Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.1991, Blaðsíða 3

F N I
MEgntig
@ [ö] 11 ® íöl |m] ® B W íl! ® Œ11] ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Myndin er af glugga úr steindu gleri eftir Leif
Breiðfjörð, sem upp hefur verið settur í Hólanes-
kirkju á Skagaströnd. Það er ný kirkja, sem verð-
ur vígð á morgun. Arkitektar kirkjunnar eru Orm-
ar Þór Guðmundsson og Örnólfur Hall. í mynd-
inni er svofellt táknmál: Neðst er krossinn, jörðjn
og hafið. I miðhluta er fuglinn Fönix og þrír kross-
fískar, tákn heilagrar þrenningar. Ofar er sólin
og dúfan, tákn heilags anda og efst er Alfa og
Omega, upphaf og endir.
Farsæld-
arhyggja
kennd við Aristoteles hefur haldið velli meðal
margra íslenzkra skólamanna - henni fylgir sú
hugmynd, að menntun beri að skilja sem þrosk-
un, það að verða að manni. Grein um þetta er
eftir Kristján Kristjánsson á Akureyri.
Sigurjón
Þótt Siguijón Ólafsson starfaði lengi í Danmörku
hefur ekki til þessa verið efnt til einkasýninga á
verkum hans þar, en það var gert sl. sumar og
voru sýningarnar á þremur stöðum og fengu verk
Siguijóns góðar móttökur.
Ráðhúsið
er að taka á sig endanlega mynd að utan og inn-
an. Nú hefur verið efnt til samkeppni meðal ís-
lenzkra myndlistarmanna um myndverk í Ráðhús-
ið; annarsvegar á vegg í sal borgarstjórnar og
hinsvegar tjöld áöðrum stöðum íhúsinu. Niður-
stöður dómnefndar urðu kunnar í gær og Lesbók
birtir þær og myndir af nokkrum þeirra lausna,
sem komu til greina.
EINAR BENEDIKTSSON
IMorðurljós
Veit duftsins son nokkra dýrðlegri sýn
en drottnanna hásal í rafurloga?
Sjá grundu og vog undir gullhvelfdum boga! —
Hver getur nú unað við spil og vín?
Sjálf moldin er hrein eins og mær við lín,
mókar í haustsins visnu rósum.
Hveit sandkom í loftsins Iitum skín,
og Iækirnir kyssast í silfurósum.
Við útheimsins skaut er allt eldur og skraut
af iðandi norðurljósum.
Frá sjöunda himni að ránar rönd
stíga röðlarnir dans fyrir opnum tjöldum,
en Ijóshafsins öldur með fjúkandi földum
falla og ólga við skuggaströnd.
Það er eins og leikið sé huldri hönd
hringspil með glitrandi sprotum og baugum. —
Nú mænir allt dauðlegt á Iífsins lönd
frá lokuðum brautum, frá myrkum haugum,
og hrímklettar stara við hjóðan mar
til himins með kristallsaugum.
Nú finnst mér það allt svo lítið og lágt,
sem lifað er fyrir og barizt er móti.
Þó kasti þeir grjóti og hati og hóti,
við hveija smásál ég er í sátt.
Því bláloftið hvelfist svo bjart og hátt.
Nú brosir hver stjarna, þótt vonirnar svíki,
og hugurinn lyftist í æðrí átt,
nú andar guðs kraftur í duftsins líki.
Vér skynjum vorn þrótt, vér þekkjum í nótt
vorn þegnrétt í ljóssins ríki. —
Hve voldugt og djúpt er ei himinsins haf
og hásigldar snekkjur, sem leiðina þreyta!
Af höfninni leita þær, hvorí sem þær beita
í horfið — eða þær beygja af.
En aldrei sá neinn þann, sem augað gaf,
— og uppsprettur Ijóssins ei fundnar né skýrðar.
Með beygðum knjám og með bænastaf
menn bíða við musteri allrar dýrðar.
En autt er allt sviðið og harðlæst hverí hlið
og hljóðar sá andi, sem býr þar.
