Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1990, Blaðsíða 10

A.
og hina íhaldssömu ímynd, sem Vínarborg
hefur fengið í hugum manna. Þeir hafa
beinlínis sett borgina á annan endann til
að snúa þessari þróun við, því að tónlist er
svo inngróinn og mikilvægur þáttur í lífi
þeirra, sem hér eiga hlut að máli. Hér eru
á ferðinni hugmyndasmiðir, skipuleggjend-
ur, listamenn, styrktarmenn og áheyrendur,
sem hafa á þessum stutta tíma, sigrast á
öflugri íhaldssamri andstöðu og endurskap-
að móttökuskilyrðin fyrir nútímatónlist í
Vín. Það sem hingað til hefur verið af skorn-
um skammti og í hálfgerðum felum, er 'nú
orðið að sumum meiri háttar árlegum, opin-
berum tónlistarviðburðum borgarinnar.
Nú eru haldnar tvær nútímatónlistarhá-
tíðir árlega, á þeim 9-10 mánuðum, sem
tónleikahald er í gangi. Önnur heitir „Öster-
reich Heute“ (Austurríki í dag), og er haldin
í febrúar. Hin heitir „Wien Modern" (Vínar-
borg nútímans), og er haldin í október. Og
ef með eru taldir aðrir nútímatónlistarvið-
burðir á öðrum árstímum, eru að minnsta
Beethoven, Mozart og Mahler - þrír
snillingar úr tóniistarsögunni, sem allir
störfuðu í lengri tíma í Vínarborg og
eiga þátt í arfinum, sem sumum finnst
að hafi gert borgina að „tónlistarsafni“.
kosti einir tónleikar á fjögurra daga fresti,
sem eru eingöngu helgaðir nútímatónlist.
Þetta gerir Vínarborg eina af þeim borgum,
sem standa fremstar í flokki, þar sem um
er að ræða fjölbreytt úrval nútímatónlistar
fyrir áheyrendur.
„Österreich Heute“ býður aðeins upp á
tónlist núlifandi austurrískra tónskálda. Á
undanfömum ámm, eða frá því um haustið
1986, hefur þar verið leikin tónlist, bæði
eftir hin eldri og þekktari tónskáld og ung
tónskáld, undir 35 ára aldri, en eru að
mestu óþekkt, bæði af gagnrýnendum og
áheyrendum.
Þessi hátíð hefur verið haldin á öðrum
helsta tónlistarvettvangi Vínar, Konzert-
haus. Stjómandi þess, Alexander Pereira,
sem er jafnframt óþreytandi við að sjá um
aðalskipulag „ÖH“ og tekur einnig þátt í
NÁZIM HIKMET
Næturljóð til
Ijúfunnar
minnar
Þorgeir Þorgeirsson þýddi.
Það er svo gott að mega muna þig
þó mörg berist fregn af dauða og sigurgöngu
og ég hér fangi fertugur orðinn
fyrir margt löngu ...
Það er svo gott að mega muna þig
marggleymda hönd
á bláu sængurveri
og hársins
gljúpu reisn sem minnir mig
á moldina kæru heima í Istambúl. ..
Líktog vakni annar maður í mér
að mega þér unna
sem blágresisilmur loðandi lengi á höndum
lágsólarylur
vermandi fegið holdið
ellegar kolniðamyrkur
klofið
eldrauðum röndum ...
Það er svo gott að mega muna þig
mega skrifa þér línu
leggjast uppí bálkinn minn og muna eftir þér
muna orð
sem einhvemtíma forðum
léstu falla
finnast merkingin gleymd
geta þó munað hljómkyngi þess alla . ..
Það er svo gott að mega muna þig
má ég nú ekki tálga handa þér skrínu
ellegar skrautlegan hring
skal líka vefa þér klæði úr silki fínu.
En helst þó
spretta framúr
fingrum læsa
um fangelsisrimlana hér
og hrópa það útí heiðríkt mjólkurblátt frelsið
sem hef ég í laumi verið að skrifa þér.. .
Það er svo gott að mega muna þig
þó mörg berist fregn af dauða og sigurgöngu
og ég hér fangi fertugur orðinn
fyrir margt löngu....
Tyrkneska skáldið Názim Hikmet sat lengstaf fangi vegna
skoðana sinna. Mörg af fegurstu kvæðum hans eru nokkurs-
konar bréf til eiginkonunnar úr þeirri fangavist. Þetta er eitt
þeirra Ijóða.
að skipuleggja „WM“, hefur að markmiði
„að stuðla að því að leysa gáfur úr læðingi".
Og hann ætlar sér að halda þessari til-
raun áfram, fram til ársins 1991, þrátt
fyrir hina viðtæku skoðun, að enginn sé
spámaður í sínu föðurlandi. Tilgangurinn
er að mýkja dálítið hina íhaldssömu tón-
listarhefð og koma á sambandi milli tón-
skálda, tónlistarmanna, fjölmiðla og áheyr-
enda og skapa hjá þeim gagnkvæma for-
vitni. Hann vill komast að því, hvað er að
gerast með þjóðinni og reyna að læra af
því sem hann uppgötvar í þeim tilgangi að
halda austurrískri tónlistarhefð lifandi.
Þarna vom málþing, fyrirlestrar, vinnu-
fundir, óformlegar matarveislur, þar sem
tónskáld og áheyrendur fengu tækifæri til
að hittast. Einnig tónleikar, m.a. maraþon-
tónleikarnir „Hin langa nótt hinna nýju
hljóða" og tónleikaröð, sem bar heitið „Ung
tónskáld klukkan hálf sex. Flestir tónleik-
arnir fengu þó nokkra aðsókn og þar ríkti
oft andrúmsloft samkenndar og eftirvænt-
ingar, nú þegar allri þessari neðanjarðar-
starfsemi var hleypt upp á yfirborðið fyrir
hvern sem heyra vildi. Enda þótt tónlistin
sjálf væri misgóð, vom flytjendur hennar
yfirleitt fyrsta flokks tónlistarmenn.
