Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1992, Síða 2

EINAR JÓNSSON
Landavísur
frá bann-
árunum
Hjálmar kendur Hofi frá,
hjörva bendir traustur,
blessaður rendu blikkið á,
Blöndal vendi austur.
Margir fá í fjarlægð hrós,
er forðast háa boða.
Oft jeg þrái upp í Kjós,
ölið gráa skoða.
í Mosfellssveit í moðbásnum
myndaðist heitur landi,
hjá danska feita dólginum,
úr drullugu geitahlandi.
Enn má kvarta, öls er þrot,
eg því skarta í bili,
líkamsparta legg á flot
og lendi á Svartagili.
Að Gjáarbakka götu fann,
greiddist flakkið viður,
langaði smakka landa þann,
Ijet í frakkann niður.
Kaldadalinn kom jeg á,
keifaði smalagötu;
inn í falinn urðargjá
einni stal úr fötu.
Austur í Flóa ættum við,
yfir snjóa vöðum,
seinlát Góa að semja frið,
en sjáum Jóa á Hlöðum.
í Hvammi stundar höfðum bið,
hýrnaði lundin trega,
þaðan skunda þurftum við,
en þjörkuðum undarlega.
Lögreglan á Loftsstöðum
löngum spannar glerin,
drjúgt þar rann af dropanum
í drykkjumanna kerin.
Loftur kunni Hellna- heitt
-hjáleigunnar bruggið,
upp úr tunnu ali var seytt,
utan þunna gruggið.
í Saurbæ fjekk jeg brendan bjór,
blandan rekk ei svíkur,
þrýsti í sekk og þaðan fór,
þjófum ekki líkur.
Sýður vín á Sólheimum,
sindra og hvína tólin,
bíður Lína í bakdyrum,
betri sýnir kjólinn.
Ef þig vantar íslending,
utan ganta maður,
þá skalt panta Þykkbæing,
þar er fanta staður.
Eg vil randa alla tíð,
ört þó landa súpi,
yfir sanda austur í Hlíð,
og við standa á Núpi.
Ekki baun jeg áfram rýk,
er hjer dauna-borið,
flatt er hraun um Flekkuvík,
fljótt var launað sporið.
í Hvassahrauni hafðu bið,
jeg held þar launist gerið,
blástu í kaun að bragna sið,
þá brestur raunaskerið.
Hugði’ eg skunda í Hafnirnar
á hörðum grundarleiri,
gegnsær hundur gein við þar
og galdra undur fleiri.
Læt jeg falla Ijóðaslátt,
löngum hallar degi.
Rúmið kallar, reyni eg brátt
rekkju lalla vegi.
Höfundur (f. 1887) var bílstjóri á Eyrar-
bakka. Vísurnar orti hann á bannárunum,
þegar Blöndal þefaöi uppi bruggarana.
Vísurnar voru gefnar út 1934.
Þórður malakoff
Enn syngja menn við raust braginn um Þórð
malakoff, sem Björn M. Olsen orti fyrir heilli
öld. En hver var þessi Þórður? Hann var í
stuttu máli einn þekktasti brennivínsberserkur
Reykjavíkur á síðari hluta 19. aldar og fræg-
Þórður hefur lifað í
minni vegna bragsins,
sem enn er sunginn um
Þórð malakoff. Þessi
brennivínsberserkur
seldi fyrirfram lík sitt til
krufningar og var einn
af þeim kynlegu kvistum,
sem settu svip á bæinn á
síðari hluta 19. aldar.
Eftir GUÐJÓN
FRIÐRIKSSON
astur fyrir það að selja fyrirfram lík sitt til
krufningar til að eiga fyrir flösku. Mun hann
vera eini maðurinn í heimi sem hefur eytt
svo vendilega peningum sínum í drykk að
hann drakk jafnvel upp andvirði líksins af sér.
Þórður var fæddur árið 1844, sonur hjón-
anna Árna Þórðarsonar, sem ættaður var
úr Mýrdal, og Bjargar Pálsdóttur frá Húsa-
vík. Bjuggu foreldrar hans í Grafarkoti við
Grafarvog, sem þá var í Mosfellssveit, er
Þórður var á unglingsárum.
Þórði var svo lýst að hann væri stór mað-
ur að vexti og afar þrekinn og breiðleitur.
Handleggirnir voru og digrir og hendurnar
stórar og maðurinn allur holdgóður og hinn
hraustlegasti. Andlitið var fölleitt, slétt og
hrukkulítið, en nokkuð þrútið vegna ofnautn-
ar áfengis. Hár hans var ljósbrúnt en gráýrt
á síðustu hérvistardögum og farið að þynn-
ast mjög framan á höfði og upp að hvirfli,
en aftur af hnakkanum og með vöngum lufs-
uðust illa hirtir og lýjulegir lokkar.
