Lesbók Morgunblaðsins - 21.04.1990, Page 3

LESBOE
H ® H ® [u] [m B H ® [S |H 0 B
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
í dag verður opnuð á Kjarvalsstöðum sýning,
sem er hin fyrsta sinnar tegundar á þessum
sýningarstað. Þar verður sýndar myndir úr
listasafni Búnaðárbanka íslands, sem bankinn
hefur eignast á mörgum áratugum. Stuðningur
við myndlist hefur verið Búnaðarbankanum til
mikils sóma, en um leið hefur bankinn eignast
mikinn fjársjóð í listaverkum. Myndin á fors-
íðunni er ein af þeim sem verður á sýning-
unni. Hún er eftir Tryggva Ólafsson og heitir
Baga.
Rúnturinn
er naumast lengur til í þeirri mynd, sem eldri
Reykvíkingar muna, en þeir gengu þarna hring
eftir hring og rómantíkin blómstraði þar að
sjálfsögðu. Umþau árþegar rúnturinn var
Reykjavík, skrifar Ivar Guðmundsson, fyrrum
blaðamaður á Morgunblaðinu og núna fréttarit-
ari blaðsins í Washington.
Freiburg
er einstök perla meðal margra og fagurra bæja
í Þýzkalandi. í tveimur síðustu blöðum hefur
verið sagt frá ökuferð á bílaleigubíl suður um
Þýzkaland, til Miinchen, Garmisch-Partenkirc-
hen og hallar Lúðvíks bæjarakóngs. Nú er lýst
síðasta áfanganum frá Bodensee, yfir Svarta-
skóg og til Freiburg, sem byggð var þegar Ari
fróði var að skrifa.
Jarðhitínn
er ómetanleg orkulind okkar, en sú orka er
ekki óþijótandi og betra að fara að öllu með'
gát. Um þetta efni skrifar Guðni Axelsson í
þáttaröðinni um rannsóknir á Islandi.
HJÁLMAR JÓNSSON
frá Bólu
Sigurður Breiðfjörð
Hví er þögli Þundar svanur
þrotinn versum, beygir háls,
sem var Sköglar söngvum vanur
og sótti messur snjallar stáls?
Hví er þannig óðs í önnum
öls við bekki gleðin fjær?
Hersöngvanha Hárs í rönnum
harpan ekki slegið fær.
Neinn ei banga nennir stöku,
nagga strengir fýlu róms,
geispa langa vetrarvöku,
vopnum enginn særir góms.
Viður híma sorga seiði
sveltudægur skuggahrings,
þrumir gríma leið of leiði
látins fræga skáldmærings.
Gefur landi umtalsefni
- angurs digurð gleði hrauð -
að kveðandi Eiríks hefni
ekran Sigurð gleypti rauð.
GreppaV) ríma fölvir framan,
frægum vanda bautastein,
en seppar glíma og gelta saman,
gnaga í anda látins bein.
Margur eys af Fjölnis farða
fordild blandað heiðurs rán,
skáldi reisa skammarvarða
skal íslandi eilíf smán.
Breiðfjörðs farin fet upp tína
fram hjá sneiða þvert eg vil;
hver hann var, það verkin sýna,
vitni leiða þarf ei til.
Held eg vera óðs í önnum
- um það beri verðug drótt -
Breiðfjörð hér með mestu mönnum
að mælsku, ijeri og sálarþrótt.
Breiðfirðingur allan aldur
angurboða þoldi megn,
heiðnyrðingur heimsins kaldur
hamingjuvoðum stóð í gegn.
Breiðfirðingur móð ei missti,
menntuð sálin þrek sitt bar,
neyðgirðingur hlut þó hristi
hans í skálum fátæktar.
') Greppar, skáldin kveða bragðfölir erfiljóð
eftir Breiðfjörð, en illgjarnir lasta rninning hans
og ausa mannlasti úr farðadalli Pjölnis (tíma-
rits), sem fyrstur níddi verk Breiðfjörðs.
Höf.
