Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1991, Síða 10

Samtímalistasafnið í New York: Hljómfall: íkon og óhlutbundin list ísamhengi. Marxískur, umhverfissinnaður femínismi.
Abstraktlist og
pólitískur rétttrúnaður
Menn tala oft um að í dag sé allt leyfilegt í
listinni og að allar stefnur séu í gangi, um
leið og þeir varpa öndinni léttar líkt og list-
inni hafi loksins tekist að losa sig úr viðjum
tískju og fordóma. Það er að vísu rétt að
INýja
samtímalistasafninu á
583 við Broadway eru
sýnd verk samkvæmt
hinni nýju pólitísku
uppskrift, sem snýst um
marxískan, -=
umhverfissinnaðan
femínisma og hrein
abstraktlist hefur vart
sést þar til nú að reynt
er að brúa bilið og sætta
tvær andstæðar fylkingar,
„list fyrir listina“ og „list
þjóðfélagsins vegna“.
Eftir HANNES
SIGURÐSSON
það er enginn einn stíll eða stefna sem
ræður núna ríkjum ólíkt því þegar abstrakt-
listin náðin undirtökunum á fimmta og
sjötta áratugnum og menn voru hreinlega
bannfærðir, hvort sem var í Bandaríkjunum
eða heima á íslandi, ef svo mikið sem glitti
í hinn sýnilega veruleika í verkum þeirra.
Engu að síður blómstra ráðríkir listapostul-
ar ennþá sem fyrr og viss nýskrifuð boð
og bönn gilda sem menn þurfa að taka til
alvarlegrar athugunar ef þeir ætla sér á
annað borð í sviðsljósið. Það er ekki svo
mikið stílinn og útlitið sem skiptir máli,
„hið ávala form og íbjúga lína“, eins og það
hver boðskapurinn er. Að skapa „list listar-
innar vegna“ á ekki lengur upp á pallborðið
hjá þeim er þykjast leiða umræðuna, og það
að velta sér einvörðungu upp úr hinu heim-
spekilega, fagurfræðilega og sjónræna er
algjörlega forboðið af siðameisturum fram-
úrstefnunnar.
í heimi sem virðist á barmi glötunar og
ógnað er af ofíjölgun, mengun og pólitískum
glundroða þýðir víst lítið annað en að aðhyll-
ast stjórnmálalega rétttrúarstefnu, sem end-
urspeglast verður í listaverkinu, jafnvel þó
leiða þurfi boðskapinn í ijós með flóknum,
miklum og ekki ósjaldan torræðum útskýr-
ingum. Lykilhugmyndimar eru að veröldin
þjáist af karlrembu og ryðja verði konum
brautargengi undir slagorðum kvenhyggj-
unnar, og að auka þurfí skilning á þriðja
heiminum og skrúfa fyrir yfírráðagræðgi
hinna vestrænu ríkja. Þá þykir nauðsynlegt
að vera vakandi um náttúruvemdarsjónar-
mið („nature friendly"). Þegar hafa verður
allar þessar hugmyndir bak við eyrað við
sköpun listaverka er kannski ekki furða að
það bitni dálítið á „fegurðinni". Og það er
einmitt þetta atriði, hvað orðið sé af hinu
fagurfraeðilega í myndlistinni, sem veldur
þeim mestum áhyggjum er líta svo á að
eðlinu samkvæmt hljóti málverk eða skúlpt-
úr að verða að höfða „til augans“. í raun
sýnist mér sjálfum þetta vera eitt stærsta
vandamál myndlistarinnar í dag, því hvað
er það sem réttlætir hana sem slíka og skil-
ur frá hreinni pólitískri og akademískri
starfsemi þegar hinu sjónræna er vart leng-
ur fýrir að fara og það er orðið að hálf-
gerðu aukaatriði í sköpuninni. Það er annar
vandi sem hrjáir samtímalistina, en það er
sá klofningur er á sér stað í safna- og gall-
eríkerfínu, sem og í röðum fræðimanna;
gallerí er sýna list sem er óvinholl þeim sjálf-
um (eins einkennilega og það. kann nú að
hljóma, sbr. listamaðurinn Hans Haacke),
og fræðimenn er líta svo á að söfn í hefð-
bundinni merkingu séu úrelt fyrirbæri.
Árið 1939 stofnuðu Bandaríkjamenn
Nútímalistasafnið í New York, sem var hið
fyrsta sinnar tegundar í heiminum. „Nútími"
og „safn“ eru fremur þversagnakennd hug-
tök, líkt og að „bakka-áfram“, en Banda-
ríkin áttu því miður ekkert Louvre og sár-
vantaði eitthvert hof þar sem þeir gátu
heiðrað sína ungu myndlist. Frökkum fannst
sem þeir væru að missa af lestinni og opn-
uðu sitt eigið Museé d’Art Modeme í París
aðeins þremur árum síðar. Þessi söfn urðu
brátt að helstu skjólshúsum og málsvömm
abstraktlistarinnar, sem nú á svo mikið í
vök að veijast vegna þess að hún hafði ein-
ungis áhuga á sjálfri sér og gaf ekkert út
á það sem var að gerast í heimsmálunum.
