Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.1991, Blaðsíða 10

Kólumbus nýtur
lítílla vinsælda
Á fimm alda afmælinu
hefur margt misjafnt
verið riíjað upp um
Kólumbus. Hann var
barn síns tíma,
ruddafenginn við
sjómenn sína ogfantur
við indíánana. A það
siðferði er samt ekki hægt
að leggja mælikvarða
nútímans.
Deilt Um 5 Alda Afmæli
Landafundanna Miklu
Fframkvæmdastjóri afmælishá-
tiðarhaldanna í tilefni 500 ára af-
mælis landafunda Kólumbusar
velur orð sín með gát, þegar hann
segir: „Við köllum þetta ekki af-
mælishátíð; við köllum það minningarat-
höfn.” Um hvað? „Sér í lagi um 500 ára
afmæli siglingar til Nýja heimsins,” segir
hann. „Ó, hinir mikilfenglegu landafundir
Kólumbusar? Ég lít á þá sem óvænta uppá-
komu. Það má vera að ég hafi áður minnst
á hina miklu uppgötvun en nú vitna ég til
hennar sem óvæntrar uppákomu.”
Með svona vini að bakhjörlum á Kólumb-
us ekki sjö dagana sæla þetta árið.
Þetta hófst ekki á þennan hátt. Undir-
búningur var hafinn með pomp og pragt
og nú átti að tjalda öllu sem til var. En
einhvern veginn rann þetta allt að verulegu
leyti út í sandinn. Formaður nefndarinnar,
sem bandaríska þingið átti hlut að, sagði
af sér. Þegar SciTrek-safnið í Atlanta setti
upp afmælissýningu þar sem líkan í fullri
stærð af einu skipa Kólumbusar (Nínu eða
Nina=stúlka) var til sýnis upphófust þar
mótmælaaðgerðir, sem leiddu til þess að
sérstökum sýningarbás var komið upp sem
helgaður var frumbyggjum Ameríku. Til
stóð að gera veglega heimildannynd um
sjóferðina miklu. Nefndin sem rannsakaði
handritið að myndinni skilaði alríkisstyrkn-
um, sem hafði verið veittur til myndarinn-
ar, þegar þeir fundu rit, sem lýstu sjóferð-
inni og eftirmálunum sem herferð gegn
kynþætti.
í ræðu og riti má segja að Kólumbus
njóti lítilla vinsælda. Hann er kallaður
nauðgari, þrælasali, fjöldamorðingi sam-
bærilegur við Adolf Hitler og Pol Pot. Vist-
fræðingurinn og sagnfræðingurinn K. Sale
gefur tóninn í nýútkominni bók um Kól-
umbus sem ber heitið „Hernám Paradís-
ar”. Hann telur Kólumbus hafa verið til-
finningalausan, gráðugan, óhreinlyndan,
tvöfaldan í roðinu, haldinn ofsóknarbijál-
æði, ofsafenginn og grimman, afleitan sjó-
mann, sem var hirðulaus um skip sín og
tók ekki tillit til veðurs og vinda. Allt þetta
átti við hann en þar með er ekki öll sagan
sögð. Landfræðingurinn Loyis de Vorsey
telur Kólumbus hafa verið einn af fló-
knustu persónuleikum sögunnar. í einu
vetfangi breytti hann heiminum, er hann
tengdi saman hið gamla og hið nýja. Hann
átti heiðurinn af hinni 500 ára gömlu sjó-
ferð yfir ókortlögð heimshöf; ævintýrinu
sem síðar átti eftir að gera hugmyndirnar
um tunglferðir Vesturheims að raunveru-
leika og gott betur. Spánski rannsóknar-
rétturinn fylgdi í kjölfarið og hann átti
stóran þátt í þeim hörmungum, sem bundu
énda á menningu Azteka og Inka. Indíán-
arnir dóu unnvörpum vegna þess að ónæm-
iskerfi þeirra réði ekki við sjúkdómana sem
Evrópumenn báru með sér. De Vorsey tel-
ur að Spánveijar hafi aldrei ætlað sér að
útrýma frumbyggjunum og bendir á að
stórfelld fækkun þeirra hafi leitt af sér þær
hörmungar sem síðar fylgdu innflutningi
afrískra þræla til Vesturheims.