Ymsar sögur gengu af afreksverkum Þórð-
ar á yngri árum. Til dæmis um hreysti hans
og gjörvuleiki var sögð sú saga að hann
hefði bjargað lífi manns úr Elliðaánum þar
sem Þórður óð yfir um þær með Ijórtán
ijórðunga á baki sínu og tók með sér mann
í aðra hendina, sem annars hefði drukknað,
en með hinni hendinni ruddi hann frá sér
jökum sem hrönnuðust niður ána. Þegar
Þórður var um þrítugt voru mikil fískleysisár
við Faxaflóa. Á þeim árum barst einu sinni
mikið af smáufsa á land í Hafnarfirði og
þótti það góður fengur í hallærinu. Gerðu
Reykvíkingar Þórð malakoff út af örkinni til
að fara nokkrar ferðir gangandi suður í fjörð
til að sækja ufsa. Þótti það undrum sæta
hvað mikið hann bar í bak og fyrir, hálffull-
ur að sjálfsögðu, á veginum milli Reykjavík-
ur og Hafnarfjarðar. Hann var kallaður burð-
armaðurinn mikli.
Klæðaburður Þórðar var jafnan fábrotinn.
Hann var í snjáðum vaðmálsbuxum og jakka
sem mátti muna fífil sinnjtegurri, enda ýmis-
legt mátt þola. Á höfði bar hann fornlegan
og slitinn hattkúf með linum börðum sem
voru alltaf niðurbrett og féllu niður fyrir
eyrun. Eins og „töffarai’" nútímans var hann
gjarnan með flakandi skyrtu svo að sá niður
á hvelfda og Ijósrauða bringuna.
Ekki stundaði Þórður vinnu nema stöku
sinnum og var oftast drukkinn, en þó sjaldn-
ast svo að hann væri ekki nokkurn veginn
ferðafær. Hann fékk að hírast í ýmsum kot-
um í Reykjavík og árið 1870 var hann til
dæmis til húsa í Lækjarkoti (Lækjargötu
lOa). Þar er hann sagður lifa af landvinnu
og vera á flækingi.
Raunar var Þórður kallaður alamala fram-
an af æviskeiði sínu en ekki malakoff. Guð-
brandur Jónsson gefur þessa skýringu á nafn-
inu:
„Eitt sinn var það sem oftar að frönsk
skipshöfn fór til þvotta inn í Grafarvog og
bar þar þá að Þórð Árnason og ýmsa aðra
og fór hann að reyna að sníkja kaffi af Frökk-
unum. Nú var ekki því til að dreifa að Þórð-
ur gæti bablað frönsku og var hann því með
ýmsu pati að reyna að sýna Frökkum hvað
honum væri á hjarta. Lést Þórður meðal
annars vera að snúa kaffikvörn, en til þess
að létta undir skilningi Frakka á þessu sagði
Þórður um leið „a la mala“. Ekki fara neinar
sögur af því hvort Frakkar hafi skilið eða
Þórður fengið kaffið, en hitt var víst, að viður-
nefnið fékk hann og stóð ekki á því hjá félög-
um hans. Upp frá þessu var Þórður nú nefnd-
ur Þórður „alamala“ eða „malað kaffi“.“
Ekki er alveg ljóst hvernig viðurnefnið
alamala breyttist síðan í malakoff en þó eru
til ýmsar skýringartilraunir, meðal annars
þær að svokallað Malakoff-virki sem mjög
var í heimsfréttum, er Þjóðvetjar sátu um
París 1871, hafl haft áhrif þar á. Önnur er
sú að nafnið hafi breyst eftir að Björn Olsen
orti kvæði sitt um kappann en það er með
sama lagi og danska skopvísan: „Malabrock
er död i krigen". Hafi þá Björn sniðið nafnið
eftir textanum í dönsku vísunni að nokkru
leyti.
Þórður malakoff var tíður gestur í
drykkjukrá á horni Aðalstrætis og Austur-
strætis sem kölluð var Svínastían og var hluti
af Hótel íslandi. Ágúst Jósefsson prentari
var vikapiltur á hótelinu og fylgdist vel með
Svínastíunni. Hann sagði um Þórð og fram-
ferði hans:
„Ekki virtist mér annað en að Þórður
væri raunverulega meinleysismaður þótt
hann væri all svakalegur á að líta og aldrei
vissi ég til að hann ætU virkan þátt í rysking-
um innan dyra að fyrra bragði að öðru leyti
en því að hann greip stundum til uppivöðslu-
seggja þegar þeir voru sem æstastir og setti
þá niður við hlið sér eins og óþekka krakka
og hélt þeini þar uns þeir sefuðust. Og eng-
an vissi ég svo djarfan að hann sýndi honum
mótþróa. Það var eins og það væri sjálfsagt
að hlýða ofurmenninu."
