setningar: „Þegar leita skal
höfundar er margt sem hafa ber í huga.
Hver er uppruni hans og hvar er hann kunn-
ugur á sögusviði, um það fjallar staðfræðin.
Hvert er málfar hans og stíll? Hvaða sögur
eða bókmenntir voru honum kunnar og
hver voru áhrif þeirra á verkið? Hver var
trú, siðgæðishugmyndir og lífsskoðanir höf-
undarins? Hvað vissi hann og gat vitað um
atburði þá og persónur sem um var fjallað?
Gat eigið aldursskeið samrýmst aldri sög-
unnar? Hve fróður var hann í fornum lögum
og rétti?“ Þessu kveðst Sigurður hafa byggt
á. „Ég reyni að sýna að allt standist. Eg
tel að það hafi tekist, svo að erfítt sé að
reka þar fleyg í,“ segir Sigurður. Að öðru
leyti kvaðst hann vilja láta verk sitt tala,
þegar þar að kæmi.
En hvernig getur íslenskur bóndi með
stóran bamahóp komið því við að læra er-
lent tungumál til þeirrar hlítar að geta sa-
mið orðabók og stundað tímafrekar bók-
menntarannsóknir í hjáverkum. Ég spyr
hvemig þetta sé hægt. Sigurður segir mér
að auðvitað hafí þetta ekki gengið átaka-
laust. „Auðvitað hefur þetta oft komið niður
á búskapnum," segir hann. Undir þetta tek-
ur kona Sigurðar, Elín Kristjánsdóttir frá
Haukadal, þegar hún kemur inn í stofuna
til þess að færa okkur kaffi og meðlæti.
Elín hefur orð fyrir að vera mikil dugnaðar-
Eftir GUÐRÚNU
GUÐLAUGSDÓTTUR
Sigurður Sigurmundsson í Hvítárholti.
Elín Kristjánsdóttir húsíreyja í Hvítár-
holti.
kona og hefur meðal annars stundað hrossa-
rækt með góðum árangri.„Ég var alin upp
til þess að stunda búskap, og ég verð að
segja eins og er að mér hefur oft fundist
fara of mikill tími hjá Sigurði í skriftimar,
segir Elín. „Það er yfirleitt rekinn mikill
myndarbúskapur hér í Hmnamannahreppi
og ég er nú einu sinni þannig gerð að mér
leiðist að vera eftirbátur annarra. Ég fór út
í hrossaræktina vegna þess að ég vildi líka
eiga verðlaunagripi og mér tókst það. En
Sigurði hefur aftur stundum þótt vera full
mikið stúss við hrossin." Með það snarast
hún fram í eldhús en ég sit eftir og hugsa
með mér að mikið langlundargeð hafi þessi
hjón þurft að sýna ólíkum áhugamálum
hvors annars. En bæði hafa þau greinilega
náð góðum árangri, hvort á sínu sviði, og
slíkt væri varla gerlegt nema með góðum
skilningi beggja aðila.
Sjö hamingjuár í Laugarási
Sigurður Sigurmundarson fæddist að
Breiðumýri í Reykjadal í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Faðir hans, Sigurmundur Sigurðsson,
var þar læknir í 17 ár en móðir Sigurðar
hét Anna Eggertsdóttir og var bróðurdóttir
Matthíasar Jochumssonar. Á Breiðumýri var
Sigurður til 10 ára aldurs. „Þarna mótaðist
ég að miklu leyti og ég ber töluvert af þin-
geyskum áhriftim í mér, t.d. málfarslega,“
segir Sigurður. „Það voru ýmsir menningar-
straumar á ferðinni í Þingeyjarsýslu á þeim
árum og vafalaust hef ég eitthvað drukkið
í mig af því. Svo árið 1925 sótti faðir minn
um Gímsneshérað með aðsetur í Laugarási.
Þangað kom ég 10 ára gamall og það voru
mikil umskipti. Þó mér þætti leiðinlegt að
fara að norðan þá varð ævintýralöngunin
öðru yfírsterkari. Ég hafði skapað allt í
huganum áður en ég kom, en aðkoman var
ekki eins glæsileg og ég hafði ímyndað
mér. Þar var gamalt og gisið timburhús.
Það hefði ekki verið líft í því nema af því
að við höfðum hverahitann. Húsið hafði
upphaflega verið reist við Geysi, í tilefni af
konungskomunni árið 1907. Það var rifíð
og endurbyggt í Laugarási. Fyrstu tvö árin
höfðum við engan síma og enginn bílvegur
var í Laugarás svo allt þurfti að fara á
hestum. í Laugarási áttum við þó sjö ham-
ingjuár. Ég held að þau ár hafi verið móður
minni mestu hamingjuár hennar ævi. Móðir
mín var mikil áhugamanneskja um garð-
rækt og í Laugarási fékk hún tækifæri til
að sinna að marki því áhugamáli sínu. Pabbi
hafði mikinn áhuga á túnrækt og fékk lán-
aðan þúfnabana til þess að slétta tún í Laug-
arási. Það var stórfenglegt að horfa uppá
þær aðfarir þótti mér. I Laugarási festi ég
það yndi að það voru mín þyngstu spor að
stíga á lífsleiðinni, að fara þaðan. Þegar ég
var á sautjánda árinu keyptu foreldrar mínir
kúabú að Þóroddsstöðum í Reykjavík sem
mamma og við börnin tókum að okkur að
sinna en faðir minn fór sem læknir til Flat-