Bólu-Hjálmar, d. 1876, átti það sameiginlegt með Sigurði Breiðfjörð, að báðir ortu
rímur og þvi hefur ádrepa Jónasar Hallgrímssonar á rímnakveðskap Sigurðar komið
illa við Hjálmar. Sagan segir, að þeir Hjálmar og Sigurður hafi einu sinni hitzt og
Sigurður varpaði þá fram fyrriparti, sem Hjálmar botnaði heldur óvinsamlega, en
vafalaust i gamni, því af þessu kvæði má sjá hug Hjálmars til Sigurðar Breiðfjörðs.
Að vorkenna sjálfum sér
Nú átímum sjálfsskoðun-
ar og -uppbyggingar er
mikið talað um nauðsyn
þess að elska sjálfan
sig. Það eru engan veg-
inn ný sannindi að þeir,
sem eru sáttir við sjálfa
sig, eigi auðveldar með
að lifa í sátt við annað fólk og gefa af sér.
En það er þetta vandrataða einstigi milli
eigingirni eða sjálfselsku og sjálfstrausts
eða innra öryggis, sem verið er að benda
fólki á að þræða. Það er ekki alltaf auðvelt
að halda jafnvægi á þeim þrönga stíg.
Einar af ógöngunum sem geta orðið á
vegi manns er sjálfsvorkunin. Ég velti því
oft fyrir mér hvort fólk geri sér grein fyrir
hversu hættuleg hún er og hversu algengt
er að menn ánetjist henni, ef þeir á annað
borð byrja að láta hana eftir sér.
Sá sem fer að líta á sjálfan sig sem fórnar-
lamb aðstæðna eða óviturra manna og afsal-
ar sér þannig ábyrgð á sjálfum sér, er líkleg-
ur til að halda því áfram. Það verður að
vana, eða öllu heldur óvana, að útskýra
vanlíðan, framtaksleysi og lélega frammi-
stöðu með serstakri óheppni sem alltaf fylgi
viðkomandi, eða einhveiju óþolandi fólki
sem hefur engan skilning á tilfinningum
hans og hæfileikum. Þegar fólk er dottið í
sjálfsvorkunnina, þarf það ekki á mótlæti
að halda til að bera sig illa. Það gerir and-
streymi úr öllum hlutum. Maður heyrir slíkt
fólk segja með armæðuþunga, að auðvitað
hafi strætisvagninn runnið af stað rétt í
þann mund sem það kom á staðinn. Svona
sé þetta alltaf. Ef það drekkur, er það öðr-
um að kenna, ef það stendur sig ekki í
vinnu, er það öðrum að kenna, ef það er í
vandræðum með börnin sín, er það öðrum
að kenna, ef það hefur reist sér hurðarás
um öxl í peningamálum, er það öðrum að
kenna. Þetta fólk er alltaf „stikkfrí“. Reynd-
ar hendir það líka jákvætt og bjartsýnt fólk
sem verður fyrir áföllum að setjast með-
hendur í skauti og spyrja „Af hverju ég?“
Og þá má spyrja á móti „ Af hveiju ekki þú?“
Stundum finnst manni eins og vanda-
málaumræðan í þjóðfélaginu sé öll á þá lund
að velgengni sé eðlilegt ástand, en erfiðleik-
ar séu óeðlilegt ástand. Hvaðan kemur fólki
sá skilningur að lífið sé slétt og fellt? Hver
segir að það eigi að vera áreynslulaust og
alltaf eins? Ekki er alltaf sólbjartur dagur.
Dimmar nætur og drungaleg veður eru jafn
eðlileg. Því skyldi líf mannsins vera öðru-
vísi? Og hvaða áhrif hefur það á uppvax-
andi kynslóð ef hún elst upp við þau við-
horf að hún eigi skilið þetta eða hitt og
henni beri alls kyns réttindi. Annað sé órétt-
læti. Hvar á þetta fólk að finna kröftum
sínum viðnám og öðlast aðlögunarhæfileika
sem er nauðsynlegur í síbreytilegum heimi?
Hvernig bregst þetta fólk við þegar það fær
ekki það sem búið er að telja því trú um
að bíði þess, ef það hefur vanist því að
heyra foreldra sína vísa frá sér ábyrgð á
eigin atferli? Brettir það upp ermarnar og
hefst handa þegjandi og hljóðalaust, eða
gengur það í kvörtunarkórinn?
