Lesbók Morgunblaðsins - 30.09.1989, Blaðsíða 2

Perseus og
Andromeda
Myndin er eítir óþekktan málara, freska, og fannst í Pompei. Hún sýnir þann
atburð er Agamemnon ætlar að fórna dóttur sinni, Iphigeneiu. En uppi í skýjun-
um sést gyðjan Artemis og líklega Iphigeneia með hindina.
Agamemnon
og Iphigeneia
Oldum saman hafa
listamenn sótt við-
fangsefni í hina fjöl-
skrúðugu goðafræði
Grikkja og Róm-
verja. Skáld, mynd-
höggvarar og málar-
ar hafa sótt þangað
yrkisefni. Þeir atburðir sem þessi mynd lýs-
ir á upptök sín í þessum ævafornu fræðum.
Appolón veitti
Kassöndru spádómsgáfu
ef hann fengi hana fyrir
konu.
París, sonur Príams konungs í Trójuborg,
rændi Helenu hinni fögru drottningu í
Spörtu og flutti með sér til Tróju en ástar-
gyðjan Afrodíta hafði heitið honum fegurstu
konu heims þegar París úrskurðaði hana
fegurri bæði Aþenu og Heru.
Grikkir urðu ævareiðir þegar um ránið
fréttist og söfnuðu miklum flota saman í
Aulis, undir stjórn Agamemnons, konungs
í Mycene sem var bróðir Menelásar, kon-
ungs í Spörtu, sem var kvæntur Helenu
hinni fögru. Flotinn beið nú lengi vel eftir
byr. Loks skýrði spámaðurinn Kalkas frá
því að byr myndi ekki gefast fyrr en Agam-
emnon fórnaði fegurstu dóttur sinni, gyðj-
unni Artemis, en Agamemnon átti að hafa
móðgað hana. Sendi nú Agamemnon eftir
Iphigeneiu undir því yfirskini að hún ætti
að giftast Akkilesi mesta kappa Grikkja,
því hann vissi að móðir Iphigeneiu, Klytaim-
nestra, myndi aldrei láta hana fara ef hún
vissi hina réttu ástæðu. Þegar Iphigeneia
kom til Aulis vildi Akkiles vernda hana því
hann reiddist að nafn hans hafði verið not-
að í blekkingarskyni. Iphigeneia vildi samt
fórna sér fyrir Grikkland. Sumir segja að
gyðjan Artemis hafi bjargað Iphigeneiu á
síðustu stundu og sett hind í hennar stað.
Er Grikkir höfðu unnið Trójuborg, gerði
Agamemnon Kassöndru, dóttur Príamosar,
að ambátt sinni. Appólon, sem sjálfur var
hrifinn af konungsdótturinni, veitti henni
spádómsgáfu með því skilyrði að hann fengi
hana fyrir konu. En hún rauf heit sitt og
refsaði Appóion henni með því að láta eng-
an mann trúa henni. Kassandra hafði sagt
fyrir um örlög ættborgar sinnar og eins á
hún fyrir heimkomu Agamemnons, en hann
skeytti því engu. A meðan Agamemnon var
að heiman hafði Klytaimnestra, drottning
hans, orðið ástkona Egisþosar. Klytaim-
nestra lét í fyrstu sem hún væri fegin að
sjá hann aftur og útbjó handa honum bað
en drap hann síðan í baðinu. Hún myrti líka
Kassöndru. Elektra og Orestes, börn hennar
og Agamemnons flúðu til Phokis (Fókveija-
lands) og ólust upp hjá Strófíasi konungi,
ásamt syni hans Pýlades. En þegar þeir
voru frumvaxta fóru þeir til Argos og hefndi
Órestes föður síns grimmilega, hann vó einn-
ig Egisþos og Klytaimnestu og var þá orð-
inn sekur um móðurmorð.
Um þessa atburði fjalla hinir þekktu
harmleikir: „Elektra" eftir Sófokles og „Ip-
higeneia í Aulis“ eftir Euripides.
Aci’isíus hét konungur
sem endur fyrir löngu
ríkti á Pelopsskaga í
Grikklandi. Hann átti
aðeins eina dóttur sem
hét Danae. Hann leitaði
til Véfréttarinnar og
spurði hvernig hann
gæti eignast son. „Þú munt ekki eignast
son en dóttursonur þinn mun valda þér
bana,“ sagði véfréttin. Acrisíus lét þá varpa
dóttur sinni í dýflissu og gættu dyranna
grimmir hundar. Þrátt fyrir það komst' Seif-
ur til Danaé og gat með henni son sem
nefndur var Perseus. Acrisíus lagði ekki
trúnað á þetta faðerni, en þar sem hann
þorði ekki að deyða dóttur sína, lokaði hann
Danaé og Perseus í trékistu og varpaði
henni i sjóinn. Kistuna rak á land á eyjunni
Seriphos og þar ólst Perseus upp hjá kon-
unginum Polydectes. Konungurinn vildi
neyða Danaé til að giftast sér en Perseus
hindraði það. Þegar Polydectes þóttist ætla
að biðja sér annarrar konu lofaði PerseuS
í fljótfærni að útvega honum hveija þá brúð-
argjöf er hann nefndi, jafnvel höfuð Med-
úsu. Var Polydectes fljótur að samþykkja
það.
