Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1991, Síða 6

lega víða. Pjölmargar fjölskyldur virtust búa
í bráðabirgðahúsnæði eins og gámum og alls
kyns kofaskriflum innan um brak hruninna
húsa. Þótt hlýtt væri þarna í seplembersól-
inni, getur frostið orðið 15 gráður C í janúar
og febrúar.
Við fundum fyrir því, að fólkið var í sárum
og Iangt frá því búið að ná sér eftir þennan
voðaatburð. Astvinar .íssir, örkuml og eigna-
tjón voru hiutskipti hverrar einustu fjöl-
skyldu. Jarðskjálftinn reið yfir rétt fyrir há-
degi. Verst leiknar voru opinberar bygging-
ar, sem hrundu eins og spilaborgir. Óll börn-
in á skólaaldri voru í skólum, sem hrundu
yfir þau og heilu árgangarnir nær þurrkuð-
ust út. Sjúkrahúsið í Spitak hrundi til grunna
og flestallir innandyra fórust. Svona mætti
lengi telja.
Reglugerðir um stöðugleika bygginga og
byggingaeftirlit virðast vera í frumstæðara
lagi á okkar mælikvarða. Aðal byggingarefn-
ið voru og eru hleðslusteinar. Verið var að
byggja hús með sama hætti og áður. Von-
andi er styrkur þeirra meiri en húsanna sem
hrundu. Armenar kunnu þá list til forna að
reisa hús er þoldu jarðskjálftaálag. Við sáum
nokkrar fornar byggingar, aðallega kirkjur
og klaustur, sem staðið höfðu af sér marga
stóra jarðskjálfta. Þeir beita sömu byggingar-
aðferðum enn þann dag í dag á meiriháttar
byggingar eins og handritastofnunina í Jere-
van. En hinar fornu aðferðir eru dýrar í fram-
kvæmd og verða seint til almenningsnota.
Armensku jarðvísindamennirnir, sem
væntanlegir eru til íslands í júlí hafa mikinn
áhuga á að kynna sér jarðskjálftarannsóknir
okkar og jarðskjálftavamir hér á landi með
það í huga að vera betur undirbúnir að tak-
ast á við jarðskjálfta í framtíðinni.
En jarðfræðileg lega Armeníu á miðjum
jarðskorpuflekamótum veldur ekki einungis
jarðskjálftum og hörmungum, heldur skapar
hún einnig skilyrði þess að landið er mjög
málmauðugt. Þar finnast í jörðu gull, kopar,
króm og margir aðrir verðmætir málmar.
Armenar njóta þó ekki þessa auðlinda, held-
ur rennur afraksturinn inn í hið miðstýrða
} sovéska efnahagskerfi, sem stendur núorðið
j á brauðfótum. Nú er sú krafa uppi, bæði
| meðal Armena og annarra þjóða innan Sov-
étríkjanna, að löndin fái yfirráð yfir auðlind-
um sínum. Menn eru líka að verða meðvitað-
ir um hina gífurlegu mengun innan Sovétríkj-
í anna og skilja æ betur nauðsyn þess að reynt
sé að stemma stigu við henni. Telja menn
að fyrr megi vænta árangurs ef hver þjóð
um sig tekst á við vandann í eigin landi
heldur en að aðgerðum sé eingöngu stýrt að
ofan.
Við sáum að Armenar eru farnir að vinna
að mengunarvörnum. Sem dæmi um mengað
svæði í Armeníu má nefna Sevanvatn. Það
er stærsta stöðuvatn landsins og er í um
l. 900 m y.s. Vatnið liggur í fjallakvos og
er einstaklega fagurt við það og í nánasta
umhverfi þess. Við iðnvæðinguna á þriðja
og fjórða tug aldarinnar var fyrst og fremst
litið á Sevanvatn sem auðlind sem bæri að
nýta. í þá daga var lítið sem ekkert hugað
að því, hvaða afleiðingar stórfelld röskun á
náttúrulegu jafnvægi hefði í för með sér.