„Wien Modern“ er jafnvel ennþá dýrari
og umfangsmeiri tónlistarhátíð, og fer fram
við bestu hugsanlegar aðstæður. Þama em
langar kynningar á 4-5 heimsþekktum tón-
skáldum síðustu 70 ára og verkum þeirra,
og er að minnsta kosti eitt þeirra austur-
rískt. „Wien Modern" hefur fjárhagslegt
bolmagn og/eða er nægilega virðuleg til að
geta leitað til sumra bestu hljómsveita og
einleikara heims.
Listrænn stjómandi „Wien Modem“ er
Claudio Abbado, aðaltónlistarstjómi Vínar-
borgar og tónlistarstjrói Ríkisópemnnar í
Vín. Hann hefur varið gífurlegri orku til
þess að blása lífí í hátíðina og hefur síðan
notið stuðnings borgarstjórans í Vín, Dr.
Helmut Zilk. Hugmyndin á bak við „Wien
Modern" er sú að breyta meðvitund Vín-
arbúa þannig, að þeir líti ekki lengur á sig
sem fulltrúa liðins tíma og á Vín sem íhaldss-
ama tónlistarborg, heldur verði tónlist 20.
aldar þar fullur sómi sýndur. Þarna á ekki
að frumflytja verk, sem síðan falla í
gleymsku, heldur á að festa í sessi eftirtekt-
arverð verk, sem hafa varanlegt gildi.
Byijað var að vekja athygli almennings
á þessari hátíð meira en 10 mánuðum áður
en fyrstu tónleikamir vom haldnir og fyrir-
lestrar um tónskáldin og þau verk, sem átti
að flytja hófust nokkrum mánuðum fyrir
hátíðina. Höfundur þessarar greinar hefur
ekki orðið vitni að jafn glæsilegum og vön-
duðum undirbúningi annars staðar.
Reglan er sú, að tónskáldið sjálft skuli
ævinlega vera þungamiðja tónleikahaldsins.
Þannig flutti t.d. hvert tónskáld fyrir sig,
fyrirlestur um tónlist sína, og gaf áheyrend-
um þannig tækifæri til opinnar umræðu um
verkin.
Á tónlistarhátíðinni 1988 var flutt tónlist
eftir Pierre Boulez (franskur), György
Kurtág (ungverskur), György Ligeti (aust-
urrískur ríkisborgari), Luigi Nono (ítalskur)
og Wolfgang Rihm (þýskur og yngstur þess-
ara fimm). Á seinni „Wien Modern-hátíðinni
bættist við kynning á myndlist, höggmynda-
list, bókmenntum, leikhúsi og ballet 20. ald-
ar, auk flutnings á tónlist eftir Bmno Mod-
ema (ítalskur), Karlheinz Stockhausen
(þýskur), Sofíu Gubaidulinu (rússnesk) og
Friedrich Cerha (austurrískur). Þarna var
einnig kynnt tónlist eftir hina ungu Aust-
urríkismenn Hérbert Willi, Karlheinz Essl
og hinn svissneska Beat Furrer sem lengi
hefur búið í Austurríki.
Hátíðarblærinn, sem var á þessum fyrstu
hljómleikum, benti til þess, að nú væm mnn-
ir upp nýir tímar fyrir tóniistarlíf í Vínar-
borg. Þarna voru tónleikar með elektr-
ónískri músík og uppfærslur, þar sem leik-
list og tónlist er blandað saman. Auk þess
mátti heyra bæði söng- og hljóðfæratón-
leika. Áheyrendur vom gersamlega heillaðir
af tónlistinni og uppselt var á flestalla tón-
leika hátíðarinnar. Svo að nú má segja, að
vönduð nútímatónlist eigi sér ömgga fram-
tíð, að minnsta kosti í Vínarborg.
Nútíminn virðist nú hafa haslað sér völl
í tonlistarlífinu á flestöllum sviðum. Ríkis-
óperan í Vín hefur tryggt sér nýjar óperur
eftir Ligeti, Rihm og Furrer, og enn ein
tónlistarhátíð, sem ber heitið „Tónar og
andhverfír tónar“, er á döfínni, þar sem
flutt verður efni frá hinum ólíkustu menn-
ingarheildum. Þarna verður flutt tónlist frá
ýmsum fjarlægum heimshornum, auk marg-
víslegrar neðanjarðartónlistar. Það eina,
sem má ef til vill segja, að enn skorti, er
tónlist frá hátæknisviðinu (high-tech sonic),
en þar eiga Vínarbuar enn margt ólært.
Höfundurinn er tónskáld sem býr á íslandi og
starfar á alþjóðavettvangi.
PÁLMI EYJÓLFSSON
Vid Sundin
Vestur í flóa er sólin sigin í haf,
við sjónarrönd er jökulhjálmurinn hvítur.
A opnu hafmu glóandi geislatraf
og góðviðrisskýjaslæðu þitt auga lítur.
í kvöld tekur Esjan á sig blásvartan blæ
borgarprýðin, sem drottning í norðrinu stendur,
en dimmgræn Viðey sefur í lygnum sæ,
á sundinu móka rólyndislegar endur.
Og litlir bátar leggja út á sléttan sjó,
en langferðaskipin kveðja höfnina síðar.
Miðnættið á þessa mildu heillandi ró,
á morgun birtist þér Esjan með grænar hlíðar.
Höfundur býr á Hvolsvelli.
10