Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.1990, Blaðsíða 3

fggmw
II @ 1] [ö] [0] H H B S [1 [s] IH 011.
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
Forsiðan
Myndin er af Jóni Leifs, tónskáldi. Hún er eftir
Pétur Halldórsson og sérstaklega gerð fyrir Lesbók
vegna umfjöllunar um tónskáldið.
Ævistarf
í íslenzkri tonlist, er yfirskrift ítarlegrar ritgerðar
um Jón Leifs, tónskáld, eftir Carl-Gunnar Ahlén úr
sænska tónlistartímaritinu Tonfallet. Tímaritið gaf
út sérstakt hefti, helgað Jóni, og er honum þar
gerður mikill heiður. Lesbók vill fyrir sitt leyti gera
Jón Leifs þann heiður að birta ritgerðina alla, en
henni verður skipt og birtist síðari hluti í næsta blaði.
Söngför
Þeim Sieglinde Kahmann og Sigurði Björnssyni,
óperusöngvurum, var boðið til Japan, Hong Kong
og Taiwan til að syngja einsöngslög og dúetta eftir
Strauss og Lehar með hljómsveit frá Vínarborg. Þau
sungu í 6 borgum í Japan og segja frá þessu ævin-
týri í samtali við Lesbók.
INGIMAR ERLENDUR
SIGURÐSSON
Þönglar
Hve dapur án djúpheims er þarinn
á drifhvítri strönd þegar morgnar;
hann liggur þar máttlaus og marinn
hjá mölbrotnum skeljum og þornar.
Hann dreymdi um að stíga til stjarna,
þvístjarna hver—þöngulhaus virtist;
hann hugði að hátt uppi þarna
sér hafdjúpsins tilgangur birtist.
Hans birtuþrá velktist í brimi
og bar hann á Ijósgrynni stranda;
með gljúpa og gapsára limi
þar grefst hann í yfirborð sanda.
Og draumlausa djúpið er yfir,
hvar dagurinn stjörnur út máði;
en ljósið sem þöngulhaus lifir
erlíkfylgd þess draums sem hanh þráði.
Er ljósið sá lokkandi öngull
sem lífið æ dregur á tálar?
hve þögull og dapur hver þöngull
í þrá minnar Ijósnæmu sálar.
B
„Laxa skulum
vérveiða“
Af nafntogaðri smekkvísi
sinni hengdu nasistar
skilti fyrir ofan inngang
að alræmdustu vinnu-
búðum sínum í Þýska-
landi. Þar gátu gestir
þeirra, áður en þeim var
breytt í sápu, lesið ein-
kunnarorðin „Arbeit macht frei“ - Vinnan
mun gera ykkur fijálsa. Er ekki að efa að
mörgum manninum hefur yljað um hjart-
aræturnar er hann las svo jákvæð skilaboð.
Þetta er auðvitað liðin tíð - eða hvað?,
Má ekki með nokkrum rétti segja að við
höfum hér á íslandi stofnað til n.k. vinnu-
búða, þótt sápuframleiðsla sé í lágmarki
(enn)? Ekki með því að taka fólk höndum
á þann brútala hátt sem í þá daga tíðkað-
ist, heldur með þeim lævísa hætti að greiða
svo smánarleg laun fyrir vinnuna að öllum
má ljóst vera að föst laun fólks nægja eng-
an veginn fyrir nauðþurftum. Menn festast
því í neti slíks þrældóms sem óvíða þekkist
meðal fijálsra manna. Þeir starfa því aug-
ljóslega ekki undir einkunnarorðunum Vinn-
an gerir ykkur fijálsa. Einhvers staðar í
afkimum sálarinnar hljóta hins vegar að
hljóma hátt önnur einkunnarorð: Aukavinn-
an gerir ykkur fijálsa.
Allir sannfærast þó áður en yfir lýkur
um að frelsi manna er ekki fólgið í auka-
vinnu. Hún aflar fólki í mesta lagi örfárra
króna (sífellt færri) en skilur eftir sig fleiri
sár en hún græðir, veldur upplausn heimil-
anna, sjúkdómum, ómældum sálarkreppum
auk þess sem börn og unglingar verða að
miklu leyti að ala sig upp sjálf með mismun-
andi skelfilegum afleiðingum - sem raunar
eru sífellt að koma betur í ljós.