Það var drykkjuskaparástríða Þórðar sem
leiddi hann út í þau viðskipti sem hann varð
frægastur fyrir. Þá var hér starfandi Lækna-
skóli í Sjúkrahúsi Reykjavíkur sem var til
húsa í Þingholtsstræti 25, húsi sem enn
stendur og kallast nú yfirleitt Farsóttarhús-
ið. Við læknakennsluna þurfti að útvega lík
til krufningar og var það erfiðleikum bundið
því að fólk vildi yfirleitt ekki láta kryíja sig
eða ættingja sína. Einu sinni var það að
Þórð vantaði peninga.fyrir brennivíni og vissi
hann þá ekki annað snjallara ráð en að fara
upp í Læknaskóla og bjóða þar líkið af sér
til sölu að sér dauðum gegn því að sér væri
greidd borgunin fyrirfram. Forstöðumenn
Læknaskólans gengu að þessu og Þórður
fékk peningana sem hann fór með rakleiðis
niður á Svínastíu og drakk þá þar upp viðstöð-
ulítið. Næstu ár biðu læknanemar og læknar
óþreyjufullir eftir því að Þórður drykki sig
endanlega í hel og eitt sinn barst sú frétt
um allan bæ að hann væri dauður. Kennari
við Læknaskólann fór á stúfana niður í eina
búðina, þar sem atvinnulausir verkamenn
hímdu við drykkju, og ætlaði að fá einhveija
þeirra til að flytja Iíkið upp í líkhús. Gekk
læknirinn að manni senl lá fram á búðarborð-
ið, bankaði í bakið á honum og mæltist til
þess að hann gæfi sig að þessu starfi. Maður-
inn sneri sér við og það var þá enginn annar
en Þórður malakoff bráðlifandi:
Þótt deyi aðrir dánumenn,
loff malakoff,
hann Þórður gamli þraukar enn.
Loff malakoff mala lifir enn hann Malakoff:
þótt læknar vilji flensa í Malkoff,
þá lifir Malkoff.
Það var ekki fyrr en mörgum árum eftir
þetta eða 10. maí 1897 sem Þórður Árnason
hrökk loksins upp af. Hann var þá niðursetn-
ingur hjá Oddi slátrara í Hallskoti. Það stóð
þar sem síðar varð Gróðrarstöðin við Laufás-
veg. í kirkjubók Dómkirkjunnar er Þórður
sagður 62 ára, er hann lést en í raun var
hann ekki nema 63 ára. Hefur presturinn
giskað á aldur hans og talið hann nær tíu
árum eídri en hann var. Var sagt að læknar
hefðu „hramsað Þórð eins og hrafnar... und-
ir eins og öndin var að skreppa úr hans
hrausta búk og »handtjeruðu« hann svo eins
og bolaskrokk." Er sagt að þeir hefðu gert
það svo „sleytilega og frómlega" að þegar
karl loksins var jarðaður eftir rúman hálfan
mánuð hafi svo sem ekkert verið eftir af
honum og að dómkirkjupresturinn hafi flutt
einstaklega hjartnæma iíkræðu yfir nánast
tómri kistunni. En svo mikið er víst að Reyk-
víkingar vissu af jarðarförinni og segir í sam-
tímaheimild að þeir hafi allir flaggað í hálfa
stöng Þórði til heiðurs. Þá var líka ort eftir-
farandi:
Á loftinu sólin réð síga
og sökk niður í úthafsins geim.
Á hauður tók myrkur að hníga
qg huldi þar aldraðan beim.
í lélegum kofa hann kúrði,
því karlinn mjög ölvaður var.
I flatsæng í lörfunum lúrði
og legg né hönd bærði’ ekki par.
Hann hafði um dagana drabbað,
svo dæmalaus æfi hans var,
og löngum um göturnar labbað
hreint lútfullur og við það bar,
á knæpum þá körlum sló saman,
að kneyfði hann óvandað stoff,
og þá hentu gárungar gaman
að gamla Malakoff.
Þeir segja nú Loff gamla látinn,
í Ijóshæðum eflaust hann býr,
og dregur þar dijúgum á bátinn
sem drykkvinur Bakkusar nýr.
Vér óskum að aldrei hann bresti
þar áfengt og svalandi vín;
Þá ætlum vér yndi hann festi
við upphæðakjörin sín.
Höfundur er sagnfræðingur.