Til að slíta sig lausa frá því kenningakerfi
sem búið var að reisa kringum hið óhlut-
bunda málverk og gefa í skyn að hér væri
framsækin list á ferðinni tóku samtímalista-
söfn, til aðgreiningar frá nútímalistasöfnum,
að spretta víða um heim á sjötta og sjöunda
áratugnum. Ekki leið á löngu áður en þau
þóttu líka út takti við tímann. Sú pólitíska
list sem svo mikið er stunduð í dag og er öll
á útopnu þarf helst á sinni sérstöku sýning-
araðstöðu að halda, stað þar'sem þjóðfé-
lagslist og viðtekin fræðimennska geta gef-
ið sig saman. Eitt slíkra safna er Hið nýja
samtímalistasafn („The New Museum of
Contemporaiy Art“) á 583 Broadway-
stræti á Manhattan, sem nú skal um fjallað.
Mest af því sem sýnt hefur verið í safn-
inu, sem hélt upp á sitt 14. starfsafmæli i
lok apríl síðastliðinn, hefur verið samkvæmt
hinni nýju pólitísku uppskrift (marxískum
umhverfissinnuðum femínisma), og hefur
hrein abstraktlist vart fengið að drepa inn
fæti. Sýningin sem nú stendur yfír og ber
heitið „Hljómfall: íkon og óhlutbundin list
í samhengi“ („Cadences: Icon and Abstract-
ion in Context") er því um margt óvenju-
legt, þar eð á henni gefur að líta beinharða
ný-geómetríska abstraktlist. Við fyrstu sýn
virðast þessi verk — kúlur, keilur og kassar
á gólfínu og svartir femingar á hvítum fleti
og einlita á veggjunum — lítið frábrugðin
þeim listræna einsetulifnaði er náði hámarki
um miðjan sjöunda áratuginn, a.m.k. á yfír-
borðinu. Þessi tilbreyting gefur samt til
kynna að safnyfírvöld séu farin að takast
á við aðra fleti á hinum geómetríska ten-
ingi en einvörðungu þann er lýtur að þjóðfé-
lagsgagnrýni og syndikalistískri kvennalist.
Á sama tíma er greinilegt að viss stofnunar-
fræðileg „stöðnun" á sér stað og þess vegna
ekki óeðlilegt að búast megi við „Hinu nýja-
nýja samtímalistasafni“ innan skamms. Með
öðrum orðum, viss slökun á sér stað í þeirri
listrænu harðlínupólitík sem safnið hefur
hingað til verið þekkt fyrir, þjóðfélagsdeila
skiptir þar greinilega ekki lengur öllu máli
og abstraktið ekki eins sterkt tengst við
þykjustu róttækni og smáborgarahátt. Einn-
ig er greinilegt að verið er að reyna að brúa
bilið eða sætta þessar tvær andstæðu fylk-
ingar, „list fyrir listina" og „list þjóðfélags-
ins vegna“. Sýningunni fylgir, eins og nýjum
samtímalistasöfnum sæmir, vel hönnuð og
hæfílega tyrfin safnskrá, svo menn geti nú
lagt meiri trúnað í það sem verið er fara,
og vinnur textinn bæði með og á móti lista-
verkunum á kynningunni. Verður útkoman
að teljast afar vafasöm og umdeilanleg.
Verkin til sýnis eru flest í formi skúlp-
túra og eru átta þeirra eftir dularfullan hóp
frá Frakklandi sem kallar sig B.P. og
samanstendur af listmönnum sem fæddir
eru árið 1962 og eiga heima í Nice. Það
er skoðun sýningarstjórans, Gary nokkurs
Sangsters að nafni, að þessi verk séu inn-
byrðis tengd hvað varðar mjög fíngert þjóð-
félagslegt næmi og pólitíska „ábyrgðartil-
fínningu," og að hér sé því kannski komin
hin langþráða lausn á abstraktvandanum.
