Lesbók Morgunblaðsins - 16.09.1989, Blaðsíða 9

lega- virkað- langdregin- og -aiit- að því -fér án-
leg.
Kinverksk ópera á sér langa sögu og
verður rakin til Shen Tsung keisara á
Sungtímabilinu. Hann stjórnaði í Kína frá
997 til 1022. Uppruninn er í tengslum við
söngva og dansa sem fluttir voru á ótal
mörgum hátíðum og trúarathöfnum og
sögum frásagnarmanna sem skemmtu við-
skiptamönnum tehúsanna. Kínversk ópera
telst því vera að minnsta kosti 600 árum
eldri en vesturlandaóperur.
Söguþráðurinn í óperunum er tekinn úr
vinsælum sögum, sögulegum atburðum og
alls konar dulspeki. Yfirleitt er þráðurinn
ekki flókinn, öllu nær kannski að umbúð-
irnar séu það miklar að betra sé að kunna
skil á ýmsum þeim atriðum sem ég nefndi
til að þeir geti notið þeirra. Leikmunir eru
í minnsta lagi og sviðsbúnaður allur eins
einfaldur og verða má. Aftur á móti er
klæðnaður flytjenda íburðarmikill og
skrautlegur, einkum kvenfólksins.
Þó svo ég hefði fengið góða leiðsögn
um árið var ég auðvitað ekki með allt á
hreinu í sýningunni þetta kvöld, þótt bar-
áttan færi ekki framhjá mér. Það er líka
ógerningur að ætla leikmanni að skilja
hljóðin og táknin öll sem hvert og eitt
hefur sína merkingu. En það sem hrífur
mig mest í sambandi við kínverska óperu
er þessi einstaka listræna ögun og innlifun
sem hittir beint í hjartastað.
Þegar ég var á Taiwan í júlí 1987 hafði
neyðarlögum verið aflétt örstuttu áður.
Þau höfðu verið í gildi frá því Shang-kai-
shek flúði með heri sína til Taiwan undan
kommúnistum. Allar götur síðan hefur
Taiwan kallað sig Lýðveldið Kína og lengi
vel var Taiwan fulltrúi allra Kínveija á
alþjóðavettvangi meðan kommúnista-Kína
hélt einangrunarstefnu sinni til streitu.
Á þessum fáu áratugum vann Taiwan
sig upp í að verða eitt blómlegasta ríki í
þessum heimshluta, byggði framan af á
akuryrkjunni, en leitað var í æ auknari
mæli í iðnaðarframleiðslu og fyrir löngu
hefur Taiwan tryggt sér sess sem eitt iðn-
væddasta land í álfunni og það virðist
naumast vera til sá hlutur, stór eða smár,
einfaldur eða flókinn búnaður sem þeir
framleiða ekki. Lífskjör fólks teljast óhikað
með því besta sem gerist. En stjórnmálalíf-
ið og þar af leiðandi mannlífið var í fj'ötr-
um hugmynda sem voru að sönnu löngu
úreltar en gekk hægt að fá ráðamenn til
að breyta..Samt fór svo sumarið 1987 að
þessum lögum var aflétt. Um tíma voru í
gildi undanþágulög, sem margir sögðu að
væru engu skárri en herlögin. Taiwan var
þó að byija að feta sig af stað til lýðræð-
is og gætti ákveðins raunsæis sem hefði
verið óhugsandi fáeinum árum fyrr. Eftir
að Chiang-kuo sonur Chiang Kai Sheks
lést og innfæddur Taiwani Lee Teng-hui
varð forseti fóru breytingamar að rúlla
af stað með ótrúlegum hraða.
Taiwan telur sig að nafninu til enn
hinn eina og sanna fulltrúa Kína þó það
hafi orðið að sæta því að tiltölulega fá
ríki hafa stjórnmálasamband við það sem
slíkt. Enn sitja á þinginu aldurhnignir
menn, fulltrúar héraða á meginlandinu og
það er ekkert útlit fyrir að þeir ætli að
víkja fyrr en þeir safnast til feðra sinna.
