Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1992, Blaðsíða 8

Nýja Óperan við Bastillutorg - merkilegt samspil ferhyrninga og hringforms sem
mýkir svipmótið, bæði utan dyra og innan. Að neðan: Afslappað og asalaust
mannlíf við breiðstrætið Champs Elysése.
Vísindasafnið í ViIIette-garðinum í norðausturhluta Parísar er barn nútímans.
Þar ríkja harðar línur og hvellir litir. Að neðan: Á stéttinni utan við Café de la
Paix við Óperutorgið.
Minnispunktar um mannlíf og listir við Signu II
Allt við það sama
áCafé
Avinstri bakka Signu, næstum því gegnt Louvre,
er nýjasta stóra safnið í París, Musée cTOrsay,
í einhverri sérstæðustu safnbyggingu sem
fundin verður. Þarna var stór járnbrautarstöð,
sem lokið var við aldamótaárið 1900. í sömu
de la Paix
Orsay-safnið er sér á parti
meðal safna heimsins,
því það er til húsa í
járnbrautarstöð frá
síðustu aldamótum. Þar
var nú verið að sýna
Munch í fyrsta sinn í
þessari miklu listaborg
og flest í safninu.
Eftir GÍSLA
SIGURÐSSON
byggingu var Hotel Palais d’Orsay, þar sem
ég gisti í fyrstu Parísarferð minni vorið
1958. Þetta var hávaðasamur staður, því
lestir voru sífellt að koma og fara. Eftir að
járnbrautin var færð á aðrar slóðir, stóð til
að rífa húsið, sem var þó sannkölluð 19.
aldar perla að ytra útliti. Það varð sem
betur fer ofaná að halda þessu útliti, en
arkitektinn Gae Aulenti var fenginn til að
breyta því í safn fyrir franska 19. aldar
myndlist, og þó ekki alveg; Tímamörkin eru
frá 1848 - 1914. Á þeim tíma urðu til hinar
mjög svo verðmætu og frægu myndir
frönsku impressjónistanna, sem áður voru
í litlu safni við endann á Tuilleriegörðunum.
Framkvæmdin vakti mikla athygli, en
ekki einróma lof. Að líta yfir járnbrautarsal-
inn fyrrverandi er eftirminnileg, sjónræn
upplifun. En það er nokkuð til í því eins
og bent hefur verið á, að húsið keppir óneit-
anlega við listaverkin um athygli. Ég skal
viðurkenna að ég fór þangað meira til að
skoða þessa umdeildu framkvæmd en til að
sjá listaverkasafnið, sem að stærstum hluta
er gamalkunnugt þeim sem einhvern áhuga
hafa á efninu. A rúmgóðu gólfi inn eftir
miðjunni er komið fyrir höggmyndum, en
málverkasafnið og margt annað, húsgögn
til dæmis, eru í tveimur hliðarálmum - en
þök álmanna nýtast sem svalir og einnig
þar eru höggmyndir. Allt sést það vel á
mynd sem hér fylgir með.
Þetta musteri úr smíðajárni og gleri
hefur ýmist verið hafið til skýjanna eða
fordæmt. Þegar það var kynnt 1988, var
það ýmist kallað „stórathyglisvert“, eða
„stórslys“. Það er út af fyrir sig eins og
mikilfenglegt landslag. Það er svo annað
mál til dæmis, hvort listaverk mundu nokk-
uð njóta sín í Almannagjá, ef búið væri að
setja glerþak yfir hana. Þarmeð er ekki
sagt, að Orsay-safnið sé eins tilkomumikið.
Þarna er hneykslið frá 1863: Morgunverð-
ur í skógi eftir Manet; tveir kappklæddir,
virðulegir herramenn og ein kviknakin kona
með þeim. Slíku siðleysi gátu virðulegir
borgarar ekki kyngt á öldinni sem leið.
Hræsnin birtist í því að naktar konur í bland
við alklædda menn var hægt að samþykkja,
ef myndefnið var sögulegt og einkum þó
goðsögulegt. Risa-skilirí frá 1847 um hnign-
un Rómvcrja gat gengið átölulaust - og
raunar hangir það þarna einnig - Þetta er
samt ósköp náttúrulaus mynd; Rómveijarn-
ir eru með hangandi hendi að gamna sér
við kviknaktar gellur og allir með áhuga-
lausan leiðindasvip í partíinu. Af einhveijum
ástæðum hefur höfundinum, Thomas Couto-
ure, þótt viðeigandi að hafa flesta karlmenn-
ina með einhveijar spjarir utaná sér.
IX
Það var óvænt ánægja að rekast allt í
einu hér á talsvert stóra yfirlitssýningu á
Edvard Munch - þá fyrstu, sem haldin er í
París. Lengi hafa Fransmenn verið grunað-
ir um að kunna alls ekki að meta Munch,
en nú er það eitthvað að breytast. 0g það
var athyglisvert, að sýningargestir virtu
þessi mögnuðu verk fyrir sér með hljóðri
aðdáun: Berklaveiku systurina, Ópið, Dauða
Marats, tema um afbrýðissemi og myndir
frá Parísardvöl Munchs. Hann dvaldi hér
um tíma fýrir um það bil 100 árum, þá alls
óþekktur málari. Parísardvölin hafði engin
áhrif á hann að því er virðist. Hann hefur
verið að skoða hvernig franskir kollegar
máluðu iðandi birtu og í nokkrum myndum
um stóru göturnar, búlivarðana, fer hann
svipað að. En þetta hliðarspor setti engin
varanleg mörk á myndefni og málunartök
Munchs.
Það var sláandi munur að sjá þá bullandi
og kraumandi náttúru, sálarangist og af-
brýði, sem birtist í verkum Munchs, - en
líka fegurð og hljóðláta gleði- hjá öllu nátt-
úruleysinu í nektarmyndum Orsay-safnsins,
hvort sem þær sýna rúnnaðar Renoir-fyrir-
sætur, úrkynjaðar Rómveija-gellur, eða
smávegis búlivarða-daður á útiveitingahús-
um.
Allt snýst það um yfirborð hlutanna og
þar skilur á milli. I þessum selskap verður
Munch eins risi innan um frægðarmenn
franska 19. aldar skólans. En áherzlur
þeirra eru svo ólíkar, að það er kannski
ekki sanngjarnt að bera það saman; Munch
með sitt „innsæi" og inntak um manneskj-
una, frönsku impessjónistarnir hinsvegar
að rannsaka hvernig ljósið skín á yfirborð
hlutanna. Stundum voru þeir aðallega að
mála myndir af birtu eins og Ásgrímur í
Heklumyndum sínum.
Nútíminn með nýja expressjónismann,
sem enn er að minnsta kosti haldið á loft
í Þýzkalandi og víðar, hefur gefið Munch
brautargengi, svo jafnvel Fransmenn hafa
viðurkennt hann. Það var líka svolítið skond-
ið að horfa á allstóran hóp Norðmanna, sem
þarna var kominn - líklega í móttöku eða
veizlu af þessu tilefni. Þetta fólk var í sínu
fínasta pússi; konurnar eins og þær ættu
að fara að leika í Dallas, eða nýkomnar frá
Dior og að manni læddist sá grunur, að nú
ætti að fylgja eftir þessum listræna land-
vinningi með því að sýna Fransmönnum,
að norskir menningarvitar væru engir út-
nesjamenn.
X
Parísaróperan, sem tekin var í notkun
1880, hefur síðan verið eitt helzta djásn