Nú um alllangt skeið hefur verið reynt
að telja fólki trú um að íslenskir mennta-
menn séu vegna hárra launa sinna ein helsta
ógæfa landsins og ógni afkomu allra hinna.
Kveður svo rammt að þessu að sumir eru
famir að fyrirgefa bændastéttinni og jafn-
vel sauðkindinni.
Sjálfur tilheyri ég þeirri stétt mennta-
manna sem einna verst hefur farið út úr
þessu áróðursstríði, kennarastéttinni — með
þeirri afleiðingu að sanngjarnt hefur verið
talið að svipta hana dijúgum hluta tekna
sinna. Það er alkunna að kennarar hafa
þurft að þola hatursfullar árásir ljölda fólks
á undanförnum árum vegna launabaráttu
sinnar sem þó hefur jafnan verið háð í nauð-
vörn.
Sem dæmi má nefna að lengi hefur því
við logið að fólki að kennara tækju sér
lengra sumarleyfi en támm tæki. Ahuga-
fólki um sannleikann í því máli skal bent á
að flestir kennarar sem ég þekki taka sér
nánast ekkert sumarleyfi (þetta á þó meir
við um kennara af því sterka kyni (með
typpi)). Þegar á vordögum fer stór hópur
kennara að keppa við nemendur sína á sum-
arvinnumarkaðnum. Kann margur nemand-
inn af því hroðalegar sögur er hann kvaddi
kennara sinn að loknum vetri allfeginn -
og hitti síðan þann hinn sama kennara
næsta dag, t.d. í byggingavinnu, skugga-
legri en nokkru sinni fýrr, vopnaðan hamri
og kúbeini og til alls líklega.
Vísan þekkta „Löngum var ég læknir
minn/ lögfræðingur, prestur" o.s.frv. orkar
því eins og brandari á íslenska kennara sem
flestir geta bætt við mörgum vísum um
afrek sín í óteljandi atvinnugreinum til að
hafa efni á því að vera kennarar.
Það liggur í augum uppi að nemendur
hafa lent milli steins og sleggju í launabar-
áttu kennara við yfirboðara sína. Flestum
þeirra er þó ljóst að lærifeður þeirra og
-mæður eru að reyna að draga fram lífið á
sultarlaunum. Á móti kemur að nemendur
fýsir vitaskuld að ljúka námi sínu á eðlileg-
um tíma. Nýleg ályktun Iðnnemasambands
íslands, þar sem skorað er á kennara að
láta ekki reiði sína bitna á nemendum
skólanna, er því skiljanleg - jafnvel þótt
flestum meðlimum sambandsins sé það harla
ljóst að reiði kennara hlýtur að einhveiju
marki að bitna á starfi þeirra. Sjálfsagt er
iðnnemum einnig ljóst að nemendum er al-
mennt lítill akkur að reiðum kennurum.
Mörgum sögum fer jafnan af vondum og
óhæfum kennurum, ýmsum þeirra sönnum,
öðrum lognum eins og gengur. Á því skulu
menn hins vegar átta sig að vondum kennur-
um og óhæfum fjölgar og mun enn fjölga
á næstu árum ef ekki verður gripið í taum-
ana. Ef svo illa tekst til er ekki við aðra
að sakast en stjórnvöld landsins.
Allt sumarið, ekki síst er líða tekur að
hausti, má sjá og heyra auglýsingar eftir
kennurum, einkum í skóla úti á landi. 'Oft
fer það svo að ekki tekst að fá hæfa kenn-
ara til starfa. Það vill þá brenna við að stöð-
urnar séu mannaðar með fólki sem enga
burði hefur til að sinna þeim sómasamlega.
Halda menn almennt að þeirri óheillaþróun
sé lokið? Telja menn að nemendum sé meiri
akkur í slíkum kennurum en reiðum kennur-
um?
Sannleikurinn er sá að kennarastéttin býr
við atgervisflótta sem stundum er nefndur
svo. Fólk gerist kennarar meðan ekki býðst
neitt annað - kemur og fer - og kemur
kannski aftur. En ætlar sér ekki að vera
kennarar til frambúðar. Margur hæfur
kennarinn þarf ekki að bíða lengi eftir bet-
ur launuðu starfi. Auk þess fjölgar hluta-
störfum í kennslu mjög. Þetta veldur því
að lítil festa verður í starfi skólanna frá ári
til árs. Við þetta bætist auðvitað að við sem
þorrann þreyjum og kennum áfram verðum
að búa við það orðspor að við séum þvílíkir
skussar að enginn vilji ráða okkur til vinnu;
við séum dæmd til kennslu!
