Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1989, Blaðsíða 9

I
tegundar og um þetta leyti skipuðu lög æ
mikilvægari sess í þjóðfélaginu. Sterkar hefð-
ir mynduðust fljótt. Til dæmis báru kennarar
og nemendur sérstakar skikkjur og húfur og
höfðu jafnvel sérstaka hárgreiðslu. Spán-
veijar voru fyrstu útlendingamir til að stunda
nám í háskólanum. Þetta voru spænskir að-
alsmenn og urðu vinsælir, kannske einkum
vegna þess að þeir höfðu næga peninga, og
menn kunnu að nýta sér það. Það lætur
nærri, að á hverju heimili í borginni hafi stúd-
entum verið leigð aðstaða. Borgarbúar urðu
því fljótt íjárhagslega háðir stúdentum. Stúd-
entar nutu ýmissa fríðinda. Þeir voru metnir
á við löggilta borgara en aðeins í þeim tilfell-
um þegar það kom þeim til góða. Þeir þurftu
til dæmis ekki að gegna herskyldu, fengu
að kaupa mjöl og kom á hagstæðara verði
en almennt gerðist. Atvinnustarfsemi gleði-
kvenna var viðurkennd, en aðeins þegar stúd-
entar áttu í hlut. Erlendum stúdentum vom
með lagasetningu gert jafn hátt undir höfði
og innlendum og vom þeir verndaðir fyrir
pólitískri áreitni. Allt þetta var gert til að
laða að stúdenta því Bologna var orðin fjár-
hagslega og menningarlega háð Háskólan-
um.
Stúdentar vom miklir gleðimenn og kusu
oft heldur að eyða tíma sínum og fé á bömm
eða í pútnahúsum, en til þess að sækja fyrir-
lestra. Dósentar, sem vom einfaldlega laun-
þegar stúdenta, kvörtuðu sáran undan nísku
stúdenta. Kjör þeirra vom oft bág og vom
það helst hinir frægu meistarar, sem gátu
krafist mikilla peninga fyrir fyrirlestra sína.
Þetta leiddi til þess, að dósentar reyndu að
beita öðmm brögðum til að ná fé af stúdent-
um. í mörgum tilfellum leigðu þeir stúdentum
fæði og húsnæði á okurverði og sumir stund-
uðu jafnvel okurlánastarfsemi. Margir okur-
lánaranna vom meðal hinna frægustu og
virtustu prófessora háskólans frá þessum
tímum.
Sj álfstæðisbaráttan
Eins og áður hefur verið minnst á var
stjómun skólans öll í höndum stúdenta. Rekt-
orar vom tveir og kosnir úr hópi stúdenta.
Annar var fyrir ítalska, en hinn fyrir erlendu
stúdentana. Vegna mikilvægis skólans
reyndu stjómvöld oft að ná stjómartaumun-
um af stúdentum og beittu þá þrýstingi af
ýmsu tagi. Helsta vopn stúdenta og dósenta
gegn yfírráðastefnu stjórnvalda var hótun
um að flytjast á brott. Það kom oft fyrir
sérstaklega á 12. og 13. öld að dósentar og
hópur stúdenta flutti sig til annarra borga
og stofnuðu þar sitt eigið „universitas schol-
arium“. Oftar en ekki gáfu stjómvöld þá
eftir og snem þeir á yfirleitt til baka. Á þenn-
an hátt tókst háskólanum að halda sjálf-
stæði sínu um aldir. Þrátt fyrir það missti
hann fíárhagslegt sjálfstæði sitt fljótlega.
Eijis og áður er getið vom kjör dósenta oft
bág. Til þess að bæta ástandið og til þess
að laða til sín fræga prófessora ákváðu borg-
aryfirvöld árið 1280 að greiða laun tveggja
dósenta. Hundrað ámm síðar eða árið 1380
greiddu yfirvöld laun allra dósenta háskól-
ans. Þar með var háskólinn orðinn ríkis-
skóli, en stjómin var þó enn í höndum stúd-
enta.
