Lesbók Morgunblaðsins - 13.04.1991, Blaðsíða 16

8 a
reer ota er HUOAaaAOiJAJ aiGAjauuoHOM
Rannsóknir í Háskóla íslands/umsjón: Hellen M. Gunnarsdóttir
Áhættuþættir
tannátu á íslandi
ækkun á tíðni tannátu í Evrópu hefur verið tengd
notkun flúortannkrems, en slíkt tannkrem hef-
ur verið notað jafn lengi á íslandi. Það er líklegt
að mikil sykumeysla hér á landi, sérstaklega
í formi gosdrykkja og sælgætis, hafi þar til
nýlega komið í veg fyrir verndaráhrif
tannkremsins.
Árið 1987 var hafrn skipulögð rannsókn
á hópi fjögurra ára bama með tilliti til
ýmissa þekktra áhættuþátta fyrir tannátu.
Þessum hópi var síðan fylgt eftir næstu tvö
árin og aukning tannátu skráð með hliðsjón
af þeim áhættuþáttum sem metnir höfðu
verið. Eitt hundrað fimmtíu og átta fjögurra
ára börn fengu nákvæma tannskoðun og
tannáta var skráð eftir viðurkenndum skil-
merkjum. Börnin voru svo kölluð inn til
ro
c
i—
ra
JQ
rö
r
3
50 -
40 -
30 -
20 -
10 -
0
I
I
I
I
Tiðni tannátu meðal reykvískra barna á forskólaaldri skráð f
langtímakönnun við 4, 5 og 6 ára aldur.
I
f.
Ip
É
I
ii

I
I
II
p
I

I
m
£
wm
I
4ára
5ára
6ára
o
>13
1-4 5-8 9-12
tannátu (dmfs)
Viö 6 ára aldur höföu 25% þessara barna 68% af
tannskemmdunum.
Mynd 1:
Tíðni tannátu á íslandi
var hærri en víðast hvar
annars staðar í heiminum
þar til fyrir fáum árum
og virtist tíðnin ekki fara
lækkandi í sama mæli og
gerðist í flestum
vestrænum löndum.
u.
41-45
36-40
31-35
26-30
21-25
16-20
11-15
6-10
1-5
////////
\ i.li \ .V A.A..V.A
.\\\\\\\\'.......
'/////////////.
. \ \ \ \ \ \ \ '
• 'Á 'ó ' ' ' > \ \ \ \
’////////////////////// /./^/,/
\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\,\
•///////////////////////./././
\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\
•/////.
7TT
/ /'/’/'/'/
. \ \
/ / .
. \ \
/ / ■
/ / / .
. \ \ \
/ / / .
. \ \ \