Áin sem fellur úr vatninu var virkjuð og
gengið á vatnsforðann. Við það lækkaði í
vatninu og er vatnsborð nú um 18 m lægra
en það var áður en framkvæmdir hófust.
Einnig voru uppi hugmyndir um meiri vatns-
borðslækkun og þurrka upp grunnan norður-
flóann og fá land til kornræktar, eri til þess
kom þó ekki. Nokkrar verksmiðjur voru reist-
ar við vatnið en þó ekki eins margar og fyrst
var áformað. Af þessum ástæðum hefur vatn-
ið mengast og lífsskilyrðum hrakað til muna.
Nú er reynt að snúa vörn í sókn með því
m. a. að auka aðrennsli til vatnsins svo að
hækki í því og koma í veg fyrir meiri meng-
un en orðin er. Við komum í rannsóknarstöð
þar sem efnafræðingar og jarðvísindamenn
fylgjast stöðugt með ástandi vatnsins og
vinna að úrbótum.
í júlí eru væntanlegir hingað 6 armenskir
jarðvísindamenn í boði Jarðfræðafélags ís-
lands til að kynnast landi og þjóð. Aðal
áhugamál þeirra eru á sviði jarðskjálfta-
rannsókna, jarðskjálftavarna, eldvirkni og
mengunarvama, en einnig leikur þeim for-
vitni á að kynnast vestrænu þjóðfélagi. Það
er ekki tilviljun að Armenar leita eftir kynn-
um við íslendinga. Þeir ræddu oft um það
meðan við vorum gestir þeirra, að þeir vildu
: efla sambönd við vestrænar þjóðir að eigin
t frumkvæði og fannst smáþjóðir, sem þeir
gætu að einhverju leyti borið sig saman við,
áhugaverður kostur í því sambandi.
Við undirbúning heimsóknarinnar hafa
íslenskir jarðvísindamenn mætt áhuga og
hjálpsemi, bæði hjá opinberum aðilum, fyrir-
tækjum og einstaklingum, sem aðstoða okkur
með ýmsum hætti við að undirbúa heimsókn
Armena. Kunnum við þeim öllum bestu þakk-
ir fyrir.
Höfundar eru bæði jarðfræðingar. Elsa starfar
hjá Orkustofnun en Lúðvík hjá Heilbrigðiseftir-
liti Reykjavíkur.
Fiskimenn á strönd Ambon.
Öðruvísi fiskisaga
Sumarið er komið. Veiðigræjurnar, hreinar og vel
smurðar, bíða eftir átökunum. Minningamar —
að vísu misgóðar — um fiskeríið í fyrrasumar
skjóta upp kollinum. Nokkuð víst má telja að
eltingarleikurinn við þann bleika verði endurtek-
Minnisstæðastur er mér
barrakúdafiskurinn sem
ég náði um borð. Þegar
þessi 22 punda bolti
smellti sér á beituna, varð
eins og sprenging og
félagar okkar sáu strax
að hér var á ferðinni
barrakúda.
Eftir HEINS
JOACHIM FISCHER
inn í sumar. Laxveiði er ekki einasta vinsæl
tómstundaiðkun á íslandi heldur býður þetta
ágæta sport upp á ögrun jafnt sem afslöpp-
un — ef brennivíninu er stillt í hóf — svo
ekki sé talað um eflingu sjálfsins og upp-
byggingu karaktersins.
Til þess að tryggja þér göfugan sess í
samfélaginu er fátt áhrifaríkara en að gefa
smáskýrslu yfir glæsilegustu veiðitúrana.
„Skrapp aðeins í Laxá í Ásum í fjóra daga.
Fékk 265 laxa fyrirhafnarlítið, engan minni
en 35 pund. Kom lítið niður að á nema
þetta milli tíu og korter yfir tíu á daginn.“
Enginn minnist á gjaldþrotið sem þessu
fylgir. Fjölskyldan verður að sætta sig við
tros upp á hvern dag næstu sjö mánuðina,
en eins og veiðimaðurinn er fyrstur til að
benda á, „hvað eru peningar"?
