Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1989, Blaðsíða 4
Ekki er gott
að skáldin séu
skyrtulaus
Sumarið 1988 átti ég þess kost að hitta nokkrum
sinnum Kristján Albertsson. Umræðuefnið var
Steinn Steinarr, skáld, og kynni Kristjáns af
honum. Þótt Kristján og Steinn væru ólíkir um
flest lágu leiðir þeirra samt saman nokkrum
Krisiján Albertsson
Samtal við KRISTJÁN
ALBERTSSON sumarið
1988 um kynni hans af
Steini Steinarr.
EftirlNGA
BOGA BOGASON
sinnum og hafa líklega báðir orðið ríkari
menn eftir.
Það var sérkennileg reynsla að hlusta á
fræðasjóðinn spinna sagnavef löngu liðinna
atburða.
„Kom inn.“
Hörð birtan flæðir í fangið, sídegissólin
skín inn um hálf-frádreginn gluggann og
herbergið fær á sig annarlega liti. I stól út
við gluggann situr maður og ég sé aðeins
útlínur hans, blindandi birtan skekkir
snöggvast skynjunina og maðurinn er eins
og skuggamynd af sjálfum sér.
Öldungurinn situr værðarlegur í hægind-
inu, í allgóðum holdum þótt hann hafí greini-
lega einhvem tíma verið þreknari en núna.
Þetta er Kristján Albertsson.
Annars hugar ber ég upp erindið, hvort
hann geti sagt mér eitthvað frá kynnum
sínum af Steini. Kristján spyr nánar hvað
ég vilji vita, hlustar og segir öðru hveiju:
„Já-há.“ Andlitið endurspeglar þekkinguna
sem hann hefur safnað í hugskotið þá rúmu
9 áratugi sem hann hefur lifað. Hann var
kominn til vits og þroska þegar ófriðurinn
mikli skall yfír, hann hefur dvalið svo ára-
tugum skiptir á meginlandi Evrópu og hefur
hitt og þekkt marga andans menn, hérlenda
og erlenda.
Kristján er nú blindur en birtan, sem leik-
ur við alla hluti í herberginu, tekur ekki
tillit til þess. Kristján horfír til mín hvössu
augnaráði, með blik í augum eins og alsjá-
andi. Og sjón hans er skýr þegar kemur
að því að segja frá fyrri tímum, hann rekur
löngu liðna atburði eins og hann væri að
raða perlum á festi.
Af Skáldastyrk
„Ég hitti Stein fyrst 1934. Á þessum tíma
bjó ég á Hótel Borg, í tvo vetur.
Þessi fyrsti fundur okkar Steins átti sér
aðdraganda. Þannig var að Vilmundur Jóns-
son, landlæknir, hafði komið að máii við
mig og spurt: „Gætuð þér gert eitthvað
fyrir hungrað smáskáld á götunni, Stein
Steinar, sem hefur nýlega gefíð út sína
fyrstu bók?“ Með þessum orðum var Vil-
mundur óbeint að æskja þess að Steinn fengi
styrk úr menntamálaráði en ég átti sæti í
stjóm þess. Ég sagði við Vilmund: „Hann
verður þá að byija á því að koma bókinni
til mín eða annarra í menntamálaráði svo
við getum litið í hana.“
Einn daginn stendur fyrir utan Hótel
Borg lágvaxinn og magur maður, fátæklega
klæddur og að því er mér sýndist blár af
kulda. Maður gat hugsað sér að hann stæði
í botnlausum skóm í krapinu á götunni,
afskaplega vesældarlegur. Hann stansar
mig og segist heita Steinn Steinarr. Síðan
spyr hann mig umsvifalaust hvort hann
gæti fengið skáldastyrk úr menntamálaráði
út á fyrstu bókina sína. Hann segir að Vil-
mundur landlæknir hafí sagt sér frá mér.
Steinn rétti mér síðan fyrstu ljóðabók sína,
Rauður loginn brann, og segist ætla að
sækja um skáldalaun út á hana.
Ég sagði við Stein: „Hafíð þér einhveija
málsmetandi menn sem gætu sent með-
mæli með bókinni eða mælt með þessum
styrk þér til handa?"
Það gat alltaf haft einhver áhrif. Mér
hafði dottið í hug Vilmundur landlæknir án
þess að ég vildi sjálfur nefna hann.
Þá segir Steinn: „Ég gæti kannski fengið
meðmæli frá Einari Oigeirssyni og Brynjólfi
Bjamasyni."
Ég segi brosandi: „Hvemig er það, gætuð
þér ekki fengið meðmæli frá miðstjórn
Kommúnistaflokksins?"
Svo brostum við og kvöddumst og ég tók
bókina niður á Hótel Borg og leit yfír hana.
Mér fannst ekkert sérstakt við hana þá.
Hún var sómasamleg. Virkilegur frumleiki
Steins var ekki kominn í ljós enn þá. Þetta
var sléttur og felldur skáldskapur og því
hefði verið veijandi að veita Steini ein-
hverja litla styrkupphæð.