Árið 1563 fékk Háskólinn í fyrsta sinn
húsnæði sem hýsti hann allan undir einu
þaki. Þá vom komnar til miklu fleiri grein-
ar, svo sem læknisfræði, stjömufræði, mál-
fræði og heimspeki. Nýja húsið var kallað
Archiginnasio en þar er nú almennings-
bókasafn. Þessi fallega bygging varð fyrir
loftárás í seinni heimsstyijöldinni en hefur
nú verið endurreist. Veggirnir á göngunum
em þaktir skjaldarmerkjum úr steini, en það
var til siðs að rektorar settu þar upp skjaldar-
merki sín. Það em ótal aðrar minjar í Bol-
ogna um gömlu timana í Háskólanum. Fjöl-
margar götur bera nöfn minnisverðra per-
sóna, dósenta eða stúdenta. Því miður er
ekki hægt að tíunda alla þá merku vísinda-
menn sem skólinn getur státað sig af. Mig
langar þó að nefna nöfn eins og Dante Aligi-
eri, Nicolo Copemicus, Marcello Malphigi,
Ulisse Aldrovaldi, Luigi Galvani, Augusto
Murri. Margir þessara manna vom fremstir
á sínu sviði og lögðu fram stóran skerf til
vísinda nútímans.
Háskólinn nú á tímum
Eins og áður er nefnt misstu stúdentar
völdin í Háskólanum á tímum Napóleons.
Árið 1802 vom gerðar miklar breytingar.
Rektor var þá skipaður af yfirvöldum og var
hann valinn úr röðum dósenta. Háskólinn í
Bologna varð þá ekki lengur „universitas
scholarium" heldur „universitas studiomm
og fékk það form sem hann hefur að mestu
leyti enn í dag. Þegar Bologna sameinaðist
ítalska konungsríkinu, vom gerðar enn frek
ari breytingar á skólanum og hann var sam
ræmdur öðmm háskólum á Ítalíu.
Til þess að forvitnast aðeins um Háskólann
í Bologna og afmælishátíðina ræddi ég við
rektor skólans dr. Fabio Roversi-Monaco.
Nú þegar 900 ára afmælishátíðin er liðin
'Sí: 2 Stjírt'
.í

Úr skólastofu í Bologna á árinu 1482.
langar mig að spyrja yður, hver var yfir-
skrift hátíðarinnar og eftir hverju var farið
til dæmis í vali heiðursdoktora, sem mér
sýnist hafa verið mikilvægur þáttur í há-
tíðarhöldunum?
„Yfírskrift hátíðarinnar var ímynd Háskól-
ans í Bologna á alþjóðlegum vettvangi og
einnig hér heima. Dagskráin var því miðuð
við að kynna ekki aðeins Háskólans í Bol-
ogna heldur ímynd háskóla á Ítalíu. Okkur
hefur tekist að koma í framkvæmd því sem
er mjög mikilvægt fyrir okkur, en það er
undirritun frelsisskrár háskóla í Evrópu
„Magna Charta". Frelsisskráin var undirrituð
af 430 háskólarektomm úr öllum heiminum
og er því frelsisskrá allra háskóla heims. Hún
minnir einnnig á að Háskólinn í Bologna
hefur enn áhrif ekki aðeins á Ítalíu heldur á
alþjóðlegum vettvangi. Það sem fylgdi þessu
var fíölmargt. T.d. höfum við gert samninga
um samvinnu á vísinda- og menningarsviði
við aðra stóra háskóla. Samningar um kenn-
araskipti og í sumum tilvikum stúdentaskipti
vom gerðir við háskólana í Oxford, Sor-
bonne, Heidelberg, Yale, Háskóla John Hopk-
ins, Leningrad, Moskvu, Prag, Dovanio, Sala-
manca, Barcelona og Madrid svo dæmi séu
nefnd. Sérstaklega em mikilvægir samningar
við háskóla í Asiu svo sem í Kína og Japan.