Er hægt að hugsa sér unaðslegri dægra-
styttingu en að standa niður við á í ísköldum
norðangarra? Maður verður bara að passa
sig á því að detta ekki í vatnið, svó að
rriaður fái ekki krampa. Og sögurnar á
síðkvöldum uppi í veiðikofa. Með hverjum
sporðrenndum vodka og ginger ale þyngjast
fiskar liðins sumars um 2 kg og fjölgar um
helming.
Hann tók ekki í dag því að það var of
kalt eða of heitt, áin of djúp eða vatnslítil,
flugurnar — hinar einu sönnu — of litlar
eða _of stórar, vatnið of gruggugt eða of
tært, straumurinn of mikill eða of lítill. En
á morgun kemur nýr dagur. Hlustaðu á
veiðisérfræðinginn: „Þú skalt reyna Silly
Doctor nr. 7 'Aþessa með fjólubláu fjöðr-
inni, kasta undan straumi, yfir vinstri öxl,
og syngja „Sá ég spóa . . .“
Ekki má svo gleyma mývarginum, Thund-
er and Lightning í eyrnasneplinum og spurn-
ingunni þrálátu um það hvort laxinn sé lit-
blindur. Ef svo væri gætu menn auðvitað
ekki haldið lifandi deilunni um það hvort á
að kasta blárri flugu á móti sól og bleikri
undan sól (eða var það öfugt?) og menn
setti hljóða við árbakka landsins.
Og svo þeir sem sluppu. Tveggja tíma
barátta við að halda jafnvægi, stærsti lax
íslandssögunnar kominn inn á grynningar
þegar kríuskrattinn réðst á mann og það
slaknaði á línunni. Þessar endalausu sögur
eru auðvitað bráðnauðsynlegar, því hvað
væri veiðiskapurinn án þeirra? Grútleiðinleg-
ur. Svona rétt eins og að koma við í fiskbúð
á leiðinni heim. Æ, æ — ekki var það nú
ætlunin að ljóstra upp leyndarmáli.
En þrátt fyrir allt snúum við alltaf aftur
til þess að táldraga skepnuna með okkar
miklu snilld. Okkur dreymir um að ná í
Barrakúdafiskur kominn um borð.
þann stóra, sem við gætum látið stoppa upp
og setja á krossviðarplötu og fá umsögn í
Mogganum með nafni veiðimannsins,
kannski jafnvel mynd.
Og við lifum á þessu ævintýri þangað
til, já þangað til við leggjum aftur í hann
næsta sumar og bjóðum rigningu, roki og
mýflugum enn byrginn. Þangað til við rýjum
okkur aftur inn að skinninu til þess að seðja
hungraða bændur sem hafa naumast efni á
þriðja bílnum. Þangað til við látum glepjast
af slóttugum sölumönnum sem reyna að
sannfæra okkur um að þessi stöng og þess-
ar flugur og þessar vöðlur séu allsendis
ómögulegar í laxveiði. „Hvernig ætlarðu
eiginlega að veiða nokkurn skapaðan hlut
með þessum hönskum?"
Jæja, ég reyndi tvenns konar veiðiskap í
fyrra. Einu sinni laxveiði á íslandi, og mik-
ið skelfing var það gaman. Félagsskapur-
inn, náttúran, fiskarnir sem ég náði ekki í
— allt var þetta dásamleg upplifun sem ég
varðveiti í minningunum. í seinna skiptið
reyndi ég við túnfisk. I Indónesíu. Og barr-
akúda. Og ég verð að viðurkenna að það
var líka aldeilis dýrðlegt. Ekki aðeins feng-
urinn, heldur náttúran, félagskapurinn,
veðrið — allt lagðist þetta á eitt til þess að
gera ævintýrið ógleymanlegt.
Ég hafði flogið til einnar af austureyjun-
um í Indónesíu, Ambon, þar sem ég sat
ráðstefnu í borg með sama nafni. Vinir
mínir komu mér á óvart kvöld eitt með því
að tilkynna mér að daginn eftir yrði farið
með þarlendum fiskimönnum út á sjó að
eltast við túnfisk.
Klukkan sex næsta morgun var komið
að ná í mig. Þar fór biskup ambónsku kirkj-
6