Lesbók Morgunblaðsins - 30.09.1989, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30. SEPTEMBER 1989 5
Steinsstaðir við Klapparstíg, steinbær sem var reistur 1883 en rifinn 1979. Þar
bjuggu þau Jarþrúður og Pétur ásamt dóttur sinni Jarþrúði yngri. Seinna var
m.a. gljáhýðis-vinnustofa Björns Eiríkssonar í húsinu. Ljósm. Arbæjarsafh.
Steinbæimir settu svip sinn á Klapparstíg. Hér eru tveir þeirra sem nú eru horfh-
ir. Ofar er Klapparholt (nr.16) en neðar Efri-Tóttir (nr.14). Ljósm. Árbæjarsafh.
var mikill tunnuskortur á íslandi en tunnur
samt ákaflega mikilvægar vegna lýsisútflutn-
ings til stríðsþjóða. Jón Jónsson á Klappar-
stígnum keypti þá allt efni sem hann komst
yfir og smalaði að sér smiðum. Unnið var í
ákvæðisvinnu og mátti heyra glaum mikinn
frá húsi hans. Munu hafa verið smíðaðar þar
um 7.000 lýsistunnur á ári þegar mest var.
Síðar rak bróðursonur Jóns beykis, Siguijón
Skarphéðinsson Svanberg, lengi vinnustofu á
þessum stað og hét hún Beykivinnustofa
Reykjavíkur. Nú er nýtískustórhýsi á Klapp-
arstíg 26.
Fagurviðir Sem Blómarós-
irSpegluðu SigÍ
Á Klapparstíg 28 var áður fyrr steinbærinn
Bjarghús en nú er þar myndarlegt stórhýsi
frá árinu 1929. Þar hefur Heymarhjálp aðset-
ur en áður fyrr kom hávaði mikill frá húsinu
því það er reist af Hjálmari Þorsteinssyni,
einum helsta húsgagnasmið og húsgagnasala
Reykjavíkur á sinni tíð. í afmælisgrein um
Hjálmar fimmtugan árið 1936 sagði:
„Glámskyggn er sá maður sem ekki kemur
auga á það að bærinn prýkkar stórum ár frá
ári. Bætast þar stöðugt við ný og falleg hús
handa Reykvíkingum að búa í. En ekki nægja
húsin ein. Til þess að fólk geti verið ánægt
í nýju, fallegu húsunum, þarf það að hafa
Ein affyrstu spennistöðvum Rafmagns-
veitu Reykjavíkur frá 1920 stendur enn
við Klapparstíg. Þær eru í klassískum
stíl. Ljósm G.Fr.
muni innanstokks, þá er hæfi umhverfínu.
Þetta geta nú allir, sem einhver ráð hafa,
því að hér eru nú orðnar mjög fullkomnar
smíðastofur fyrir smíði hvers konar húsmuna.
Göngum t.d. upp á Klapparstíg og lítum inn
í stórhýsið nr. 28. í kjallaranum sjáum vér
stafla af eik, rauðviði, hnot, birki og hvað
þeir nú allir heita fagurviðirnir, sem nú á
dögum eru hafðir í rúmstæði, borð, stóla,
skápa, legubekki og annað slíkra hluta er
fólk girnist að hafa á heimilum sínum. Stofu-
hæðin er einn stór salur. Hljómar þar radd-
mikill söngur og dillar eyranu. Söngkórinn
eru trésmíðavélamar, sem saga viðinn, hefla
og sníða til. Nú göngum vér upp á næstu
hæð, og er hún annar smíðasalur. Þar eru
smærri verkfæri og rabba þau saman góðlát-
lega. Það eru þau sem leggja síðustu hönd á
fallegu húsmunina og fága þá svo, að hver
blómarós getur speglað sig í þeim.“
Þessi ljóðræna lýsing á trésmíðaverkstæði
Hjálmars Þorsteinssonar á Klapparstíg 28 er
dæmigerð um þann framfarahug sem var í
íslenskum iðnaði um þær mundir en Klapp-
arstígur og reyndar allt Skuggahverfi var
eitt helsta iðnaðarhverfið í Reykjavík.
