Lesbók Morgunblaðsins - 05.10.1991, Blaðsíða 9

veginn fyrir afbrýði sakir, að hann hafði
átt vingott við Ásgerði konu Þorkels. Við
mannfórnir var fjörlöstur veittur eftir
ströngum reglum, sem nú man enginn leng-
ur. Þó er vikið að slíkum hlutum í Jómsvík-
inga sögu, Hákon jarl ákveður að blíðka
Þorgerði Hörðatröll með því móti að fórna
syni sínum og „lætur síðan taka sveininn
og fær hann í hendur Skofta kark þræli
sínum, og veitir hann sveininum fjörlöst
með þeim hætti sem Hákon var vanur og
hann kenndi honum ráð til.“ Ef til vill hefur
fjörlöstur verið gefinn með því móti að leggja
vopni í hjartastað. Til slíks bendir lýsingin
á vígi Vésteins:
Og litlu fyrir lýsing er gengið inn í elda-
skálann og þar gagnvert er Vésteinn
hvílir, og er hann þá vaknaður, og er
þegar lagt á honum spjóti fyrir bringspöl-
una og þegar / gegnum hann.
Gísli beitir sama vopni að næturlagi um
veturnætur árið eftir þegar hann sviptir
mág sinn lífi, læðist inn um skálann til lok-
rekkju þeirra Þórdísar systur sinnar og
Þorgríms, og var lokrekkjuhurðin hnigin
aftur:
Síðan gengur Gísli upp í lokrekkjuna og
þreifast fyrir, hann tekur á bijósti henn-
ar, og hvílir hún nær stokki. Þórdís
mælti: „Hví var hönd þín svo köld, Þor-
grímur?" og hugði að hann hefði lagt
yfir hana. Gísli vermir þá hönd sína í
serk sér og stendur þar meðan í hvílu-
gólfinu. Og nú þreifar hann upp á háls
Þorgrími og vekur hann. Gísli tók þá
annarri hendi af honum klæðin, en ann-
arri hendi leggur hann spjótinu í gegnum
hann og / beðinn niður.
Því hefur stundum verið haldið fram að
tilgangur Gísla með þukli sínu sé að kveikja
með þeim hjónum fýst til hvílubragða og
munúðar, enda sé ætlunin að drepa Þorgrím
þegar hörund hans hefur þrútnað til fullrar
girndar og líkast því sem verður á fornum
líkneskjum af Frey sjálfum. Orðalagið í
lengri gerð Gísla sögu gefur ærið litla
ástæða til slíkra hugaróra, heldur er tvennt
sem stefnt er að: í öðru lagi á Þorgrímur
að liggja á bakinu svo að hægt sé að reka
spjótið í gegnum hann að framanverðu, og
á hinn bóginn er ætlast til að fórnarmaður
sé vakandi þegar fjörlöstur er veittur. í
myrkrinu verður Gísla það á að snerta brjóst
Þórdísar óvart, en nú er honum ljóst að
Þorgrímur liggur nær veggnum og því veit
hann hvar leggja skal. Síðan hefst hann
ekkert að fyrr en honum er farið að hlýna
um hönd; þá tekur hann varmri hendi fyrir
kverkar Þorgrími í því skyni að vekja hann
og um leið að halda honum svo 'fast að
getur ekki hreyft sig; í sömu andrá rekur
hann spjótið í gegnum Þorgrím með hinni
hendinni. Hér verða ýmsir aðrir staðir til
samanburðar, og ber þar fyrst að geta styttri
gerðar Gísla sögu, en þar er Þórdís látin
vekja Þorgrím sem snýst að henni áður en
þau sofna bæði. Síðar vekur Gísli Þorgrím
sem heldur að konan hafí vakið sig og snýst
að henni; verður þá helst að álykta að Þor-
grímur hafi legið á hliðinni þegar Gísli tek-
ur af þeim sængurklæðin og leggur Þorgrím
spjóti. Með slíku móti verður ekki séð hvern-
ig spjótið fór í gegnum Þorgrím og stöðvað-
ist í beðinum undir honum. Hér er auðsæi-
lega um ærið vafasaman texta að ræða, en
með því að hann hefur ruglað kurteisa fræði-
menn heldur illa í ríminu, þá þykir mér rétt
að birta hann hér. Garpurinn kemur að lok-
hvílunni:
Gengur hann þangað og þreifast fyrir
og tekur á bijósti hennar, og hvíldi hún
nær stokki. Síðan mælti hún Þórdís:
„Hví er svo köld hönd, Þorgrímur?" og
vekur hann. Þorgrímur mælti: „Viltu að
eg snúumst að þér?“ Hún hugði að hann
legði höndina yfir hana. Gísli bíður þá
enn um stund og vermir höndina í serk
sér, en þau sofna bæði. Nú tekur hann
á Þorgrími kyrrt, svo að hann vaknaði.
Hann hugði að hún Þórdís vekti hann,
og snerist þá að henni. Gísli tekur þá
klæðin af þeim annarri hendi, en í ann-
arri leggur hann í gegnum Þorgrím með
Grásíðu, svo að / beðinum nam stað.
Náskyld frásögn er rakin í Droplaugar-
sona sögu af vígi Helga á Eiðum Ásbjarnar-
sonar, en Grímur Droplaugarsbn bregður
lífi hans eina vornótt. Vel mætti hugsa sér
að lengri gerð Gísla sögu hafi upprunaleg-