Þetta sjónarmið endurspeglar almennar
vangaveltur sem eru mjög ofarlega á dag-
skrá listatímaritanna og Hið nýja samtíma-
listasafn hefur hingað til reynt að stýra
framhjá. Undanfarin ár hafa ný-geómetrísk-
ir listamenn notfært sér efnivið hátækni-
framleiðslunnar og verið mjög meðvitaðir
um kaldhæðnislegar tilvitnanir sínar í mynd-
listarsöguna. Smám saman hafa þeir fært
sig í áttina að jafnvel ennþá einfaldari form-
um og efnivið, og beinast skírskotanirnar
nú frekar til mannslíkamans í stað meistara
sögunnar, en þennan áhuga á búknum má
rekja beint til femínismanns og þess sem
kallað er „líkamspólitík" („body politics“)
Samtímaabstraktið er sprottið upp úr ein-
um anga þeirrar listar er stunduð var
snemma á áttunda áratugnum og gróflega
mætti skipta í „hrátt“ og „soðið“. Fyrri
flokkurinn nær til póst-minimalismans og
listar er nýtir sér efnivið iðnframleiðslunn-
ar, sbr. verk Richard Serra og Barry Le
Va. Sá síðari samanstendur af handgerðum
hlutum, þar sem hinu geómetríska og
lífræna er gjaman splæst saman, líkt og
gefur að líta hjá Evu Hesse og Jackie Wins-
or. Svipaða skiptingu er að fínna á sýning-
unni „Hljómfall". I „hráa“ flokknum eru
listamenn á borð við Curtis Mítchell, sem
sýnir malbiksþökufeming (sbr. túnþöku) er
skorinn hefur verið úr einum brautarpalli
neðanjarðarlestakerfísins í New York, og
Dana Duff, er soðið hefur saman fítu, lút
og formaldehýð og sett undir gler. Claudia
Matzko má segja að sé aftur á móti fulltrúi
hins „soðna,“ en á sýningunni er heljarstór
veggmynd eftir hana sem gerð er úr þúsund-
um glerfeminga á stærð við frímerki og
haldið er saman á fletinum með títupijónum.
Áðumefndur Sangsters telur að þessir
listamenn séu þess umkomnir að breyta
þeirri neikvæðu skoðun á abstraktinu er
ríkir enn sterkt í dag; að losa fyrirbrigðið
við hugmyndina um snillinginn og hina
meistaralegu verkkunnáttu, auk hins inn-
blásna og dularfulla, sem tengt er orðið svo
mikið við hina óhlutbundnu list módemism-
ans. Þetta em engar smástaðhæfíngar fyrir
svo unga listamenn sem hér em á ferðinni.
Að mínu áliti standa þeir vart undir lofgjörð-
inni og þeim væntingum sem gerðar em til
þeirra, og segja má að sýningarskráin sé
jafnvel meira spennandi en sjálf sýningin.
Verkin em flest ungæðisleg og stæld í
bæði formi og inntaki, sem oftar en ekki
er neyðarlega augljóst. Tökum sem dæmi
verk Elenu Maríu Gonzáles, „Hjúkrandi
flugskejiti" („Nursing Missile); keilulaga
veggskulptúr er greinilega á að tákna sam-
rana karllegra og kvenlegra eiginleika og
hinna eilífu afla, stríð og frið, hygmyndir
sem mnnar em undan riíjum listar áttunda
áratugarins. Svipað má segja um myndir
austurrísku listakonunnar Evu Schlegel og
Japanans Tomoham Murkami.
Sangster reynir allt hvað hann getur til
að veija abstraktlistina fyrir þeirri gagnrýni
sem hún hefur hlotið í gegnum tíðina frá
skóla hinnar framsæknu kennimerinsku, en
án árangurs fyrir hina ungu listamenn. Á
einum stað í ritsmíð sinni gerist hann jafn-
vel svo örvæntingafullur að stinga upp á,
að „löngunin til að skapa abstraktlist sé
ekki endilega komin til vegna einhvers raun-
vemleikaflótta á vængjum ímyndunaraflsins
svo ekki þurfí að horfast í augu við þjóðfé-
lagsvandamál líðandi stundar, „eins og allt
slíkt væri algjör villitrú. Hvað sem öðm líður
þá verður_ þessi tilraun að teljast býsna
merkileg. I það minnsta virðast menn loks-
ins til í að glíma aftur við þá sjónrænu áskor-
un er felst í abstraktlist módemismans og
ekki verður svo auðveldlega Iitið framhjá,
auk þess sern fleimm er nú gefinn kostur
á að spóka sig á fjölum Manhattan en ein-
vörðungu innfæddum, og ætti það í sjáfu
sér að vera alþjóðlega þenkjandi mönnum
nokkurt gleðiefni.
Því má að lokum hnýta hér aftan við, að
út í sýningarglugga safnsins er innstilling
(„installation") eftir listakonuna Gran Fury
er ber heitið „Ást til sölu ... ókeypis smokk-
ar fyrir innan“ („Love for sale... Free
condoms inside") Innstillingin beinist harka-
lega að þeim er hagnast á þörfum holdsins
með lágkúrulegum hætti, og er vegfarend-
um boðið að gefa álit sitt á verkinu í gesta-
bók fyrir utan safriið. Eins og nafn verksins
gefur til kynna geta safngestir fyllt vasa
sína af smokkum við móttökuborðið í and-
dyrinu. Þegar hugsað er til að þessi einfalda
varúðarráðstöfun hefði getað bjargað þús-
undum mannslífa frá eyðnismitun og komið
veg fyrir alls kyns ástarafglöp er þetta
kannski ekki svo slæm hugmynd.
Höfundur er listfræöingur og starfar í New
York.