Umræður um Kólumbus hafa ávallt ver-
ið tvíbentar. Hann var í besta falli hijúfur
að eðlisfari, framagjam og oft á tíðum
sérhlífinn. Síðustu ár sín lifði hann ærulaus
og vanheill á geðsmunum. Ekki voru liðin
50 ár frá dauða Kólumbusar þegar landi
hans Bartolomé le las Casas skrifaði fjálg-
lega- um illvirkin, er höfðu verið framin
undir stjóm Kólumbusar og arftaka hans.
Indíánarnir voru eltir um holt og hæðir,
pyntaðir og drepnir. Líkin voru síðan notuð-
sem hundafóður. Flestir dóu þó af sjúkdóm-
um sem Evrópumenn báru mað sér.
Sagnfræðingurinn Dauril Alden er já-
kvæðari en margir aðrir. Hann segir: „Kól-
umbus var bam síns tíma. Hann var fant-
ur við indíánana en hann hegðaði sér líka
eins og skepna við sjómenn sína. Ef þeir
voru staðnir að því að stela gulli lét hann
skera af þeim nef eða eyru,” en siðgæðis-
mælikvarðinn nú er ekki hinn sami og
hann var fyrir 500 áram og þess vegna
ónothæfur til skilnings k persónuleika Kól-
umbusar.
„Ég mótmæli því að skella allri skuld-
inni á Kólumbus vegna illvirkjanna sem
framin voru. Hann hafði áhuga á landkönn-
un, ríkidæmi og virðingarsess. Hann var
enginn mannfræðingur.”
Landafundanna verður eigi að síður
minnst. Þar á meðal verða þátttakendur
frá mörgum félagasamtökum innfæddra. í
New York mun nefnd bandarískra frum-
hyggja standa fyrir minningarathön, sem
stendur í viku. 12. október 1992 verður
þar,þagnarstund, til þess að leggja áherslu
á hið mikla tjón sem Kólumbus og arftak-
ar hans eiga sök á. Þessir afkomendur
frumbyggjanna vilja ekki sætta sig við þá
hefð að sigurvegararnir séu einir um að
skrifa söguna. Þeir vilja að upplýsingar,
sem byggjast á staðreyndum, verði að-
gengilegar almenningi, skólum og ekki síst
þeim er standa að hátíðahöldum í tengslum
við landafundina miklu.
Byggt á Newsweek
Nýi heimurínn og sá gamli mætast: Kólumbus nær landi á eyju í Karíbahafi og nýtur aðstoðar innfæddra.
VÉDÍS LEIFSDÓTTIR
Á morgun
Himinninn er skýjaður
hugur minn svartur
og hjartað brotið.
Þú ert loftið sem ég anda
vatnið sem ég drekk
og maturinn sem ég borða.
Penninn tómur
blaðið hvítt
stílabækurnar auðar
og tilfinningarnar týndar.
Á morgun vakna ég
og heyri ekki neitt
því eyrun mín <
eru fiill af kossum þínum.
Höfundur er dansmær.
BJÖRG FINNSDÓTTIR
Ó, þú tilviljun
0 þú tilviljun
þú sem hefur bundið okkur
í band
sem af tilviljun
er órofið ennþá.
Endurminning
/ hrokknu hári þínu
bylgjast minningin um þig.
Og ég gleymi aldrei
hvernig þú lýstir upp skammdegið
í litla Ijóta miðbæ Reykjavíkur,
þrátt fyrir suðræna ásjónu þína,
þegar ég var aðeins lítil fjóifán ára stúlka,
en þú svo stór fullþroska maður.
En þegar ég var orðin jafnaldra þín
og fékk að stijúka hrokkna hárið þitt,
þá bylgjaðist aftur minningin um þig
og hvernig þú lýstir upp skammdegið
í litla ljóta miðbæ Reykjavíkur
þrátt fyrir suðræna ásjónu þína,
þegar ég var aðeins lítil fjórtán ára stúlka,
en þú svo stór fullþroska maður.
Höfundur vinnur á Listasafni íslands.
TRYGGVI V. LÍNDAL
Paparog
landnámsmenn
Hjörleifur í mistrinu
á flóanum miðjum:
Skolleitir skeggtaumar votir,
regngrá augun hnipruð.
Leitar hann þræla sinna.
Og við, Papar Thúles
á næsta nesi
étum okkar skjaðak,
hringjum ekki bjöllum,
skökum ekki böglum,
verðum að gjalti,
flýjum í írafári.
Upp frá Ingólfs landi stíga
reykar tveir og gufa hvít,
hlátur kvenna, barna.
Og við, hjartahreinir,
mætum íbyggnir
í morgundögginni.
Höfundur ee þjóðfélagsfræðingur og Ijóðskáld.
/
10