Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1992, Síða 9

Þýzkur nútíma symbólismi: Eitt kunnasta sýningargallerí Parísar var lagt undir
þetta eina verk Þjóðveijans Anselms Kiefers. Meðalverð á verkum hans hefur
verið um 35 milljónir króna.
borgarinnar. Þar var Chagall fenginn til að
mála myndir innan á stóra hvelfingu og
þessvegna er hún fögur og ævintýraleg. Það
eru aðeins fá ár síðan þessi rússneski Gyð-
ingur lézt, þá 96 ára og hafði verið að
mála fram í andlátið. Hann var heppinn að
setjast að í París, þar sem hann var metinn
að verðleikum. Ekki hefði hann átt minnstu
möguleika í samkeppni um myndverk í
Ráðhús Reykjavíkur, þar sem ákveðið hafði
verið fyrirfram, að einungis þunnildi kæmu
til greina. Ekkert myndverk með áhrifa-
mátt eða slagkraft mátti sjást þar, en það
er önnur og miklu dapurlegri saga.
Nýja óperuhúsið við Bastillutorgið, sem
tekið var í notkun á 200 ára afmæli frönsku
byltingarinnar, 1989, er eins og nærri má
geta afar ólíkt gömlu Parísaróperunni.
Bæði húsin eru börn síns tíma, en líklega
geta Parísarbúar hrósað happi að hafa ekki
fengið nýtt óperuhús fyrr. Nú hefur mesta
harkan úr módernismanum vikið fyrir mun
mýkri línum, sem lýsir sér m.a. í því, að
hringformið er aftur komið til skjalanna.
Forhlið óperunnar við Bastillutorg er bog-
mynduð, en samt er hún afar nútímalegt
hús. Og þó húsið hafi þá tilvitnun í klassík-
ina að vera samhverft, eða symmetrísk, þá
er ekki hægt að tala um neinskonar post-
modernisma með beinum „tilvitnunum" í
boga og súlur og annað úr byggingarlist
fortíðar.
Ferningurinn er gerður að grunnformi í
byggingunni og birtist í 8 stórum og mis-
háum ferningum á forhliðinni, sem hverjum
fyrir sig er skipt'upp í marga smærri fern-
inga. Því miður átti ég þess aðeins kost að
sjá forsalinn, en einnig þar eru ferningar,
stórir og smáir, gegnumgangandi tema.
Ljósgulur marmari gerir þetta viðhafnarlega
umhverfi hlýlegt, en svart látið mynda kröft-
uga andstæðu.
Symmetría, sem til að mynda má sjá í
aðalbyggingu Háskóla íslands, hefur þá
náttúru að yfirbragðið verður hátíðlegt og
virðulegt. Það er athyglisvert í óperuhúsinu
við Bastillutorg, að symmetrían er ögn brot-
in upp - ekki í húsinu sjálfu - heldur með
einskonar hliði yfir tröppunum að inngang-
inum. Þetta er kunnáttusamlega gert og
rímar við bygginguna þrátt fyrir allt. Óperu-
húsið var talsvert umdeilt eins og oft vill
verða; sérstaklega var því haldið fram að
sú lausn sem varð fyrir valinu, hafi verið
langt í frá að vera sú bezta af þeim sem
stóðu til boða. Allt orkar tvímælis þá gert
er og sízt af öllu verður fólk sammála um
byggingar.
XI
Af einhverjum ástæðum hefur gamla
Parísaróperan aldrei náð'því að verða einn
af þeim hátindum, sem óperusöngvarar á
heimsmælikvarða telja sig þurfa að klífa,
svo sem Scala, Vínaróperan, Covent Garden
í London og Metropolitan í New York. í
Orsay-safnið er til húsa í gamalli járnbrautarstöð á vinstri bakka Signu. Þarna
er einkum 19. aldar myndlist og þykir mörgum, að þetta mikilfenglega hús taki
um of athyglina frá verkunum.
efnisskrá óperunnar við Bastillutarg fyrir
veturinn, sem nú er að líða, sá ég þó að
mikið er við haft á köflum; þar voru nefnd-
ir karlar eins og Carreras, Domingo og
Pavarotti. Þótt samkeppnin sé ekki síður
grimmileg á söngsviðinu en í öðrum list-
greinum, sker stjörnustaða þessa þríeykis
sig alveg úr. Pavarotti er samt kóngurinn.
Þessir afburða söngvarar hafa náð því að
verða einskonar popparar í klassíkinni í
þeim skilningi, að almenningur þekkir nöfn-
in þeirra. Engir rithöfundar búa við neitt
svipaða frægð og mjög langt í frá, að ein-
hveijir núlifandi myndlistarmenn séu svona
frægir. Frank Stella, de Kooning og Anselm
Kiefer eru líklega þeir sem mest fá fyrir
verk sín; kannski 30-50 milljónir króna, -
samt þekkir almenningur trúlega ekki þessi
nöfn.