Þetta em þeir þættir sem mestu máli skipta
fyrir okkur. Heiðursdoktorsveitingarnar
tengjast svo þessum þáttum. Þær hafa verið
frekar áberandi en þó ekki mikilvægasti þátt-
urinn. Sem dæmi má nefna að á 800 ára
afmælinu fyrir 100 ámm, vom heiðursdokt-
orsveitingar um það bil 60 eða 70. Núna
höfum við ekki veitt mörgum en til mikilla
vísindamanna og úr öllum greinum vísind-
anna. Tólf nóbelsverðlaunahafar hafa komið
hingað á árinu 1988 til þess að halda fyrir-
lestra eða taka á móti heiðursdoktorsnafn-
bót. Spurning yðar varðar líklega fyrst og
fremst pólitískar veitingar, það er til þjóð-
höfðingja og stjómmálaleiðtoga. Rökin em
þessi; að heiðra þá menn, sem vegna stöðu
sinnar eða í einkalífi sínu hafa verið fulltrúar
frelsis eða menningar sem við viljum í heiðri
hafa. Heiðursdoktorsveitingar til Juan Carlos
(Spánarkonungs), Raul Alfonsín (forseta
Argentínu) vom til manna sem em fulltrúar
ríkja sem nú em lýðræðisríki en vom það
ekki áður. Heiðursdoktorsnafnbót veitt Alex-
ander Dubcek, var gefin manni, sem í lengstu
lög fylgdi eftir hugsjón sinni að koma á tján-
ingafrelsi í landi sínu. Maríu Theresu frá
Kalkútta var veitt heiðursdoktorsnafnbót, í
nafni þess mikilvæga þáttar, sem kærleikur-
inn er. Valið á öllum þessum einstaklingum
er í samræmi við þau gildi sem Háskólinn í
Bologna vill hafa í heiðri."
Ég hef lesið að stofnun Háskólans í Bo-
logna hafi verið árið 1067 eða jafnvel fyrr.
Hvers vegna var ekki tekið mið af þeirri
dagsetningu og haldið up á 900 ára afmælið
fyrr?
„Þetta er rétt frá einu sjónarmiði en ekki
öðm. Tii þess að skýra það segi ég þetta;
Við skiljum að stofnun eins og Háskólinn í
Bologna fæðist ekki á einum degi, heldur er
hann ávöxtur mikillar vinnu og eftir einhvern
tíma rennur upp fyrir mönnum að slík stofn-
un er til staðar. Það er rétt að fyrstu heimild-
ir um lagaskóla em frá 1067 en ömggar
heimildir fyrir því að rekinn hafi verið há-
skóli hér í Bologna em frá síðustu ámm 11.
aldar. Árið 1088 var valið en frá því ári em
til heimildir um kjama hins gamla skóla sem
hefur starfað óslítið síðan í svipaðri mynd
og nú þ.e. með dósenta og stúdenta."
Þegar á 13. og 14. öld var Bologna álitin
heimsborg og þar voru stúdentar frá flestum
löndum Evrópu. Háskólinn í Bologna ásamt
Sorbonne í París voru álitnir betri en aðrir
háskólar. Hvað er hægt að segja í dag, get-
ur Háskólinn í Bologna enn verið álitinn
„Alma Mater Studiorum“?
„Já, „Alma Mater“ að öðm jöfnu, en Há-
skólinn í Bologna skipar ekki lengur þann
sess, sem hann hafði áður ásamt Sorbonne
á 13. og 14. öld og lengur. í dag em til
mjög margir góðir háskólar en Háskólinn í
Bologna ásamt öðmm í Evrópu til dæmis
háskólunum í Heidelberg, París og Sala-
manka, gegnir enn sérstöku hlutverki. Þetta
er alls ekki spuming um yfirburði Háskólans
í Bologna, en hann er tvimælalaust einn
þeirra staða sem geymir menningu þá og
hefðir, sem aðrir háskólar byggja á. Seinna
varð n.k. sprenging og fíölmargir skólar eng-
ilsaxneskir og japanskir vom stofnaðir og
við viðurkennum að þeir standi okkur framar
á sumum sviðum. Við teljum okkur meðal
hinna mikilvægari háskóla, en ekki endilega
að við séum betri en allir hinir.“
Nú hefur margt breyst á síðustu árum og
nægir að nefna að stúdentum hefiir fjölgað
úr 26 þúsund árið 1968 í 66 þúsund árið
1988. Hvaða vandamál hefur þetta skapað
og hvernig hefur Háskólinn lagað sig að
þessum breyttu aðstæðum?
Sjá bls. 10.
H-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20.MAÍ 1989 9