Ég lét bókina ganga á milli manna í
menntamálaráði. í ráðinu vom Ámi Páls-
son, Ingibjörg H. Bjamason og ég frá Sjálf-
stæðisflokknum. Barði Guðmundsson var
frá Alþýðuflokknum og Ragnar Ásgeirsson
var frá Framsóknarflokknum. Þegar kemur
að fundi segir Barði að ekki komi til greina
að veita þessu skáldi styrk vegna þess að
í bókinni sé verið að yrkja níð um einstaka
nafngreinda menn. Um var að ræða glósuna
til Ólafs Thors í kvæðinu VeruleiM. Þessu
breytti Steinn í seinni útgáfum ljóðabókar-
innar. Okkur fannst öllum rétt að hafna
beiðni Steins. Niðurstaðan varð því sú að
Steinn fékk ekki skáldastyrkinn að þessu
sinni.“
— VarSteinnþáekkertillurútíþigfyrir?
„Steinn hefur a.m.k. ekki ætlað að erfa
það við mig og jafnvel skilið að það var
ekki hægt. Steinn var greindur og hann gat
haft góða dómgreind á eigin gerðir.“
Kostaboð Steins
„Ég fer af landi burt 1935 og sé ekki
Stein meira í bili. Síðan er ég í 11 ár erlend-
is án þess að koma heim.
Þá hitti ég Stein í Stokkhólmi. Þangað
komu allir íslendingar á meginlandinu strax
og ófriðnum var Iokið, 1945. íslendingar
óðu í peningum en hvergi var til matur í
álfunni nema á Norðurlöndum. Annars stað-
ar var óskemmtilegt að koma strax eftir
ófriðinn.
Þessir voru allir þama í Stokkhólmi: Sig-
urður Nordal, Páll ísólfsson, Magnús Ás-
geirsson, Jón úr Vör, Steinn Steinarr, Jón
Leifs og fleiri.
Þá var haldið íslendingamót, stór fundur.
Nordal hélt þama ræðu. Þar var etið og
dmkkið, bæði fyrir mat og með matnum.
Þegar staðið var upp frá borðum vom menn
famir að fínna á sér. Þá var Steinn orðinn
dmkkinn, sláttur á honum og barði í ein-
hvem með sínum kraftlausa bamshnefa.
Svo gengur Steinn til min og er hinn
besti við mig, verður siðan alvarlegur á
svip og segir:
„Kristján Albertsson, ég kann bara betur
við að láta yður vita af því að þér emð
velkominn aftur heim til íslands hvenær sem
þér viljið.“
Ég segi undir eins: „Það þykir mér af-
skaplega vænt um að heyra, Steinn Stein-
arr.“
Ég þakkaði honum kærlega fyrir."
Tilparísar
Það er liðið á kvöld og allrokkið en Krist-
ján heldur frásögninni áfram. Gluggatjöldin
em tekin að bærast í kvöldkulinu og öðra
hveiju glittir í flúorskært fyrir utan. Glugga-
tjöldin sveiflast háttbundið og ýmist hleypa
ljósinu inn eða loka það úti.
„Á þessum tíma, þegar við vomm úti í
Stokkhólmi, hafði ég engin kynni haft af
skáldskap Steins því ég hafði verið svo lengi
erlendis og ekki getað fylgst nógu vel með
í íslenskum bókmenntum.
Svo kom ég heim 1946 og var í leyfi frá
sendiráðsstörfum mínum í París. Þá leit ég
í bækumar hjá Steini og fór að hafa meiri
áhuga á honum. Þá hitti ég hann undir eins
á Borginni. Oftast töluðum við saman kunn-
uglega og kumpánlega og kynntumst lítils
háttar þarna og annars staðar.
Einn daginn kom Steinn til mín og sagði:
„Nú ætla ég að fara til Parísar í haust og
þú verður að gera mér þann greiða að taka
á móti mér og hjálpa mér að koma mér
fyrir því ég kann ekki frönsku.“ Ég sagði
að það væri velkomið. Steinn var heilan
mánuð eða lengur í París. Þarna urðum við
vel kunnugir því Steinn kom oft til mín og
vildi fá koníak. Því miður bjuggu Frakkar
enn ekki svo vel hvað áfengi snerti að hægt
væri að fá það nema á dýrastu stöðum.
Steini fannst hann alls ekki fá nóg að
drekka.
Á hinn bóginn hafði ég þá aðstöðu sem
diplomat að geta pantað mér áfengi. Ég bjó
þá á Hotel Bristol. Þangað kom Steinn til
mín ákaflega oft, annaðhvert kvöld eða oft-
ar og þurfti að fá eitthvað að drekka.
Steinn drakk koníakið óblandað. Við
dmkkum úr staupum og Steinn drakk miklu
meira en ég. En Steinn þoldi furðanlega.
Hann varð samt yfirleitt aldrei dmkkinn eða
leiðinlegur, nema einu sinni eftir að hann
hafði verið á vertshúsum allan daginn. Á
hinn bóginn átti hann það til að vera ákaf-
lega skömmóttur með víni.
Steinn gat verið stór upp á sig ef honum
fannst á sig hallað. Þegar Steinn kom til
Parísar kom ég honum fyrir á miðlungs-
hóteli, fremur ódým. Svo kom Páll Melsted,
heildsali að ég man. Ég útvegaði honum
líka hótelherbergi. Steinn fór til Páls og
hitti hann.
Síðan kemur Steinn til mín og segir all-
höstugur: „Hvemig stendur á því að þú
hefur útvegað tveimur mönnum herbergi,
mér og Páli Melsted, en hann fær miklu
fínna herbergi en ég? Hvernig stendur á
því?“