Stóð Eldhafið Upp Úr
Reykháfnum
Á nr. 29 var ríki Danans Valdimars Poul-
sen en hann var hingað ráðinn árið 1905 til
að veita fyrstu jámsteyypu landsins forstöðu.
Árið 1911 keypti hann svokallað Steindórshús
sem stóð á þessari lóð og hóf eigið fyrir-
tæki, kopar- og járnsteypu, og rak jafnframt
verslun. Segir svo um upphafið að þessari
starfsemi í frétt frá árinu 1914:
„Hafði hann nú rauðablástur mikinn í
smiðju sinni og stóð eldhafið alla leið upp úr
reykháfnum. Þótti þá mörgum nágrönnum
hans ískyggilega að farið og kærðu hann
fyrir bæjarstjórn. Var þá nærri því komið að
Poulsen yrði bannað að steypa járnið, en þó
varð ekkert úr því sem betur fór, því fyrir-
tæki þetta er eitt hið þarfasta í bænum.“
I sömu grein er þess getið að verksmiðja
Poulsens sé svo vel birg af áhöldum og vélum
að hún geti gert við allar skemmdir á botn-
vörpungavélum. Árið 1929 byggði svo Valdi-
mar Poulsen núverandi stórhýsi á Klapparstíg
29, þar sem rakarastofan er, en gamla húsið
var flutt á Bergstaðastrætið og er þar enn.
BLÖSKRAÐIKOTAFÓLKINU
HVAÐ HÚSIÐ VAR HÁTT.
Á nr. 30 var steinbær sem Jónas Jónsson
næturvörður og steinsmiður reisti. Hann hafði
einnig byggt Klapparhús á nr. 13. Byggingum
sínum við Klapparstíg lýsti Jónas í viðtali við
Morgunblaðið árið 1934 en þá var hann 85
ára gamall. Lýsing hans er táknræn fyrir
ARNÞÓR HELGASON
Staka
Austur í Peking aldrað lið
andúð vekur mína.
Deng er frekur, frjálsræðið
frá hann hrekur núna.
Runólfshús á Klapparstíg 44. Bakinn-
gangurinn er með upprunalegu móti
en svona stíll er orðinn býsna fágætur
nú til dags. Ljósm.G.Fr.
aðstæður almúgafólks sem flutti til
Reykjavíkur fyrir röskum 100 árum:
„Ég kom til Reykjavíkur án þess að hafa
bæjarleyfi og aleigan var 2 krónur. Fyrst í
stað stundaði ég sjóróðra og alla algenga
vinnu, sem hægt var að fá, og þetta blessað-
ist furðanlega. — Ég byijaði búskapinn með
því að leigja í koti í Reykjavík, en á öðru ári
keypti ég í skuld hálfan Hyltersbæ á móti
öðrum manni. Þetta blessaðist og eftir þijú
ár seldi ég minn part í kotinu og byggði mér
bæ uppi í holtum þar sem nú er Klapparstíg-
ur. Þá voru þar engar götur, aðeins melar
og gijótholt og fúamýri rétt fyrir ofan þar
sem Völundur er nú. Svo var mýrin ill yfirferð-
ar, að við urðum jafnan að fara í skinn-
brækurnar heima á bæ, til þess að komast
burt yfír hana niður í vörina hjá Klöpp.
— Eftir sex ár seldi ég bæinn og byggði
mér lítið hús við Klapparstíginn á móti þar
sem Vaðnes er nú. Þegar ég hafði reist grind-
ina, blöskraði kotafólkinu í kring hvað húsið
var hátt og sagði sem svo:
„Nú, hann ætlar að geta rétt sig upp í
húsinu því arna!“ —
Þessa get ég til þess að sýna hver breyting
er orðin á hugsunarhættinum. Nú þykir fólki
svo sem ekkert til koma þótt hvert stórhýsið
öðru meira sé reist. Húsið mitt var ekki hátt
við hliðina á þeim.“
Á Klapparstíg 31 kom snemma á öldinni
verslunin Vaðnes sem Jón Jónsson frá Vað-
nesi stofnsetti og var einhver helsta verslun
Reykjavíkur sem sveitamenn skiptu við.
