Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1991, Blaðsíða 4

Múrinn, musterið og súlan. Minnismerki um þá er létu lífið í útrýmingarherferð Tyrkja 1915-1918. Tákn um eilífa bar-
áttu Armena fyrir tilverurétti sínum.
ARMENÍA
land á krossgötum sögunnar
sjálfstæðisvakning hefur magnast snemma
innan Sovétríkjanna, víðar en í Eystrasalt-
slöndunum þótt þau fái mesta umfjöllun í
vestrænum ijölmiðlum. Armenía er minnst
sovésku lýðveldanna, sem eru 15 talsins. Hún
er aðeins tæpir 30.000 ferkílómetrar að flat-
armáli og þar búa um 3.5 milljónir manna.
Eftir stutta næturhvíld, hófumst við handa
um að kynna okkur ferðaáætlunina, sem við
fengum í hendur við komuna. Við sáum að
menning og saga Ai-meníu skipaði jafnháan
sess og jarðfræðin. Áður en fyrsta skoðunar-
ferðin hófst gafst okkur tóm til að fara í
stutta könnunarferð um næsta nágrenni hót-
elsins. Allir hafa heyrt frá eða lesið um vöru-
þurrð í verlunum í Sovétríkjunum, en það
er samt sérstök tilfinning að ganga um stór-
markað í hjarta höfuðborgar og sjá ekki
annað en hálftómar hillur og kæliborð. Það
Dýrafórnir tíðkast í armenskri kristni.
Hér er prestur að blessa fórnarlamb
áður en það er leitt til slátrunar. Prúð-
búin fjölskylda fylgist með.
Armenía — fólk ofsótt og drepið af nágrönnum
sínum — ægilegur j arðskj álfti sem kostaði
mörg mannslíf — þjóðarmorð framið á Armen-
um í fyrri heimsstyrjöldinni. Allt þetta fór
gegnum hugann um mitt ár í fyrra þegar við
Saga Armena nær yfiP
6.000 ár og á þeim tíma
hafa þeir margt orðið að
reyna og sjálft er landið
á mótum jarðskorpufleka
og því verða þar
gí furlegir j arðskj álftar.
Höfuðborgin Jerevan er
ekki ekki alveg ný af
nálinni; aldur hennar
telst vera 2.752 ár og
Armenar tóku kristni
fyrstirallraþjóða.
Eftir ELSU G. VILMUND-
ARDÓTTUR og LÚÐVÍK
E. GÚSTAFSSON
lásum í fréttabréfi Jarðfræðafélags íslands
um boð armenska jarðfræðafélagsins til
íslenskra jarðvísindamanna um 10 daga ferð
um Armeníu til að kynnast landi og þjóð.
Hvernig skyldi vera umhorfs í þessu íjar-
læga, óþekkta landi? Fyrir boðinu stóð dr.
Rudolf Gevorkian, _ forstöðumaður jarð-
skjálftastofnunar Armeníu og varaforseti
armenska jarðfræðafélagsins, en hann hafði
heimsótt Island árið áður. Við vorum 6
íslenskir jarðvísindamenn, sem héldum til
Armeníu frá Kaupmannahöfn að morgni 17.
september sl. og nú er von á 6 armenskum
jarðvísindamönnum í kynnisheimsókn til ís-
lands 9.-19. júlí nk.
Saga, Menning Og
Stjórnmálaástand
Fyrsti áfangastaður okkar var Moskva og
höfðum við þar aðeins íjögurra stunda við-
dvöl á útleið, og fór sá tími í að aka milli
flugvalla endanna á milli í þessari risastóru
heimsborg. Við flugum með Iljúsín breiðþotu
til Jerevan og var flugferðin talsvert ólík því
sem við eigum að venjast. Vélin var gömui
og lúin og var ekki önnur þjónusta um borð
en eitt plastmál af volgu vatni, sem bragðað-
ist torkennilega. Við sáum að þeir sem voru
heimavanir kunnu ráð við þessu og höfðu
meðferðis nesti, bæði fast og fljótandi. Þegar
vélin var í aðflugi að Jerevanflugvelli stukku
flestir hinna 350 farþega á fætur og fóru
að taka til farangur sinn og voru að troðast
Loftmengun er víða mjög mikil, einkum í iðnaðarhéruðunum í suðvesturhluiá
landsins. Hér eru aðal mengunarvaldarnir, sementsverksmiðja og olíuknúið orku-
ver.