0 2
lengsl sykurneyslu og lannálulíðni.
1 0
dmft
Eftir PETER HOLBROOK
Mynd 2:
skoðunar þegar þau voru 5 ára og 6 ára.
Niðurstöður eru sýndar á mynd 1. Þegar
börnin voru fjögurra ára hafði tæplega
helmingur þeirra engar tannskemmdir.
Tveimur árum seinna hafði þetta hlutfall
lækkað í 35%. Athygli vekur fjölgun barna
með fleiri en 8 tannskemmdir. Vert er að
benda sérstaklega á misdreifingu tann-
skemmda, þannig voru 68% af tannskemmd-
um í fjórðungi 6 ára barna. Þetta þarf að
hafa í huga við skipulagningu tannverndar
á íslandi í náinni framtíð.
Nokkrir þekktir áhættuþættir tannátu
voru skoðaðir í þessum hópi barna:
1. Strokin voru 10 gl sýni ofan af tungu
með einnota bakteríulykkju og sett í bakt-
eríuræktun til að ákvarða fjölda tveggja
bakteríutegunda (Streptococcus mutans og
Lactobacillus) sem eiga þátt í myndun tann-
átu.
2. Safnað var sýnum af munnvatni til
að mæla hæfni þess til að hlutleysa sýru.
3. Foreldrar hvers bams gáfu nákvæma
mataræðisskýrslu og var þar getið um notk-
un á flúortöflum og lyfjum handa börnum.
2. mynd sýnir bakteríuræktun með háa
talningu.
3. mynd sýnir tengsl sykumeyslu og tann-
átu. Það er fróðlegt að sjá að hætta á tann-
átu eykst verulega við ákveðin mörk sykur-
neyslu.
Meðal nýgengi tannátutfðni hjá börnum
í þessari könnun sést á 1. töflu.
Meðalgildi tannátu
Aldur 4ár 5ár 6 ár
Meðal dmfs 3,3 4,1 5,8
Meðal dmft 2,4 2,9 3,5
Meðal DMFS — 0,3
Meðal DMFT — — 0,3
Fjöldi (%) 158 128 110
í 2. töflu eru teknir saman allir þeir
þættir sem skoðaðir voru þegar börnin vom
4 ára og bornir saman við tannátugildi
þeirra þegar þau voru orðin 6 ára.
2. tafla. Ilverjir af áhættuþáttum sem
skoðaðir voru við 4 ára aldur hefðu bent
á þau börn sem höfðu mestar tann-
skemmdir þegar þau voru orðin 6 ára?
Þetta barn hafði jákvætt tannátupróf
4ra ára, en tveimur árum seinna voru
komnar 6 nýjar skemmdir.
tannátugildi við 6 ára aldur
§ talning á S. mutans við 4 ára aldur dmfs DMFS (%) cnga skcmnid
liá (alOVml) 9,3 0,4 11
lág (<10Vml) § talning á lactobacillus 4,6 0,3 43
há (2l0'/ml) 8 0,6 13
lág (<10Vml) § tannátugildi við 4 ára aldur 5,2 0,3 41
hátt (dmfs25 13,2 0,8
lágt (dmfs<5) 2,9 0,1 *
(* við 6 ára aldur höfðu 95% barnanna enga
skemmda fullorðinstönn. Ef litið er sérstak-
lega á þau börn sem höfðu hátt tannátu-
gildi þegar þau voru 4 ára voru aðeins 66%
með enga skemmda fullorðinstönn,
P<0,001).
§ mikil sykurneysla
já 11,1 0,7 7
nei 4 0,2 44
fluortöflur
teknar oft eða stundum 4,6 0,4 45
teknar sjaldan § fluortöflur 6,7 0,2 25
teknar reglulega 2,1 0,5 64
teknar óreglulega lyf handa börnuni 6,7 1,1 28
notuð oft 6,5 0,2 25
notuð sjaldan til að hlutleysa sýru 5,5 0,4 39
mikil 6,7 0,4 34
lítill 5,1 0,3 37
§ sýnir áhættuþætti tannátu sem höfðu mark-
tæk áhrif á tannátutíðni í þessum rannsóknar-
hóp. Auk þess var marktæk fylgni við notkun
lyfja þegar bórn voru 4 og 5 ára.
ÁLYKTANIR
Tíðni tannátu fer nú minnkandi á ís-
landi. Rannsókn sú sem hér hefur verið lýst
staðfesti að tíðni er lág meðal reykvískra
barna undir skólaaldri og hlutfall barna með
enga skemmda tönn sambærilegt við það
sem gerist annars staðar á Norðurlöndum.
Mikill munur er milli einstaklinga hvað
varðar fjölda skemmdra tanna og greinilegt
er að lítill hópur (fjórðungur) barnanna sker
sig úr og er með langflestar tannskemmdir
(sjá súluritið). Við upphaf þessarar rann-
sóknar þegar börnin voru 4 ára höfðu eftir-
taldir þættir fylgni við fjölda tannskemmda:
há talning á S. mutans, há talning á lact-
obacilli, ofneysla á sykri, tíð notkun á lyfjum
handa börnum. Þessir þættir voru því metn-
ir í tannátuprófí.
Eini þátturinn sem tengdist ákveðið lágri
tannátutíðni var regluleg notkun á flúortöfl-
um.
Þegar börnin voru skoðuð aftur þegar
þau voru 6 ára var greinilegt að tannátu-
prófið hafði haft mjög gott forspárgildi og
sagt rétt til um hvaða börn myndu hafa
flestar tannskemmdir og hver þeirra myndu
sleppa við tannskemmdir.
Kostnaður við tannlækningar barna undir
skólaaldri eru nú 81 millj. kr. á ári og þar
af endurgreiðir Tryggingstofnun 60,5 millj.
Bakteríuræktun með háa talningu.
kr. til foreldra (1989). Meðferð tann-
skemmda kostar 4,5 sinnum meira á hvert
barn í mesta áhættuhópnum miðað við barn
með litla áhættu.
Tannverndaraðgerðir eru kostnaðarsam-
ar. Unnt er að minnka þennan kostnað og
ná jafnframt betri árangri við að draga úr
tíðni tannátu með því að nota tannátuprófið
til þess að:
I) Finna þau börn sem eru líklegust til
að fá tannskemmdir og beina forvarnar-
starfinu á mun markvissari hátt til þeirra.
II) Finna þessi börn snemma, áður en
þau fá fullorðinstennur.
Heimildir
Bjarnason, S. and Koch, G. (1987): Dental health
in Icelandic urban children aged 11 and 12 years.
Community Dentistry Oral Epidemiology 15: 288-292.
de Soet, J.J.: Holbrook W.P.: van Amerongen, W.E.;
Schipper, E.: Homburg, C.H.E. and de Graff, J. (1990):
Prevalence of Streptococcus sobrinus in relation to
dental caries in children from Iceland and the Nether-
lands. Joumal of Dentistry of Children 57:337-342.
Dunbar, J.B. Möller, P. and Wolf, A.E. (1987): A
survey of dental caries in Iceland. Archives of Oral
Biology 13 (5): 571-581.
Hoibrook W.P. and Beighton D. (1987): Streptococcus
mutans levels in salvia and distribution of.serotypes
among 9 year-old Icelandic children. Scandinavian
Journal of Dental Research 95:37-42.
Holbrook, W.P.; Kristinsson, M.J.; Gunnarsdóttir,
S. and Briem, B. (1989): Streptococcus mutans and
sugar intake among 4-year-old urban children in Ice-
land. Community Dentistry Oral Epidemiology 17:
292-295.
Holbrook W.P. (1990); Longitudinal study of dent-
al caries in preschool Icelandic children. Internationa!
Association of Dental Research, Scandinavian Division
Abstract no 75.
Köhler, B. and Bjarnason, S. (1987): Mutans
streptococci, iactobacilli and caries prevaience in 11
and 12-yeaf-old Icelandic children. Community Dent-
istry Oral Epidemiology 15: 223-335.
Möller, P. (1963): Oral helath survey of preschooi
ctiildren in Iceland. Acta Odontologica Scandinavica
24: 47-97.
Möller, P. (1985): Caries prevalence in Icelandic
children in 1970 and 1983. Community Dentistry
Oral Epidemiology 13: 230-234.
Sæmundsson, S.R. and Bergmann, H.B. (1990):
Algengi tannskemmda í ungum börnum á Vopna-
firði. Tannlæknabiaðið. 8: 16-20.
Höfundur er dósent í tannlæknadeild Háskóla
íslands.
16