Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1991, Blaðsíða 3

STEINGRÍMUR THORSTEINSSON
I.FgPáHT
» © ® n si n ® e ® n a m n a
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Ung Vesturbæjartelpa gætir barns í sumarsól-
inni undir svipmiklum nautshaus, sem kominn
er ásamt fleiri hliðstæðum verkum úr stórgrýti
og málmi á lóð nýja Vesturbæjarskólans við
Sólvallagötu. Höfundurinn er Magnús Tómasson,
myndlistarmaður, og hefur hann einnig skipulagt
skólalóðina og eru fleiri myndir og nánari frá-
sögnábls9.
Öðruvísi
fiskisögu skrifar Hans Joachim Fischer, hagfræð-
ingur, sem fór á ráðstefnu á eina af austureyjun-
um í Indónesíu, sem heitir Ambon og er eins og
klippt út úr rómantískum ferðapésa. Þar var
höfundinum boðið á veiðar innanum höfrunga
og veiðin var m.a. barrakúdafiskur.
Armenla
land á krossgötum sögunnar - heitir grein eftir
Elsu Vilmundardóttur og Lúðvík E. Gústafsson,
sem voru þar á ferð og hittu þarlenda vísinda-
menn. Þarna býr elzta, kristna þjóð íheimi í
landi, sem lítt hefur reynzt friðvænlegt og þar
að auki er landið á flekamótum, sem hefur leitt
af sér hrikalega jarðskjálfta.
Pólitíkin
hefur stundum verið að reyna að nýta sér mynd-
listina, en ekki hefur hún haft ýkja gott af þeim
samskiptum. Nú skrifar Hannes Sigurðsson, list-
fræðingur í New York, um sýningu í Samtíma-
listasafninu þar í borg, þar sem fram kemur ný,
pólitísk uppskrift, sem snýst um marxískan,
umhverfissinnaðan femínisma.
Miðsumar
Oft finnst oss vort land eins og helgrinda hjarn,
en hart er það aðeins sem móðir við barn.
Það agar oss strangt með sín ísköldu él,
en á samt til blíðu, það meinar allt vel.
Því svartar sem skyggir vor skamdegis neyð,
þess skærara brosir vor júnísól heið.
Nú skín hún á frónið vort fátækt og kalt,
og fegurðar gullblæjum sveipar hún allt.
Sjá Ijómann um strandir, þar leikur nú sér
í Ijósinu suðandi bjargfugla her,
og æðarfugls móðurkvak ómar í ró
við eyjarnar grænar á lognstafa sjó.
Nú veit ég, að engu finnst ævi sín löng,
því allt fagnar hásumarbirtu með söng
frá hafströnd að óbyggðar hrjóstrugri slóð
þar heiðlóan kveður sín einbúa Ijóð.
Ó, skammvinna gulltíð, svo gleðirík þó,
að gleymt er allt farg, sem mér veturinn bjó,
ó, miðsumars himinn, svo heiður og skær,
að hugurinn glaður þitt endurskin fær.
Mitt ættland með háíjöll og hvítskæran foss,
við himin þú minnist í sólroða koss,
og Ægir að fótum þér vaggar sér vær,
nú veit ég, að elskar þig himinn og sær.
Á ströndunum frammi, þá værð er um ver,
þar vil ég í Ijósinu dreyma með þér
þinn Jónsvökudrauminn við svefnlausa sól,
er svífur um miðnótt við norðurhafs ból.
Steingrímur Thorsteinsson, f. 1831, d. 1813 var eitt helzta skáld
rómantísku stefnunnar í bókmenntum. Hann orti mörg ættjaröar-
Ijóö sem þjóðin kunni utanað og söng. Hann þýddi einnig á
íslenzku t.d. Þúsund og eina nótt, Ævintýri H.C. Andersens og
Lé konung eftir Shakespeare.
Mannfórnir
að er mikið um uppsagnir
á ísfandi um þessar
mundir. Svo virðist sem
allt sé á hverfanda hveli
og fyrirtæki neyðast til
að draga saman seglin í
hefðbundnum fiskiðnaði,
rækjuvinnslu, ullariðnaði
og fiskeldi. Fyrirtæki sem áttu að mala
okkur gull á mettíma hrynja eins og spila-
borgir og nánast daglega tala menn um
milljarða gjaldþrot.
Önnur fyrirtæki standa betur og hafa
farið þá leið að stunda hagræðingu. Þau
sameinast kannski öðrum fyrirtækjum, selja
eignir, hætta starfsemi einhverra deilda eða
breyta um verksvið. Og þegar allt er komið
á réttan kjöl tala menn sigri hrósandi um
milljóna sparnað.
En í öllu því upplýsingaflóði sem snertir
gjaldþrot, hagræðingu og endurreisn gleym-
ist oftast að geta þeirra, sem bera skarðast-
an hlut frá borði — þeirra sem missa vinn-
una. Þarna er um að ræða karla og konur
á öllum aldri sem með litlum fyrirvara eru
kölluð upp á kontór eða fá bréflega tilkynn-
ingu um að starfskrafta þeirra sé ekki leng-
ur óskað því að fyrirtækið sé að fara á
hausinn eða ætli að sameinast öðrum. Að
vísu er þess stundum getið að tilteknum
fjölda hafí verið sagt upp en síðan ekki
söguna meir. Það sem á eftir fer gerist á
heimavelli fólksins. Sumum tekst ef til vill
að fá sér nýja vinnu bráðlega, öðrum ekki,
en í flestum tilvikum verða menn fyrir per-
sónulegri niðurlægingu sem óhjákvæmilega
fylgir þeirri vissu að störf þeirra hafi verið
unnin fyrir gýg og fyrirtækið, sem þeir
hafi þjónað af trúmennsku, sé betur komið
án atbeina þeirra.