En nú var starfsemi stjórnmálaflokka leyfð
en stjórnarandstaða hafði vitaskuld verið
áður þótt hljótt færi. Ritskoðun var afnum-
in og ákveðið var að leyfa Taiwönum að
fara í heimsókn upp á meginlandið. Að
vísu hafði ég ekki verið lengi á Taiwan í
hitteðfyrra þegar mér varð ljóst að Taiw-
anar voru sýknt og heilagt að fara til Kína.
Þeir fóru yfirleitt í gegnum Japan, en all-
margir um Hong Kong.
En með því að leyfa nú opinberlega
ferðirnar breyttist myndin og síðan hefur
verið mikill straumur til meginlandsins. í
fyrstu var það gert að skilyrði að minnsta
kosti á pappírnum að menn fengju aðeins
leyfi af mannúðarástæðum, það er að aldr-
aðir Taiwanar fengju að heimsækja gamla
ættingja sem þeir höfðu ekki séð svo ára-
tugum skipti. Blaðamönnum var í fyrstu
bannað að fara. Á þessu hefur smátt og
smátt verið linað og virðist nú engin fyrir-
staða þó það hafi að vísu dregið mjög
snögglega úr ferðum Taiwana til megin-
landsins eftir atburðina á Torgi hins himn-
eska friðar í júní.
Svo vildi til að fjármálaráðherra Tai-
wan, sem er raunar eina konan í ríkis-
stjóminni, var stödd í Peking þegar at-
burðirnir áttu sér stað, og auk þess fjöldi
gesta frá Taiwan. Þeir gátu því sagt frá
þegar heim var komið og þær lýsingar
komu um flest heim og saman við það sem
var í heimspressunni þessa ljótu daga. Á
Herská og óvægin en hjartagóð.
Úti fyrir voru litlir krakkar að æfa sig
hinn bóginn vakti það athygli mína að
þrátt fyrir þetta hefur Taiwan-stjórn verið
mjög orðvör í yfirlýsingum um það sem
gerðist. Ég spurði ýmsa mæta menn á
ferð minni nú hver ástæðan væri fyrir
því. Öllum bar saman um að það kæmi
sér betur að sýna stillingu, ella hefðu
kommúnistamir reynt að koma fram með
þá ásökun að það sem gerðist hefði verið
rannið undan rótum Taiwana.
Þetta er náttúrlega góð og gild skýring
og Taiwanar vilja heldur ekki hætta á að
Kínveijar _stöðvi ferðir þeirra til megin-
landsins. Ástæðurnar era bæði af tilfinn-
ingalegum toga og praktískum. Eldra fólk
leitar upp á meginlandið til að finna rætur
sínar eins og Nancy Ing, kunningjakona
mín og formaður taiwanska PEN-klúbbs-
ins, orðar það. Yngra fólk fer meira af
forvitni. Það er alið upp við sögur um líf
foreldra eða afa og ömmu í Kína og vill
sjá hvað er þar að gerast og hvort komm-
í díabló.
únistarnir era jafn óttalegir og þeim hefur
verið innrætt frá blautu barnsbeini.
Nancy sagði að margir hefðu orðið
fyrir sárum vonbrigðum eftir heimsóknina.
Fólk á meginlandinu byggi við ótrúlegan
skort, miðað við það sem gerist á Taiwan
og það væri á þessum skamma tíma sem
er liðinn frá því Kínaferðir urðu allra, orð-
ið ótrúlega gráðugt og frekt. Nancy sagði
mér frá bróður sínum sem hafði farið heim
eftir fjölda mörg ár; hann hafði á sínum
tíma sætt pyndingum og verið rekinn úr
starfi þegar menningarbyltingin var í al-
gleymi. „Samt fór hann,“ sagði hún. Og
varð vonsvikinn í meira lagi. Menn kærðu
sig aðeins um peningana hans og létu eins
og þeir ættu raunar heimtingu á að þetta
ríkisfólk á Taiwan miðlaði þeim af sínu
mikla ríkidæmi. Hún sagði að hann myndi
ekki fara í bráð í aðra ferð og sjálf segist
hún ekki hafa hug á því.
