Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1992, Síða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1992, Síða 3
lEgBfíg H O B G U N B L A O S I N 8 Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór- ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn- arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs- son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100. Forsíðan Á myndinni er hluti af málverki súrrealistans Ro- berto Matta, sem fæddur er í Chile 1911 og því kominn yfír áttrætt. Matta lagðí stund á arkitektúr og vann m.a. með le Corbusier, en sneri sér síðan alveg að súrrealísku málverki og málar gjarnan „sál- ariandslag". Hann hefur búið í París og í bókinni um Erró kemur fram, að þeir urðu góðir vinir á 7. áratugnum. Málverkið á forsíðunni er frá 1984 og heitir „Opnum örmum svo sem opnum augúm“. Skáldstaðir eru í Eyjafírði og þar bjó skáldbóndinn Kjartan Júi- íusson, sem Halldór Laxness fór miklum viður- kenningarorðum um, og gaf út bókina Reginfjöll á Haustnóttum. Hér segir Jón B. Guðlaugsson frá pflagrímsför að Skáldstöðum ásamt Þórði frá Dag- verðará og Baldri Óskarssyni. Ljósmyndir Jóns Eiríkssonar bónda að Vorsabæ á Skeiðum eru komnar útí bók, sem hefur að geyma merkilega heimild um vinnubrögð og tæknilegar framfarir við sveitastörf á íslandi frá árinu 1941 til þessa. Þar sést hvert framfaraspor, sem orðið hefur á Skeiðum í hálfa öld. Sameining Evrópu hefur verið á dagskrá og ekki í fyrsta sinn. Jón Óskar, skáld, rekur í þessari grein efasemdir sínar varðandi þessa sameiningu, sem einvörðungu byggir á markaðshugsjónum og hversvegna ekki sé hægt að bera slíka hugsanlega sameiningu saman við það, þegar Bandaríki Norður Ameríku urðu til. GUÐMUNDUR FRIÐJÓNSSON Ekkjan við ána - María á Knútsstöðum - brot Á bakkanum við ána hún bjó við lítil völd og barðist þar við skortinn í næstum hálfa öld. A hrífuskafti og ptjónum var höndin kreppt og bogin og hartnær þorrin brjóstin - af tíu munnum sogin. Og meðan inni í sveitinni bústöðum var býtt og býlin sneydd og aukin, af kappi um völdin strítt, hún undi sér við heiðina og elfarstrauminn bláa, en annars vegar hraunið - í kotinu sínu lága. Hún elskaði ekki landið, en aðeins þennan blett, af ánni nokkra faðma og hraunið svart og grett. Er grannarnir sig fluttu á hnöttinn hinum megin, hún hristi bara kollinn og starði fram á veginn. Er börnin voru í ómegð, hún bjó við marga þraut, - hjá börnunum í ellinni þess hún aftur naut - Hún kenndi þeim að lesa og kemba, prjóna og spinna. Hún kenndi þeim fyrst að tala og svo að ganga og vinna. Er búið var að „Iesa“, hún bar þeim kvöldverðinn og breiddi síðan ofan á litla hópinn sinn, á versin sín þau minnti og vermdi kalda fætur, en vakti sjálf og ptjónaði fram á miðjar nætur. Hún undi sér við hraunið. Hve indælt var að sjá, er ána hafði fellda hin Ijósa nótt í dá og náttsólin á klettana kufli rauðum steypti og kjarrskóginum strjála í þúsund loga hleypti. Hún undi sér við hraunið og ánni sinni hjá, sem urðarveginn þræddi, unz féll í kaldan sjá, í sjóinn djúpa og kalda, er soninn hennar geymdi, en samt ei vildi skila, þó ekkjutárin streymdi. Guðmundur Friðjónsson (1869-1944) var fæddur á Sílalæk í Aðaldal, en gerðist bóndi á Sandi í Aðaldal og var löngum kenndur við þann bæ. Guðmundur var gagnfræðingur frá Möðruvöllum 1893, en fyrsta Ijóðabók hans kom út 1902. R A B B LITIÐ EITT UM ORÐABÆKUR Sögukennari nokkur spurði eitt sinn illræmdan óknytta- nemanda hvað átt væri við með orðinu panslavismi. Strákur svaraði með mynd- ugleik, að það orð þýddi að sjálfsögðu þrælasmölun. Kennarinn var maður geðprúður og umburðarlyndur og sagði með hógværð, að reyndar hefði orð þetta dálítið aðra merkingu. Stráksi brást við hinn snúð- ugasti og kvað kennslubókina vita betur. Því kennslubókin var á dönsku, og þar stóð, að „Panslavisme" miðaði að því „at samle alle Slaver...