Þegar ég var að alast upp þótti ósiður
að kvarta og ekki tii fyrirmyndar að bera
sín mál á torg. Þetta voru auðvitað aðrir
tímar en nú eru, en maður spyr sig óneitan-
lega hvort ekki sé til hóflegur millivegur frá
því sem þá var og nú er, því nú þykir sá
áhugaverðastur sem kvartar mest. Þetta er
viðurkennd leið til að vekja á sér athygli.
Þetta er einhverskonar upphafning á aum-
ingjaskap og nú er ég ekki að tala um þá
sem eiga raunverulega bágt.
Til að sem flestir geti fengið útrás fyrir
kvörtunargleðina eru margar útvarpsrásir
opnar daglega þar sem almenningi gefst
kostur á að kvarta hástöfum fyrir alla þjóð-
ina. Sem betur fer eigum við líka alls kyns
vandamálasérfræðinga sem fá öðru hvoru
tækifæri til að láta ljós sitt skína í þessum
þáttum. Þeir taka oftast undir með kvörtur-
unum og benda annaðhvort á leið til úrbóta
eða á sökudólg sem ber ábyrgð á þessu öllu
saman. Hið síðarnefnda er langtum vin-
sælla. Það er alveg sérstök tilfinning að
vera fórnarlamb, einkum ef nógu margir
vita af því. Það er líka vísasta leiðin tl að
fjölmiðlar sýni viðkomandi brennandi áhuga
— um stund.
Eftir því sem velmegun, velferð og mennt-
un vex hér á landi, berum við okkur verr.
Allt sem við fáum ekki fyrirhafnarlaust upp
í hendurnar verður að argasta óréttlæti.
Fólk virðist líka treysta minna á eigin dóm-
greind og heilbrigða skynsemi. Sérfræðing-
ar sem kenna foreldrum að tala við ungl-
inga, leiðbeina um uppeldi á börnum og
kenna hjónum að tala saman, virðast hafa
nóg að gera. Og manni er sagt að það sé
ekki óalgengt að börn á forskólaaldri hafi
heimsótt sálfræðinga. Með allri virðingu
fyrir hinum ýmsu fræðingum, þá finnst mér
þetta sérkennilegt vanmat á eigin hæfileik-
um til að leysa mái. En það er ekki þar
með sagt að það sé fyrirhafnarlaust.
Á árum áður var oft gert grín að amerísku
þjóðfélagi hérlendis, þar sem allt átti að
koma fyrirhafnarlaust í pökkum. Allt var
hægt að kaupa og allt var keypt. Uppskrift-
ir að barnauppeldi og samskiptum hjóna
seldust vel. Og kannski erum við bara orðin
svona forfrömuð. Því skyldum við vera að
erfiða við að leysa okkar mál ef einhver úti
í bæ er tilbúinn til að gera það fyrir okkur?
Og því skyldum við takast á við lífið með
bros á vör, þegar allir hafa miklu meiri
áhuga þeim sem smíða vandamál?
Ég tel að vorkunnsemi, bæði í garð ann-
arra og sjálfs sín sé mikið eyðileggingarafl
og lami framkvæmdagleði og vilja til að
leysa eigin mál. Það er í mínum huga regin-
munur á vorkunnsemi og samúð eða sam-
kennd. Hið síðarnefnda byggir upp en hitt
lamar og rífur niður.
Við byijum strax þegar börn eru lítil að
vorkenna þeim, til dæmis ef þeim leiðist.
Hvers vegna má þeim ekki sjundum leið-
ast? Er ekki bara hollt að læra að lifa með
sjálfum sér? Er endilega til fyrirmyndar að
hafa ofan af fyrir börnum hveija stund og
taka frá þeim hvatann til að leita sjálf við-
fangsefna? Sama máli gegnir með fullorðið
fólk. Það hefur bara gott af því að vera
leitt öðru hvoru.
Lífið er eins og flóð og fjara, sífelld hreyf-
ing.
Við getum ekki reiknað með að allt gangi
eins og við helst vildum, en við getum snú-
ið ótrúlega erfiðum aðstæðum okkur í hag
með réttu hugarfari. En við getum líka eitr-
að eigið líf og annarra með sjálfsvorkunn
og uppgjöf. Aðalatriðið er að horfast í augu
við að við erum okkar eigin gæfu smiðir,
ekki aðrir.
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21.APRÍL 1990 3