Seinna flutti verslunin yfir götuna á nr. 30
í timburhús sem enn stendur og eftir daga
Jóns versluðu synir hans, Björgvin og Þor-
steinn, í Vaðnesi. Björgvin stofnaði seinna
vefnaðarvöruverslunina Grund á gamla staðn-
um nr. 31. Um verslunina Vaðnes og verslun
Guðjóns Jónssonar á Hverfisgötu 50 sagði
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson:
„Oft fannst mér sem í kringum Vaðnes á
Klapparstígnum og við Hverfísgötu 50 væru
sérstök þorp í borginni, næstum því lítil kaup-
tún utan af landi í miðri borg, og sveitafólk
sækti inn í þau úr ýmsum áttum. Jón í Vað-
nesi og Guðjón á Hverfisgötunni voru í raun
og veru síðustu sveitakaupmennirnir í
Reykjavík. Þeir tengdu saman liðna tíð og
þá hina nýju.“
FyrstaBifreiða-
VERKSTÆÐIÐ
Við hlaupum nú upp fyrir Laugaveginn.
Fyrir ofan stórt hús, sem hýsir verslunina
Hamborg, er autt svæði. Þar var áður stein-
bærinn Litla-Klöpp eða Efri-Klöpp á nr. 35.
Fyrir innan hann var áður skúr sem kemur
mjög við sögu upphafs bíla á íslandi því að
í honum var fyrsta almenna bifreiðaverkstæð-
ið á landinu. Það var Jón Sigmundsson sem
stofnaði verkstæðið árið 1918 og brátt höfðu
fimm menn nóg að gera þar við viðgerðir.
Á nr. 37 er verslunar- og íbúðarhús sem
Nói Kristjánsson reisti árið 1926. Meðal versl-
ana sem þar hafa verið eru hattaverslun og
barnafataverslun, einnig verslunin Skógafoss
og vefnaðarvöruverslunin Fram sem Baldur
Þorsteinsson rak.
I timburhúsinu á nr. 40 hafa lengi verið
verslanir, m.a. um tíma matvöruverslun Þór-
unnar Jónsdóttur en bakhúsið á nr. 42 stóð
áður í miðri Tjarnargötu og var nr. 11 við
þá götu. Runólfur Stefánsson í Litla-Holti
(Skólavörðustíg 19) flutti það hingað er það
þurfti að vílq'a vegna gatnagerðar. Sá hinn
sami Runólfur reisti fagurt timburhús á nr.
44 og var það kallað Runólfshús. Þar var
lengi til húsa skósmíðaverkstæði Þorláks
Guðmundssonar.
Höfundur er sagnfræðingur.
Höfundur var formaður Kínversk-íslenska
menningarfélagsins 1977-88.
SIGRÍÐUR JÓNSDÓTTIR
Ferðum
fækkar
Nú eru allar götur grónar
gekk þar áður frænda lið.
Þó til mín berist töfratónar
treginn nístir draumasvið.
Vepjuliljan vot af tárum
vefur að sér gleymmérei.
Ðagar verða enn að árum,
enginn stöðvar tímans fley.
Glymja í lofti háir hljómar
heiðasvanur boðar frið.
Gisti ég meðal bjartra blóma,
björkin angar mér við hlið.
Höfundur er 92ja ára frá Stöpum i Tungu-
sveit og býr í Reykjavík.
GUNNAR HERSVEINN
Skuggi
A þaki hússins
líða fingur hljóðfæraleikara
yfir slitna hörpustrengi.
í kjallaranum
bíður kragaklæddur maður
á stofuglugganum
stendur ófleygur engill á gægj-
um;
dökkhærð kona yljar sér við
arineld
á skugga hennar lifna hendur
krepptar um Ijáinn.
Höfundur sendi nýlega frá sér Ijóöabók-
ina Tré í húsi og er Ijóðið í henni.