Einar Benediktsson, f. 1864, d.1940, var í senn þjóðskáld og þjóösagnapersóna.
Hann nam lögfræði við Hafnarháskóla og varð um tíma sýslumaður Rangæinga,
en lengst af var hann við fésýslu heima og erlendis. Hann gaf út 5 Ijóðaþækur;
sú fyrsta kom út 1897.
B
B
ÆVINTYRIUR
MÁLHEIMI
egar ég sá þessa aulalegu
auglýsingu frá Happ-
drætti Háskóla íslands
um happó-lottóið rifjað-
ist upp fyrir mér ævin-
týri úr menntaskóla. Það
var ekki um happó held-
ur hippó. Þannig var að
ég var að lesa Edgar Allan Poe mér til sálu-
hjálpar og til að drepa tímann, sem ég hefði
átt að nota til að læra stærðfræði. Ein
smásaga eftir Poe heitir Silence, eða Þögn.
I henni kom fyrir orðið hippopotamus. Það
þótti mér skondið orð og enn frekar þegar
ég fann það ekki í orðabókirini. Þá varð það
mér til happs að hafa ánetjast þeim sið að
leggja leið mína í Amtsbókasafnið hvenær
sem færi gafst. Þar voru alúðlegir menn,
sem leiðbeindu ungum menntskælingi við
val á bókum til lestrar og spurðu einnig um
ættir og uppruna. Ég skrifaði orðið hjá mér
og næst er ég fór í safnið spurði ég bóka-
verðina hvort þeir ættu ekki góða enska
orðabók. Og viti menn. Þar var rúmlega 20
binda orðabók, The Oxford English Diction-
aiy, sem opnaði mér nýjan heint orða og
orðsifja. Ég fletti upp á hippopotamus og
fann ekki einasta þýðingu þess sem flóðhest-
ur, heldur einnig tilvitnanir í bókmenntir,
þar sem orðið kom fyrir. Og svo skemmti-
lega vildi til að ein þeirra var einmitt í sögu
Poes: Silence. Mér fannst ég vera Sherlock
Holmes að leystu erfíðu sakamáli.
Nú reyndi ég að fletta upp á orðinu happó
í íslenskri orðabók en fann ekki. Veit þess
vegna ekki enn hvað það þýðir. Þó þykist
ég halda að orðið sé léleg, barnaleg, stytt-
ing á happdrættislottó upp á ítölsku, svipað
og strætó var stytt úr strætisvagn, púkó
úr púkalegur, halló úr hallærislegur og halló
úr útlensku hallo eða hello. Athyglisvert er
hve ítalska virðist eiga góðu gengi að fagna
í íslensku máli með þessari o-áráttu, eða
ó-náttúru?
Mikið hefur verið rætt um málhreinsun
og varnir gegn erlendum áhrifum á íslenskt
mál. Því skýtur skökku við að stofnun, sem
kennd er við Háskóla íslands, skuli hampa
smekkleysunni. Nógu slæmt var að hafa
lottó, bingó, versló og fleira fyrir. Er æðsta
menntastofnun þjóðarinnar búin að leggja
árar í bát í þessari baráttu? Og hvað með
blessað ríkisútvarpið, verður það ríkó? Les
ég ef til vill næst auglýsingu um textó?
Textavarpið fékk makleg málagjöld í ljóði
M. í Mogganum fyrir stuttu. Það sagði allt
sem segja þarf um það leiðindamdál. Þar
kemur engin tækninýjung til afsökunar á
þeirri afturför. Og þegar minnst er á tækni
er nöturlegt til þess að hugsa, að það virð-
ist oftar en ekki sem svokallaðar framfarir
og tækniþróun, valdi einna mestu tjóni á
íslensku máli. Má þar nefna vandræðin með
íslensku bókstafína í tölvutækninni, sem enn
eimir af.