íslenskir jarðvísindamenn og gestgjafar þeirra.
í átt að útgöngudyrum í þann mund er vélin
lenti. Við sátum hins vegar sem fastast með
öryggisbeltin spennt eins og okkur hefur
verið vandlega innrætt. Sinn er siður í landi
hveiju.
Við drógum andann léttara þegar við yfirg-
áfum þessa aldurhnignu breiðþotu og geng-
um út í hlýja haustnóttina. Eftir skamma
hríð birtust gestgjafar okkar og buðu okkur
velkomin og óku með okkur á hótel í Jere-
van, hinni 2.752 ára gömlu höfuðborg Arm-
eníu og einni elstu borg heims, sem enn er
í byggð.
Á leiðinni þangað vorum við tvívegis stöðv-
uð við varðstöðvar, því að útgöngubann ríkti
að næturlagi. Það voru ekki sovéskir her-
menn, sem stóðu vaktina, heldur menn úr
nýstofnuðu þjóðvarðliði Armena, sem Sovét-
stjórn kallar reyndar siigamenn. Þeir voru
mjög vingjarnlegir og það eina sem minnti
á stigamenn var klæðnaður sumra og heldur
frumstæð vopn eins og haglabyssur. Þjóð-
varðiið Armeníu er orðið til úr ýmsum sveit-
um vopnaðra manna, sem höfðu stolið eða
jafnvel keypt vopn af sovéskum hermönnum.
Þessar sveitir höfðu barist við sams konar
sveitir í Azerbadjan. Stjórn Sovétríkjanna
hafði hótað því í ágúst 1990 að senda aukinn
herafla til Ármeníu ef þessar sveitir yrðu
ekki leystar upp. Menn fundu þá lausn á
þessu deilumáli að stofna þjóðvarðliðið og
virtist ríkja ágætt samkomulag milli þess og
sovéska hersins a.m.k. um þær mundir er
við voru þar á ferð. Þetta sýnir vel, hvernig
litla sem var á boðstólum, virtist heldur ólyst-
ugt eins og fituklessurnar sem áttu að heita
kjöt. Þetta var ríkisrekin verslun og færði
okkur heim sanninn um að ekki var ofsögum
sagt af hruni markaðskerfis og vörudreifing-
ar innan Sovétríkjanna. Þetta ástand birtist
í ýmsum myndum, t.d. í skorti á viðhaldi
húsa. Armenar eru góðir handverksmenn og
vilja hafa snyrtilegt hjá sér, en viðhaldi húsa
bæði opinberra bygginga og heimila var þrátt
fyrir það víða mjög ábótavant. Okkur var
sagt að það stafaði fyrst og fremst af skorti
á málningu og öðrum byggingavörum.
í Armeníu er saga sl. 6000 ára í sjónmáli
nánast við hvert fótmál. Það var tæpast til-
viljun, að fyrst var farið með okkur á Þjóð-
minjasafnið, en síðan að minnismerki um
fjöldamorð Tyrkja á Armenum í Tyrklandi á
árunum 1915-1918. Minnismerkið er
þrískipt: Múrveggur, sem táknar fórnarlömb-
in; hringlaga súlnamusteri þar sem brennur
eilífur eldur og uppmjór og klofinn pýr-
amídi. Hann táknar hvernig þjóðin rís upp,
sterk og einhuga, eftir hveija raun, en einn-
ig skiptingu Armeníu í tvo hluta. Vesturhlut-
ann innan landamæra Tyrklands og austur-
hlutann, sem er Armenía. Við múrinn voru
blómum þaktar grafir þriggja ungra Armena
er höfðu fallið í landamæradeilunum við
Azerbadjan nokkrum mánuðum áður og
blakti fáni hins unga lýðveldis yfir gröfunum.
Við skynjuðum vel er við stóðum í þessum
þjóðarhelgidómi samruna fortíðar og nútíðar
í lífi og örlögum Armena og stöðugan ótta