Medúsa var ein hinna þriggja Gorgóna.
Hár hennat' var lifandi snákar og öll var
hún svo ógurleg ásýndum að hver sú vera
sem leit andlit hennar varð að steini af skelf-
ingu.
Nú vildi svo vel til að Aþena ákvað að
hjálpa Perseus, því Medúsa hafði móðgað
hana með því að sofa hjá Sjávarguðinum
Póseidon í hofi hennar. Fékk hún Perseusi
spegilgljáandi skjöld og sagði honum að líta
aldrei framan í Medúsu heldur aðeins á
spegilmynd hennar í skildinum. Hermes kom
Perseusi einnig til hjálpar og gaf honum
hárbeitta sigð, til að höggva höfuðið af
Medúsu. En þetta var ekki nóg, Perseus
þurfti einig vængjaða ilskó, töfraskjóðu
undir höfuðið og huliðshjálm. Allir þessir
hlutir voru í vörslum Stygíu-dísanna en
enginn vissi hvar þær var að finna nema
þijár systur Gorgónanna, hinar svönum líku
Græjur (Graeae). Þær áttu sameiginlega
aðeins eitt auga og eina tönn sem þær not-
uðu til skiptis. Nú leitaði Perseus þær uppi
við rætur Atlas-ijalls og stal frá þeim aug-
anu og tönninni, og neitaði að skila þessum
líffærum aftur nema þær segðu hvar
Stygíu-dísirnar væri að finna. Þannig komst
Perseus yfir skóna, hjálminn og skjóðuna.
Flaug hann svo á vængjuðum skónum til
lands Hyperboreanna og fann þar Gorgín-
urnar sofandi innan um steinrunnin dýr og
menn. Perseus horfði á spegilmynd Medúsu
og skildinum og hjó af henni höfuðið. Hon-
um til mikillar undrunar sprettur þá upp
úr líkama Medúsu hinn vængjaði hestur,
Pegasus, og riddarinn Crysaor með gullið
sverð í hendi en þetta voru afkvæmi hennar
og Póseidons. Perseus lét síðan höfuð Med-
úsu í skjóðuna og hafði sig á brott í skyndi.
Þegar Perseus hafði flogið alla leið til
Filisteu sá hann nakta stúlku hlekkjaða við
klett á ströndinni. Þetta var Andrómeda.
Hún var svo fögur að Perseus varð sam-
stundis gagntekinn af ást. Lenti hann nú
þarna á ströndinni og hitti foreldra hennar,
Cepheus, konung í Joppa (nú Jaffa), og
drottningu hans Cassíopeiu, sem hafði
móðgað sjávardísirnar með því að státa af
því að bæði hún og dóttir hennar væru dísun-
um fremri að fegurð. Þær kvörtuðu yfir
þessu við Póseidon, sem sendi sjávarflóð og
ógurlegt skrímsli til að eyða landinu. Cephe-
us leitaði til véfréttar og var sagt að eina
ráðið tif að bjarga landinu væri að fórna
dóttur sinni skrímslinu. Perseus samdi nú
við konung að hann bjargaði þeim úr þessum
ógöngum ef hann fengi Andrómedu. Þegar
sæskrímslið kom hjó Perseus af því haus-
inn. Þau Andromeda giftust síðan og héldu
heim. Þegar Perseus kom með brúðargjöfina
handa Polydectes, fékk hann aðeins skamm-
ir og svívirðingar, því hann hafði aldrei
ætlað sér að biðja Hippódameiu. Sýndi Pers-
eus þá konungi og hirðmönnum hans höfuð
Medúsu og urðu þeir samstundis að steinum
sem enn má sjá standa í hring á eyjunni
Seriphos.
En spádómurinn, sem áður var sagt frá,
rættist þannig að Perseus var að keppa í
kringlukasti og stýrðu guðirnir kringlunni
þannig að hún hitti Acrisíus sem staddur
var á leikvanginum og varð það hans bani.
Síðar lét Perseus byggja borgina Mycene
og reistu Kýklópar — eineygðir risar —
borgarmúranna sem enn standa.
„Perseus og Andromeda“ eftir Peter Paul Rubens (1577-1540). Myndin sýnir at-
riði úr grísku goðsögninni um Perseus og Andrómedu. A fótunum hefíir hann
vængjaða ilskó. Dísir lyfta af honum huliðshjálminum, en Kerúb heldur á hans
eigin hjálmi.í spegilgljáandi skildinum sést höfuð Medúsu. Hesturinn Pegasus
stendur þarna til hægri en fremst á myndinni er sæskrímslið, sem Perseus er
nýbúinn að drepa.