Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1990, Qupperneq 8

á eftir. Þú sérð í land í klukkutíma og búið.
Svo er bara himinn og haf ef þú sérð það
þá fyrir þoku. Þegar við sigldum í septem-
ber 1988, þá sáum við ekki í sjóinn úr
brúnni. Ekki fyrr en við komum til Garðs-
skaga. Það er leiðinlegt að sigla á veturna.
Fyrir ís. Rekís og borgarís. Fleiri klukkutíma
krókar fyrir ís.“
Hefur hvarflað að þér að hætta?
„Já, oft. Oft ætlað að hætta. En hvað á
maður að fara að gera? Hefur ekki einu
sinni próf á öskubíl. Ég hef reynt að vera
í landi. Eitt árið var ég á skrifstofunni. Það
á bara ekki við mig. Að glápa á sömu
gardínurnar dag eftir dag. Sitja á sama
stólnum frá níu til fimm. Ég er þannig
byggður að ég verð að vera á ferðinni." Jón
segist líka hafa unnið í skemmu, það hafi
verið skárra, en sé sjórinn einu sinni búinn
að ræna mann skynseminni, þá skili hann
henni ekki aftur.
„Það er allt í lagi að læra þetta, en það
getur ekki verið heilbrigt að eyða í það
ævinni." Hann segist aldrei hafa slitið barns-
skónum. Þeir hafi farið með hann í sveit
öll sumur frá íjögurra til sautján ára ald-
urs. Og hann fór í Hólaskóla. Þá var Gunn-
ar Bjarnason skólastjóri og veturinn varð
afdrifaríkur á annan hátt en margir höfðu
hugsað sér. Hópurinn tvístraðist á miðjum
vetri og Jón fór á sjóinn. Svo var það sjó-
mannaskólinn. Og aftur var það sjórinn og
er það enn ...
„Það hefur margt breyst síðan ég byijaði
og menn á rútuskipum taka sér meira frí,
eru meira heima hjá sér en áður. Enda ekk-
ert stopp í höfnum. í gamla daga var stopp-
að í tvo, þrjá daga í hverri höfn, nú eru það
tveir, þrír tímar. Ég myndi ekki vilja breyta
því aftur. Ekki á mínum aldri. Mikið betra
að ljúka þessu af. Eiga svo frí.“
Best að spyija þá sem eru yngri. Um það
sem mig grunar að sé galdur. „Hvað heldur
í mann? Ég veit það nú ekki. Kannski það
að maður opnar ekki gluggabréf á hveijum
degi. Ég veit það ekki. Hvað er það annað
sem heldur okkur á sjó, Halli?" segir Lenni,
þegar ég spyr hann niðri í messa. Og Halli
segir að þetta byiji í ævintýraþrá og rugli,
en maður sigli fyrir fríin. „Þú færð ekki
vinnu þar sem þú gerir það jafn gott og
ert svo ekki neitt að gera í hálfan mánuð,
kannski mánuð.“ Lenni tekur undir: „Já,
bara beint í frí, þarft ekki einu sinni að
fara niður á höfn að horfa á skipið."
Að baki liggja sögur, líklega jafn langar
og ævi hvers og eins. Farmannssaga Lenna
byijaði á Fjallfossi fyrir meira en tuttugu
árum. En snemma átti hann sér draum um
að verða sjómaður á fiskiskipi, byijaði
seinna í skóla til þess. „Svo er ég kominn
með fjölskyldu, fer að vinna í landi og lesa
undir stúdentspróf á kvöldin. Það gekk bara
ekki upp. Dæmið gekk ekki upp. Þá lofaði
ég konunni minni að nú færi ég bara einn
túr, kæmi svo í land. Það eru fimm ár síðan.“
Það er látið reka við Bjarnarey. Enginn
lóðs í augsýn. Annað skip fyrir í höfninni.
Eyjarnar snævi þaktar og bráðum fer Jón
að bölva, af því enn þarf að láta reka. í
messanum heitir það Háskóla-Ólsen, það
sem þeir spila. Af því þá er hægt að breyta
svo mikiu, segja þeir. Allir í galla, tilbúnir
í vinnu. Það á að taka ísfisk í Eyjum.
Komin úr vori yfir í vetrarríki. Það skell-
ur á okkur lægð. Komin framhjá fuglaskeij-
um og fiskeidisstöðvum. Ég hringi heim.
Pabba hefur versnað yfir páskana. Bærir
varla á sér.
Ég stend í brúnni og horfi á kafaldið.
Háseti kemur haltrandi. Það er Óli. „Vinn-
andi menn geta meitt sig,“ segir hann með
skrýtið bros í augunum. Hann fékk á sig
gámaskó og er með bólgna rist. Það er
bókað í brúnni.
Sjórinn er lygn og ísland hvítt í ijarska.
Eitthvað barnslegt grípur um sig. Órabland-
in eftirvænting. Er ekki eitthvað sem getur
gert kyrrðina áþreifanlega? Eitthvað til að
sjá framúr. Horfa í gegnum. Ég stilli mér
upp í eldhúsinu og horfí á brytann við störf
sín, þar til ég veit það fer í taugarnar á
honum. Og svolítið lengur. Eins og krakki.
Drengurinn Gunni býðst til að bera þann
halta á ball. Óla. Eins og í ævintýri, sem
hann semur upp á nýtt. Lætur aðdragand-
ann vera afdrifaríkan. „Svo þegar við kom-
um á staðinn, greip okkur gínandi tómið."
Stýrimaður stefnir á Reykjanestá. Leiðin
tekur sinn tíma. Nú er það Miðnessjór og
þarna er það sem fiskimenn kalla Garðsjó.