Ég hygg þó að kjör kennara á Islandi séu
ekki einungis dæmigerð fyrir viðhorf manna
til menntunar, heldur - og ekki síður -
dæmigerð fýrir það viðhorf sem ríkir í sam-
félaginu til barna og unglinga - og segir
það langa og ljóta sögu um okkur.
Ekki síður blasir við okkur viðhorf samfé-
lagsins til kvenna og kvennastarfa. Það er
ljóst að konum í kennarastarfi fjölgar mjög
á kostnað karla sem eru víðast hvar í mikl-
um minnihluta í skólum landsins. Enginn
vafi leikur á því að samhliða þeirri þróun
lækka laun. Allt tal manna um jafnrétti
kynjanna orkar sem kjaftæði meðan þannig
gegnir.
Það hefur verið skemmtileg lesning eða
hitt þó heldur undanfarnar vikur, eftir að
tekjur manna á síðasta ári lágu fyrir, að
kynna sér laun þeirra manna sem samfélag-
ið metur hæst til launa (sumir þeirra voru
einu sinni kennarar). Þeim mönnum virðist
ekki veita af tekjum sem eru 10-20 sinnum
hærri en launaþrælanna. Mér er tjáð að
sumarvinna þessara manna sé að nokkru
leyti fólgin í því að reyna að tæma gjöful-
ustu laxveiðiár landsins, og að þeir borgi
ekki einu sinni brúsann sjálfir.
Svo blasa náttúrlega sem fyrr við dæmin
um þá sem engin laun virðast þiggja og því
síður greiða gjöld - en virðast af neyslu
sinni hafa tekjur á við heila ríkisstjórn.
Þegar þetta er skrifað eru skólarnir að
hefja störf sín. Nú streyma til starfa nem-
■endur sem heimta sitt réttilega og kennarar
sem heimtuðu sitt réttilega, fengu leiðrétt-
iingu nokkra og misstu að bragði - m.a.
fyrir tilstilli þeirra manna sem sannarlega
áttu að veita okkur brautargengi. Á ég þar
við forkólfa ASÍ og BSRB. Frammistaða
þeirra mun án efa draga þann dilk á eftir
sér í launaþróun næstu ára að hugmyndin
um að verða að sápu er bara ekkert fráhrind-
andi.
Eftir tveggja áratuga starf við kennslu
blasir við að kaupmáttur launa minna hefur
líklega aldrei verið jafn lýr. Án efa mun
ráðamönnum takast að draga enn úr hon-
um. Ég mun því krækja mér í enn meiri
aukavinnu, sumarleyfi verður fjarlægur
draumur, rauðvínstár lúxus, koníaksstaup
óráðsía.
En innst inni er ég enn að vona að eihn
góðan veðurdag verði starf mitt metið að
verðleikum; ég fái prýðileg laun og sumar-
leyfi. Auk þess fái ég nokkra veiðidaga í
dýrustu laxveiðiám landsins sem vinnuveit-
andi minn, ríkið, greiði með glöðu geði eins
og önnur fyrirtæki.
Svona geta menn nú verið ferlega vitlaus-
ir inn við beinið.
P.S. Til að vera nú einu sinni jákvæður
skal þess getið að við hjónin blésum í gær
til kvöldvérðarboðs að heimili okkar. Tilefn-
ið var það að við áttum fyrir matnum.
Eftirtaldir sátu boðið:
1. Húsráðendur, við hjónin, sonur okkar,
Haukur, og kötturinn Virgill, fress (fyr-
ir aðgerð), gulbröndóttur
Gestir
2. Kristinn Guðjónsson, forstjóri
3. og frú Soffía Magnúsdóttir, stud. phil.
4. Guðmundur Steinsson, rithöfundur
5. og frú Kristbjörg Kjeld, leikkona
Opinbert fylgdarlið gesta
6. Ragnheiður Kristinsdóttir, nemandi
7. Kristinn Kristinsson, nemandi
8. _ Þórunn Guðmundsdóttir, nemandi
Óopinbert fylgdarlið gesta
9. Skundi, hundur af Labradorkyni, gulur
10. Kúra, tík af Labradorkyni, svört.
ÞÓRÐUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8. SEPTEMBER 1990 3