Sjálfsmynd fólks tengist trúlega starfi
þess öðru fremur. Sá sem er þess fullviss
að hann geri gagn ber yfirleitt höfuðið hátt.
Sá sem kemur heim að kveldi eftir Iangan
og farsælan vinnudag hvort sem það er í
fiskvinnu, iðnaði eða á skrifstofu hefur
venjulega notalegt hugboð um að hann hafi
lagt sitt lóð á vogarskál. Með öðrum orðum,
starfið hefur tilgang langt umfram þau laun
sem það gefur í aðra hönd. Það sem hin
höndin fær lýtur að reisn og sjálfsvirðingu
sem allir hafa þörf fyrir.
Þegar ég var unglingsstelpa í mennta-
skóla fyrir margt löngu var mér sagt upp
sumarvinnunni. Ekki man ég hver orsökin
var og eftir skamma stund hafði ég orðið
mér úti um betra starf. En ég gleymi aldr-
ei þeirri smánartilfinningu, þeirri máttvana
reiði sem greip þegar yfirmaðurinn til-
kynnti mér, vafningalaust og án nokkurrar
viðvörunar, að starfskrafta minna væri ekki
lengur þörf. Að sjálfsögðu var hann í fullum
rétti eins og aðrir yfirboðarar — eins og
þeir sem eru að hagræða og sameina og
setja fyrirtæki á hausinn, alveg óvart. Þess-
ir menn eru ekki aðeins að tefla með milljón-
ir eða milljaraða. A taflborði þeirra er ekki
sízt lifandi fólk, sem þeir skirrast ekki við
að fórna þegar staðan snýst þeim í óhag.
Að sjálfsögðu geta aðstæður breytzt
skyndilega hjá fyrirtækjum, jafnvei í heilum
atvinnugreinum og gert að verkum að fækka
verður starfsfólki, tímabundið eða til lang-
frama. Að sjálfsögðu þurfa fyrirtæki að
skila hagnaði, að öðrum kosti er enginn
grundvöllur fyrir þeim og fáir skilja það
betur en dyggir starfsmenn. Sjaldan eru það
þó afglöp venjulegs starfsfólks sem valda
því að rekstrargrundvelli er kippt undan
fyrirtækjum. Það skrifast venjulega á reikn-
ing misviturra stjórnenda eða stjórnvalda.
Slíkt getur einnig orsakazt vegna ytri að-
stæðna, aflabrests eða sveiflna á heims-
markaði sem stundum má raunar sjá fyrir.
En þeir sem þurfa að blæða fyrir mistökin
eni sjaldan atvinnurekendur eða stjórnmála-
menn. Atvinnurekendur hagi'æða, sameina,
stokka upp eða búa bara til ný fyrirtæki.
Stjórnmálamenn tala um ábyrgðarleysi for-
vera sinna og eftir situr fólk með uppsagnar-
bréf, óvissa framtíð og skerta sjálfsvirð-
ingu. Sumum eru málalokin þvílíkt rothögg
að þeir verða aldrei samir menn.
Varla er hægt að segja að íslendingar
beri mikla virðingu fyrir fjármunum því að
svo djarft er teflt með fé, bæði opinbera
sjóði og einkafjármagn að fífldirfsku má
kalla. Þó er sýnu minni virðing borin fyrir
fóiki. Þegar sverfur að í atvinnurekstri er
ævinlega spurt um milljónir en ekki menn.
Ef fyrirtækið rambar á barmi gjaldþrots er
starfsfólki sjaldan greint frá málavöxtum
fyrr en í algert óefni er komið. Þegar hag-
ræðing og skipulagsbreyting liggur í loftinu
bíða menn milli vonar og ótta eftir því hverj-
um verði fórnað í skákinni. Bragurinn á
vinnustað verður svo þrúgandi að enginn
þorir að andmæla órétti af ótta við að högg-
ið hæfi hann næst. Slík tilfinning er kölluð
þrælsótti í íslenzku máli.
Hver sá sem fer með mannaforræði ætti
að hafa í huga ljóðlínu Einars Benediktsson-
ar: — Aðgát skal höfð í nærveru sálar.
Hafi hann teflt fyrirtæki sínu eða stofnun
í tvísýnu þannig að uppsagnir séu óumflýj-
anlegar ber honum skylda til að leiða starfs-
fólk sitt í allan sannleik svo að það sitji
ekki uppi með smán ofan á atvinnumissi.
Og þeim sem hafa forræði fyrir opinberum
sjóðum ber að sjá til þess að fólki sé ekki
skákað út og suður í viðleitni smákónga og
lukkuriddara við að halda völdum og and-
liti. En þeim sem hafa forræði fyrir opinber-
um stofnunum er ef til vill mestur vandi á
höndum. Hafi þeir rétt til þess að valda
stöður sínar með geðþóttaákvörðunum og
uppsögnum þurfa þeir að hafa hugfast að
þeir skáka í skjóli aðstæðna sem samfélag-
ið hefur búið þeim. Þeir hafa því varla sið-
ferðilegan rétt til að smána opinbera starfs-
menn frammi fyrir launagreiðendum þeirra
með því að sópa þeim niður af taflborðinu
nema þeir hafi brotið eitthvað af sér.
GUÐRÚN EGILSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 6. JÚLÍ1991 3