Heimir Pálsson ritar góða grein um lestur
í Moggann fyrir stuttu og leggur þar áherslu
á mikilvægi þess að menn læri ungir að
lesa sér til gamans, og hættuna sem stafar
af sífellt meira framboði af myndefni. Ég
hef lengi haft áhyggjur af því sem kallað
er íslenskur texti og hangir neðst á skjánum
þegar horft er á kvikmyndir af myndböndum
og jafnvel í íslenska sjónvarpinu. Orðið texti
í því sambandi virðist þýða allt annað en
íslenskt mál, svo fullt af villum, ambögum,
hortittum og orðskrípum sem það er því
rniður oftar en ekki. „Ég vill, mér langar,
mig hlakkar til” er þar lenska og annað
eftir því, að ekki sé minnst á ranga þýðingu.
Því miður er það svo með mig að mér
finnst ég vera orðinn einhver sérvitringur
tilheyrandi minnihlutahópi, sem hefur
áhyggjur af afdrifum tungu okkar. Og þá
er aðeins um tvennt að ræða: að njóta þess
að vera sérvitur og beija áfram hausnum
við steininn í von um að sérvitringar á þessu
sviði verði fleiri og fleiri uns þeir ná meiri-
hluta, eða að gefast alveg upp og láta ber-
ast með straumnum.
Varla er hægt að komast hjá því að bera
saman útgáfu myndbanda á síðastliðnum
árum við útgáfu bóka fyrir 40 til 50 árum
síðan. Að bókaútgáfu stóðu menn og sam-
tök, sem höfðu mikinn metnað fyrir hönd
þjóðarinnar og tungu hennar. Þeir vönduðu
sig sem mest þeir máttu þótt efnin væru
oft lítil. Sumir þeirra, sem standa að útgáfu
myndbanda á okkar tímum virðast hins
vegar aðeins hafa þá hugsjón að græða
peninga. Að minnsta kosti blasir metnaður-
inn ekki við að öðru leyti. Meira að segja
eru umbúðirnar stundum svo lélegar á
myndböndum að sæmilega læs íslendingur
hlýtur að fá ógleði við lesturinn. Ég hlýt
að draga af því þá ályktun að þetta sé
metnaðarskorti að kenna fremur en
heimsku. Nema hvort tveggja sé?
Og þar eð ég er nú farinn að tala um
íslensku og þá lítilsvirðingu sem henni er
sýnd af okkur, sem ættum að standa með
henni, get ég ekki látið hjá líða að ræða
að lokum um nafngiftir fyrirtækja. Eitt það
nýjasta af þeirri lágkúru er kaffíhús sem
heitir L.A. Kaffí í símaskránni. Verði manni
á að hringja í þetta sjálfsagt ágætis kaffí-
hús er svarað upp á amerísku: „Ellei cafe”.
Einu sinni stóð ég í þeirri sælu trú að á
Isiandi væri bannað með lögum að spila fjár-
hættuspi og að Happdrætti HÍ, SÍBS og
DAS væru undantekningar frá reglunni.
Nú hef ég forframast í heimi peningahyggj-
unnar og þykist vita með vissu að fjárhættu-
spil sé leyfilegt, að minnsta kosti ef málefn-
ið er gott, þ.e. að tilgangurinn helgi meðal-
ið. Hið sama virðist nú vera að gerast í
vitund minni gagnvart íslensku máli: ég
hélt að sett hefðu verið lög sem bönnuðu
erlend heiti á fyrirtækjum, verslunum og
öðru slíku, en nú virðist frjálshyggjan vera
að sannfæra sig um það að sú trú mín hafi
einnig aðeins verið ljúfur draumur. Enda
virðist uppgjöfin vera sú „dyggð” sem éin
gefur tóninn í dag: „það þýðir ekki að setja
lög á Islandi því enginn nennir hvort eð er
að fara að þeim né reyna að sjá til þess að
þeim sé framfylgt. Enda eru ekki lög aðeins
til þess fallin að hefta „frelsi” einstaklings-
ins?
HRAFN harðarson
LESSÓK MORGUNBLAÐSINS 19. OKTÓBFR 1991 3