Dagurinn flýtir sér ekki. Síðasti vetrardag-
ur. Verður komið kvöld áður en við erum
heima? Við landfestar þar.
Ég veit ekki 'að systir mín er að horfa á
skipið koma. Ekki fyrr en ég sé hana. Fyrst
eins og lítinn depil og annan ennþá minni,
inná Sundahöfn. Síðan eins og systur mína.
Það er Stella. Sá litli er sonur hennar, Jón.
Höfundur býr í Svíþjóð.
Björg Þorsteinsdóttir Ljósm.Lesbók/Arni Sæberg.
Töfrar eru lykilorðið
að kom í ljós þegar rætt var stuttlega við Björgu
Þorsteinsdóttur, að 11 ár voru liðin frá því ég
átti samtal við hana í tilefni málverkasýningar
og ég man að það var mikið um hörð og beitt
form í myndunum hennar þá. Mér fannst þær
Örfá orð um Björgu
Þorsteinsdóttur og
myndir hennar í tilefni
þess að hún opnar í dag^
sýningu í Listasafni ASÍ
við Grensásveg.
dálítið kaldar, en ugglaust í góðu samræmi
við þetta kaldasta ár aldarinnar, 1979. Síðan
hefur margt breyzt í myndheimi Bjargar,
því hún hefur verið iðin eins og konum er
lagið og raunar er hún ein af tiltölulega
fáum myndlistarmönnum, sem alveg lifa af
list sinni. Það út af fyrir sig er afrek, því
Björg hefur sannarlega ekki hlaupið eftir
kröfum markaðsins, sem heimtar eitthvað
sætt til afmælisgjafa, svo sem sjá má í sölu-
búðum.
Á þessum liðlega áratugi hefur sú breyt-
ing orðið hjá Björgu, að hún hefur í vax-
andi mæli lagt stund á málverk og teikning-
ar, en án þess að sleppa hendi af grafík-
inni. Og harðlínan, sem þá var áberandi,
hefur vikið fyrir ljóðrænni mýkt. Núna sýn-
ir Björg verk unnin með olíukrít á pappír,
en einnig vatnslitamyndir. Þetta eru fag-
mannlega gerðar myndir, sem bera vott um
Eitt af verkum Bjargar á sýningunni, unnið með olíukrít á
pappír.
langa ræktun og mikla reynslu. Þær eru
abstakt eins og annað frá hendi Bjargar til
þessa. Kannski örlar á einu og einu minni,
svo sem rómverskum glugga eðá húsgafli.
Og myndin sem hér er prentuð, gefur hug-
mynd um miðaldaborg með turnum. En
flestar eru myndirnar alveg óhlutbundnar
og raunar sjálfsprottnar eftir því sem Björg
segir. Með því er átt við, að þær verða til
í meðförunum, án þess að fyrir liggi ákveð-
in hugmynd, eða unnið sé eftir frumkasti
eða skissu. Þetta er aðferð, sem mörgum
hefur orðið notadijúg og sumir segja, að
þá komi undirvitundin til skjalanna og hjálpi
manni við verkið.
Það er einkum í Ijóðrænu abstraktmál-
verki að þessari aðferð er beitt. Mér þykir
líklegt að myndir Kristjáns Davíðssonar
verði til á þann hátt og ég hef vissu fyrir
því, að þannig vann Jón Engilberts sínar
mögnuðu abstraktmyndir.
Olíukrítarmyndir Bjargar eru þó frá-
brugðnar þeim í þá veru, að hún byggir
meira á línunni. Ekki hélt hún þó að það
væru áhrif úr grafíkinni. Og í sumum verk-
anna hafa sterkar útlínur alveg vikið fyrir
flæði litarins. Mér fannst áhrifin af þessum
myndum bera þess vott, að höfundurinn
væri borgarbarn og sækti sína hvatningu í
borgarlíf fremur en náttúruna. Björg stað-
festi að það væri rétt. Hún var við nám í
París og hefur oft verið þar síðan, til dæmis
í Kjarvalsstofu. París á mikil ítök í henni
eins og vonlegt er. Björg vann einnig um
tíma í norrænu vinnustofunni í Róm, sem
nú er ekki lengur hjá Spánartröppunum,
heldur flutt út í Trastevere, gamla hverfið
handan Tíberfljóts.
Það stóð einmitt í sambanBi við veru
Bjargar í Róm, að tal okkar barst að Giotto
og öðrum miðaldamálurum á Ítalíu, sem ég
hef lengi dáð og varið lengri tíma til að
skoða á söfnum en margt annað. Það kom
í ljós, að þessir löngu liðnu listamenn áttu
aðdáanda í Björgu einnig og hún nefndi,
sem ég held að sé rétt, að þeir eru merki-
lega nútímalegir og abstrakt í sinni mynd-
hugsun og litarnotkun. í framhaldi af því
spurði ég Björgu svo stórrar spurningar,
að ég ætlaðist ekki til að fá svar, nefni-
lega: Hvað er þýðingarmest af öllu í mynd-
list?
Björg svaraði næstum því án þess að
hugsa sig um: „Það eru töfrar“. Ég held
að betur verði því ekki svarað með þremur
orðum. Töfrar í þessu sambandi eru sama
og þegar sagt er á sumum erlendum tungu-
málum, að eitthvað sé magískt. Þá er um
leið verið að tala um einskonar galdur. Og
það er mergurinn málsins. Gott myndlistar-
verk er með einhveijum hætti gætt galdri
eða töfrum. Slíkt verður ekki með orðum
skýrt. Þar verður þetta svokallaða skynsam-
lega vit að vera hlutlaust og láta þá upplif-
un tilfinningalífinu í hendur.
Gísli Sigurðsson.
8