Mér finnst athyglisvert hversu bærilega
Góða unga stúlkan.
Taiwönum hefur tekist að koma í veg fyr-
ir að allt færi úr böndunum þessi tvö ár
því að menn verða að hafa í huga að breyt-
ingarnar í fijálsræðisátt eru ótrúlega mikl-
ar. Ýmsir sögðu mér að þó að mönnum
þætti mjög skemmtilegt að koma saman
á mótmælafundi þó ekki væri alltaf ljóst
hveiju væri verið að mótmæla eða hvers
að krefjast. Ný dagblöð og vikublöð spretta
upp nánast í hverri viku, lifa mörg ekki
mjög lengi, en menn hafa þó frelsi til að
gefa út biað og það finnst þeim mesti
munur.
„En núna þurfum við að snúa okkur
að öðru uppbyggingarstarfi" sagði dr.
Wei-Fan kuo sem er forstöðumaður Menn-
ingarráðsins á Taiwan. Hann sagði að
varla yrði lengra komist í iðnaði og tækni
væri orðin svo háþróuð og allt kapp hefði
verið lagt á þá hlið málsins, að menningin
hefði líkast til orðið útundan. Þess vegna
er nú allt kapp lagt á og miklir fjármunir
settir í að efla og ön/a hvers konar menn-
ingarstarfsemi, styrkir til listamanna og
hvers kyns stuðningur, undirbúningur í
hröðum gangi að því að koma upp fleiri
skemmti- og menningargörðum bæði í
Taipei og víðar og hvatt sérstaklega til
listiðkunar bama.
Meðal þeirra listgreina sem börn eru
sólgin í að tileinka sér er DIABLO, það
er eins konar jó-jó dans, þar sem sá er
fimastur sem nær mestri leikni í að sveifla
keflum hátt og ná þeim á réttan stað á
þráðunum samtímis því að sveifla bandinu
ótt og títt og gera flóknar fimleikaæfing-
ar. Ég fór í heimsókn í skóla í Taipei þar
sem nemendur hafa náð meiri árangri en
annars staðar í þessari kúnst. Mikil áhersla
er lögð á líkamsrækt hvers konar og fim-
leika. Elstu krakkarnir voru á ferðalagi
um Evrópu og væntanleg heim eftir nokkr-
ar vikur. Þau fóra í sýningarferð til Suður-
Afríku fyrir tveimur árum við góðar undir-
tektir.
Það var haldin sérstök dans- og fim-
leikasýning fyrir mig í leikfimisalnum og
ákaflega skemmtilegt að horfa á hvað
krakkarnir vora áhugasamir. Þau byija í
eins konar leikfimidansi sjö ára og síðan
þyngist námið smátt og smátt. Það voru
sýndir fimleikadansar þar sem blævængir
vora notaðir eftir sérstökum reglum og
borðadansar Taiwana era þekktir fyrir
yndisþokka. Jó-jódansinn er skemmtilegur
á að horfa en útheimtir mikla þjálfun.
Þegar út kom vora yngstu krakkarnir í
skólanum að æfa sig í þessari list. Skóla-
stjórinn sagði að það væri mikil ásókn í
að komast í sýningarflokkinn. Fyrir utan
skólann vakti Andrew athygli mína á
spjaldi sem hafði verið sett upp og sagði
að þar væri letrað: „Vertu velkomin, frú
Jóhanna Kristjónsdóttir frá Morgunblað-
inu, íslandi með fulltrúa frá upplýsinga-
skrifstofunni.“ Ég rýndi í stafinu og tók
að sjálfsögðu orð Andrews góð og gild,
og fannst þetta ljúfar móttökur. Þær fær
maður raunar alls staðar í þessu indæla
landi og í næstu grein mætti bregða sér
á vit nokkurra listamanna og skreppa til
Hualien á austurströndinni.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 16. SEPTEMBER 1989 9