“ o.s.frv. Og strákur bætti þvi við, að Slaver þýddi þrælar, eins og all- ir vissu sem læsir væru á orðabók, og samle þýddi vitaskuld að smala. Kennarinn var ýmsu vanur af pilti þessum, en lét einatt kyrrt liggja fyrir góðmennsku sakir. — I annarri námsgrein stóð sami strákur á því fastar en fótunum, að danska orðið Bicykel þýddi reiðhjól handa býflugum, og svaraði mótmælum kennarans með því að vitna í orðabók um merkingu orðliðanna Bi og Cykel. En áður en hann kom frekari rök- semdum við, var hann rekinn út. Fjölræð orð í erlendu máli eru sjaldan viðsjál í þýðingu, því venjulega sker efnið úr, eins og auðvitað var í þessum dæmum. En varasöm geta þau orð verið sem kallast sömu merkingar og tiltekin orð í máli þýð- andans, en tákna þó annað blæbrigði. Sá munur getur virzt lítihrægur, en kann þó að skipta svo miklu máli í reynd, að stfl- gildi orðanna verði mjög ólíkt. Slík merk- inga-blæbrigði geta verið svo þjóðbundin, að vonlaust yrði um þýðingu, nema þá með útskýringu. Stflbrigða-vandi orða lætur að sjálfsögðu mest til sín taka í ljóðþýðingu. Þar er ná- kvæmni merkingar einatt viðkvæmust, en vandkvæðin á að fylgja henni eftir jafnframt mest, ekki sízt vegna forms, hvort sem ljóð kallast laust eða bundið. Þar kemur þó fleira til, sem torveldar flutning af einu máli á annað. Nú skal engum ráðlagt að nota orðabæk- ur á líkan hátt og strákur þessi kvaðst hafa gert. En orðabækur eru nokkuð af þeim bókakosti sem hverjum manni er einna nyts- amastur og ætti jafnan að vera innan seil- ingar. Þá er ekki einungis um það að ræða að skila texta af einu tungumáli á annað. Það er hveijum manni skylda við þjóð sína og eigin menningu að vanda mál sitt eftir mætti. Og þá eru orðabækur ómissandi. Orðabækur eiga að vera þjóðtungunni til verndar. Þær eiga að tryggja það að merk- ingar og beygingar orða haldist óbreyttar í lengstu lög, að sama orð fari ekki að þýða eitt í dag og annað á morgun, eins og raun- ar hefur átt sér stað. Ef veruleg brögð yrðu að því, að orð breyttu um merkingu, hlyti það fremur en flest annað að ijúfa tímasam- fellu málsins, svo að þjóðin færi smám sam- an að glata þeim menningar-arfi sínum sem dýrmætastur er. Góð íslenzk orðabók með íslenzkum skýringum ætti að vera sjálfsögð eign á hveiju íslenzku heimili. Bók á borð við Orðabók Menningarsjóðs þyrfti því jafn- an að vera fáanleg á niðurgreiddu verði. Fyrir sjö áratugum hlotnaðist íslending- um ómetanlegur happafengur, þar sem var orðabók Sigfúsar Blöndals. Sú bók hefur að því leyti annað gildi en Orðabók Menning- arsjóðs, að orðskýringar hennar eru á er- lendu máli, og opna þannig íslenzkri hugsun leið inn á vettvang annarrar þjóðtungu. Því miður hefur þessi kjörgripur verið ófáanleg- ur um skeið, og er nú fátt brýnna í útgáfu- málum en að bæta þar úr. En mikil gróska hefur verið í íslenzkri tungu á þessari öld og orðaforðinn vaxið mjög. Ný bók í stað Blöndalsbókar hlyti því að verða nokkru meiri og fullkomnari á ýmsan hátt. Ein meginbreyting yrði þó nauðsynlegust alls; en hún er sú, að orðskýr- ingar ailar yrðu á ensku. Þannig yrði nota- gildið stórum drýgra. íslenzk skáld og rithöfundar leggja nú æ meira kapp á að fá verk sin þýdd á sem flest erlend mál. Og allvíða hafa vel færir menn gefíð kpst á sér til þeirra starfa. En að sjálfsögðu hafa nauðafáir útléndingar svo fullkominn skilning á íslenzku máli sem heimlendir væru. Þeir sem fást við að þýða íslenzk bókmenntaverk á önnur mál, þyrftu að geta haft í höndum orðabók með skýring- um á háþróuðu alþjóðamáli eins og ensku, bók sem gerði svo nákvæma grein fyrir merkinga-blæbrigðum og stílgildi orða og orðasambanda sem fært þætti, ekki sízt með sem flestum vel skýrðum dæmum. Slík orðabók væri ekki aðeins nauðsynleg erlend- um þýðendum, heldur að sjálfsögðu afar gagnieg íslendingum sjálfum, sem eiga í vændum sívaxandi samskipti við enskumæl- andi heim, þar sem iðulega reynir á mikla nákvæmni í orðafari. Á liðnu sumri var haldin hér í Reykjavik merkileg ráðstefna íslenzkra höfunda og erlendra þýðenda, þar sem ræddur var ýmislegur vandi á sameiginlegu sviði þeirra. Ljóst var að þetta erlenda fólk var ekki aðeins mjög vel að sér um íslenzka tungu, heldur einnig fullt af áhuga á bókmenntum vorum og allri íslenzkri menningu. Þýðingastörf eru illa launuð víðar en á íslandi. Það er ekki hagsvon sem laðar til að þýða íslenzk rit, heldur það sem fremur mætti kalla gustuk við fjarlenda höfunda sem erfitt eiga uppdráttar, en er að sönnu virðuleg hvöt til að kynnast sem bezt bók- menntalífi lítt þekktrar smáþjóðar og kynna það um leið löndum sínum. Ef vér teljum framlag vort boðlegt og slíkt kynningar- starf'einhvers virði, skyldi hlutur vor eigi eftir liggja; og ekkert betra gætum vér til málanna lagt en íslenzka orðabók, sem meðal annars tæki sérstakt mið af þörfum þeirra sem af vandvirkni og fómfýsi leggja sig fram um að efla bókmenntahróður ls- lendinga með.öðrum þjóðum. Þyngst vegur samt þörf íslendinga sjálfra fýrir orðabók, hæfilega mikla að vöxtum, sem gerir þjóð- tungunni svo góð skil sem efni standa til. HELGI HÁLFDAN ARSON LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 25. JANÚAR 1992 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.