Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.1989, Síða 4

il þess að öðlast skilning á starfsemi fyrir-
tækja og rekstrarerfiðleikum/möguleikum
þeirra er m.a. mikilvægt að beina sjónum að
samskiptum einstaklinga innan fyrirtækja og
í stærra samhengi. Það er mikilvægt að sam-
Eftir óheillaferil í
fyrirtækinu og á
heimilinu, aukast
árekstrar, reksturinn fer
að ganga illa, uppsagnir
verða algengari og
fjárhagsleg afkoma
versnar. Að lokum biðja
eigendur fyrirtækisins
þennan mann að segja
af sér áður en honum
verði sagt upp. Þá fyrst
gerir hann sér grein fyrir
því, að eitthvað hljóti að
vera stórkostlega rangt
við lífsstíl hans og
viðhorf.
Eftir ÞURIÐI
HJÁLMARSDÓTTUR
þekkingu um manneskjuna sem slíka, þekk-
ingu um samskipti einstaklinga og innsýn
í uppbyggingu bæði fyrirtækja og samfé-
lags. Greining á samspilinu milli þeirrar
manneskjusýnar sem ríkir innan fyrirtækis-
ins, þess stjórnunarstíls sem viðhafður er,
þeirrar hugmyndafræði sem uppbygging
fyrirtækisins einkennist af og langtímaáhrif
þessa eru nauðsynleg. í þessari umíjöllun
verða þessir þættir hugleiddir.
Heimspekingurinn Habermas lýsir
nútíma samfélagi sem ber litla virðingu fyr-
ir gildi jafnréttis manna á meðal. Samfélag-
ið einkennist af því að sumir einstaklingar
hafa yfirráð yfir öðrum, sem líða fyrir vik-
ið. Slíkt er niðurbijótandi fyrir lífsgildi hvers
og eins. En þess háttar drottnun finnum
við alls staðar í því samfélagi sem við lifum
í að áliti Habermas.
Hín vaxandi sjálfumgleði meðal hópa ein-
staklinga innan samfélagsins er vel þekkt
fyrirbæri. Má í því sambandi nefna „uppa-
menninguna". Hinn skynsami maður er sá
sem hefur eigin ávinning sem takmark fyr-
ir athöfnum sínum á kostnað samneyslunn-
ar. Sá sem stefnir að völdum og yfirráðum
vegna eigin ávinnings. Hann lítur á lífið
eins og spil, þar sem einn aðilinn vinnur
samstímis því sem annar tapar. Hættuleg
einföldun og afskræming á þeim möguleik-
um sem felast í mannlegum samskiptum.
En ef komist er að þeirri niðurstöðu að
þannig sé nú einu sinni mannvera úr garði
gerð er einnig komin afsökun fyrir slíku lífs-
munstri. Það er umhugsunarvert að í slíku
samfélagi hlýtur sú manneskja sem einkenn-
ist af örlæti og vilja til að skipta gæðunum
að bera skarðan hlut frá borði. Sú mann-
eskja hlýtur að verða álitin bæði heimsk og
auðveld bráð.
Er hinn skynsami einstaklingur án sið-
fræði, án tilfinninga? Sé sú niðurstaðan er
framtíðarsýnin skugga blandin. Slík lífssýn
hlýtur að leiða til þess að öll þróun og þroski
í samfélaginu staðnar.
Því miður er það svo að hinn mannlegi
þáttur lifir við bágborin kjör innan margra
fyrirtækja, a.m.k. þegar skrapað er örlítið
í lakkið. Tímaritið „Harward Business Re-
view“ (1987) varar við stjórnun fyrirtækja
sem byggi algjörlega á fjármálalegum
grundvelli. Það er að segja stjórnun með
yfirdrifinni áherslu á skammtímahagnað og
nánast algjörri vanrækslu langtíma hags-
muna með tilliti til mannlegra samskipta
og til þess að lifa af í vaxandi samkeppni.
Hið fjármálalega spil innan þessara fyrir-
tækja gengur oftast út frá völdum og drottn-
un sem nauðsynlegum hjálpartækjum við
stjórnun fyrirtækisins. En hætta er á að
stjórnendur sem grundvalla starf sitt á yfir-
ráðum og drottnun og nota aðra í spili þar
sem aðaláherslan er lögð á skammtíma (fjár-
hagslegan) ávinning komi til með að missa
stjórnina-:er tímar líða og grafa undan eigin
fyrirtæki. Ástæða þessa liggur í þeirri firr-
ingu sem verður milli stjómenda og starfs-
manna. Aðilarnir þekkja ekki hver annan,
þeir skilja ekki hver annan og þeir bera
ekki virðingu hver fyrir öðrum. Þetta veldur
því að með tíð og tíma verður starfsfólkið
óútreiknanlegt og lætur illa að stjórn.
Stjórnandi herðir enn meir tökin til að reyna
að halda stjórn og starfsfólkið dregur sig
enn meir til baka. Árangur fyrirtækisins
lamast síðan smátt og smátt. Öllum líður
illa undir þeim aðstæðum sem skapast hafa.
Vítahringur er kominn í gang sem erfitt
getur verið að brjóta.
Sem dæmi um hvaða áhrif valda- og
drottnunarhugsun og skortur á nánu sam-
bandi við aðra getur haft á einstakling má
hugsa sér eftirfarandi:
Viðskiptafræðingurinn hefur unnið sig
upp í stjórnunarstöðu í stóru fyrirtæki á
unga aldri. Hann er ákveðinn og tillitslaus
í viðskiptum og fær fljótt orð á sig fyrir að
ná góðum árangri. Hann er fær í stjórnun,

Hann byrf-
araðgruna
undirmenn
sína um
fólsku og
herðir
stjórnunar-
tökin til að
fullvissa sig
um, að það
sé hann sem
ráði.
Hinn mannlegi þáttur á
erfítt uppdráttar innan
margra fyrirtækja, a.m.k.
þegar skrapað er örlítið í
lakkið.
samskipti
Stjórnun og