asta textann, sem höfundur Dropl.s.s. hefur
notað og aukið við að vild, og síðan er þess-
um tveimur frásögnum steypt saman í
styttri gerð Gísla sögu:
Þá gekk Grímur í hvílugólf það er var
hjá sæng þeirra Helga og setti þar niður'
fyrir framan það er hann hafði í hendi,
og gekk síðan að sænginni og lagði af
Helga klæðin. Hann vaknaði við og
mælti: „Tókstu á mér, Þórdís, eða hví
var svo köld hönd þín?“ „Eigi tók eg á
þér,“ sagði hún, „og óvar ert þú. Uggir
mig að til mikils dragi um.“ Og eftir það
sofnuðu þau. Þá gekk Grímur að Helga
og tók hönd Þórdísar af honum er hún
i>
hafði lagt yfir hann. Grímur mælti: „Vaki
þú, Helgi, fullsofið er.“ En síðan lagði
Grímur sverðinu á Helga, svo að stóð í
gegnum hann.
Hér er þess trúlega gætt að vegandi
gangi að verki sínu um nótt og reki vopnið
fyrir bijóst hinum feiga sem er vakandi
þegar hann fær banasárið. Um skyldleika
Dropl.s.s. við tvær gerðir Gísla sögu mætti
rita ærið langt mál, en nú skal þó heldur
beina athygli að ævilokum Sigurðar Fáfnis-
bana, þótt þau verði raunar með öðrum
hætti en andlát þeirra Vésteins, Gísla og
Helga. Vígið verður um nótt (eða eldsnemma
morguns), Sigurður hvílir hjá konu sinni,
en hins vegar þorir vegandi ekki að drepa
kappann vakanda, sem^ tekst þó að hefna
sin sjálfur á banabeði. í Broti af Sigurðar-
kviðu segir að Sigurður væri drepinn úti, en
í Sigurðarkviðu skömmu vantar fjögur vísu-
orð í frásögnina af vígi hans. Þó segir þar
berum orðum að sverð hafi staðið í hjarta
honum: „Stóð til hjarta/ hjör Sigurði." End-
ursögn Völsunga sögu hljóðar á þessa lund:
Guttormur gekk inn að Sigurði eftir um
morguninn er hann hvíldi í rekkju sinni.
. Og er hann leit við honum, þorði Gutt-
ormur eigi að veita honum tilræði og
hvarf út aftur, og svo fer í annað sinn.
Augu Sigurðar voru svo snör að fár einn
þorði gegn að sjá. Og hið þriðja sinn
gekk hann inn, og var Sigurður þá sofn-
aður. Guttormur brá sverði og leggur á
Sigurði svo að blóðrefillinn stóð í dýnum
undir honum.
Af öðrum dæmum um vegendur sem
þora ekki að ráðast á vakanda mann skal
einungis taka eina glefsu úr Vatnsdælu;
norskur bóndasonur finnur hús langt inni í
skógi, fjarri mannabyggð, og nú bíður hann
færis til að ráða niðurlögum þess stiga-
manns sem þar byggir:
Þorsteinn sér að hann liggur þar og svaf
í silkiskyrtu gullsaumaðri og horfði í
loft upp. Þorsteinn brá þá saxinu og lagði
fyrir bijóst hinum mikla manni og veitti
honum mikið sár. Þessi brást við fast
og þreif til Þorsteins og kippti honum
upp í rúmið hjá sér, en saxið stóð í sár-
inu, en svo fast hafði Þorsteinn til lagið
að oddurinn stóð i beðinn.
Viðureign þeirra lýkur á þá lund að stiga-
maður þyrmir lífi Þorsteins og andast brátt
sjálfur.
Niðurlag í næstu Lesbók.
rfrfr?. /■. jL’i—;vii <jO ‘ í'i'itfs po ’ilKpn!
SIGFRÍÐ ÞÓRISDÓTTIR
Lísur í
Undralandi
A altari nætuiiífsins
sveima menn og konur
með sálina í glerkistu
fyllt með þreföldum asna.
Eydni
/ svöitu völundarhúsi
la ugardagskvöldsins
sveima hauslausar gínur
í leit að stadistahlutverki
í rússneskri rúllettu.
Sunnudag-
urtil sælu
Lemstruð á sál og líkama
eftir hringekju næturinnar
þar sem menn og konur
með Dímons' grímur
slíta úr sér blóðrautt hjartað
og falbjóða það
á markaðstorgi frygðarinnar.
Á sunnudagsmorgni
hefja menn og konur
tryllta leit
að krömdu hjaita sínu.
Höfundur er nemi í Tækniskóla Islands.
"W

!*

Rétt mynd
af Sveinbirni
í Lesbók 31. ágúst sl. þar sem minnst var
Sveinbjarnar Egilssonar á 200. afmælisári
hans, urðu þau mistök, að með ræðu Sigurð-
ar Nordal, prófessors, frá 1946, birtist mynd
af Carli Christian Rafn, samtímamanni
Sveinbjarnar og ötulum útgefanda fornrita
í Kaupmannahöfn. Myndin var tekin úr
bæklingi, sem Finnbogi Guðmundsson hefur
gefið út og fljótt á litið virtist mynd, sem
þar er af Carli Christian, vera harla lík
Sveinbirni. Er það eina afsökunin og lítilvæg
og er beðizt velvirðingar á þessu. Rétt mynd
er hinsvegar af Sveinbirni hér að ofan og
er hún frá árdögum ljósmyndatækninnar;
tekin árið 1846.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5. OKTÓBER 1991 9