Verk eftir Þjóðveijann Kiefer sá ég ein-
mitt á sýningu í einu af þessum fínu gallerí-
um í París, sem eru svo falin að aðeins stað-
kunnugir vita um þau. Þessvegna fékk ég
Laufeyju Helgadóttur, sem lengi hefur búið
í París og oft skrifað um myndlist hér í
Lesbók, til að leiðbeina mér á nokkra slíka
leynilega staði, sem eru ekki sízt á svæðinu
í kringum Pompidou-safnið og í „Mýrinni“,
sem svo er nefnd á svæði austur að Bastill-
utorgi. Þar var næsta fátt eftirminnilegt að
sjá, en Kiefer skar sig úr með eitt einasta
verk, sem látið var fylla út í myndarlegan
sal á þekktum sýningarstað. Þetta var
skúlptúr. Uppúr sviðinni jörð, eða sprungnu
leirflagi, reis eldflaug úr blýi eða einhverju
álíka, en á hliðarvegg var einskonar leik-
mynd; húshlið með gluggum, allt sviðið og
brennt. Inntak verksins ætti að minnsta
kosti að vera auðskilið, en einhvernveginn
fannst mér þetta vera full ódýr lausn, þó
hún væri fyrirferðarmikil og táknrænt inni-
hald alltof augljóst; ekkert til að lesa á
milli línanna. Þetta var miklu frekar sviðs-
mynd fyrir leikhús en áhrifamikð, sjálfstætt
listaverk.
XII
Þeir sem París gista og hafa áhuga á
arkitektúr og borgarskipulagi ættu að leggja
í það ómak að fara með neðanjarðarlestinni
norður á Parc de Villette. Þar hafa borgar-
feður skipulagt og byggt glæsilega yfir
Vísindasafnið. Jafnframt er þar útivistar-
svæði og á sunnudagseftirmiðdegi mátti
sjá, að þar var fjöldi foreldra með börnin
sín. Hér hefur verið byggt dálítið eftir þeim
tóni, sem gefinn var með Pompidou-safninu
og Thor Vilhjálmsson orðaði svo skemmti-
lega í grein, að væri „með iðrin úti“ eins
og Gísli Súrsson, þegar hann mætti dauða
sínum. Iðrin eru allar lagnirnar, stokkar og
risa-rör, semliggja utaná. Það hefur þótt
við hæfi að Vísindasafnið minnti á heim
tækninnar; það er þó ekki beint fallegt hús;
til þess er það of „brutal“ og hrátt. Meða!
þess sem þar er að sjá innan dyra er geysi-
stór veggmynd eftir Erró, sem hann var
fenginn sérstaklega til að vinna í þessa
byggingu og var að sjálfsögðu mikill heiður
fyrir hann.
í áhrifamikilli andstöðu við brútalismann
í húsinu hefur verið byggð kúla á hæð við
fimm hæða hús, öll lögð spegilgleri. í kring-
um hana er rennandi vatn og rétt hjá er
kafbátur, sem er vinsælt að skoða. Villette-
garðurinn er gríðarstór og í hæsta máta
nútímaleg framkvæmd. Hann ber þess sann-
arlega vott, að hér eru ennþá menn sem
hugsa stórt. Ef eitthvað vantar þarna, þá
er það líklega rómantík, en hún virðist helzt
þurfa að vera víðs fjærri þegar hugað að
framtíðinni og vísindunum.
Rómantíkin var aftur á móti á sínum stað,
þegar komið var til baka með neðanjarðar-
lestinni niður á Óperutorg. Þar er Kaffihús-
ið Café de la Paix enn á sínum stað, þar
sem Hemingway sat við skriftir forðum
daga og allskonar frægðarmenni höfðu að
föstum áningarstað. A gangstéttinni eru
borð, sem mér sýnist að séu skipuð yngra
fólki; margt af því er ugglaust túristar. En
innan dyra ríkir andrúmsloft, sem minnir á
virðulegan klúbb; enginn hávaði eða læti,
en samt eru líflegar umræður, því Frans-
menn þykja miklir rökræðumenn. En sumir
eru niðursokknir í síðdegisblöðin og hafa
kannski fengið sér koníaksstaup. Þarna sér
maður ákveðinn lífsstíl; ékkert stress, eng-
inn að sturta í sig kaffinu og hendast út
vegna þess að þeir séu að missa af lest-
inni, eða það eigi að loka búðum eftir mín-
útu og alveg eftir að verzla. Menn segja
gjarnan að stressið fylgi stórborgum, en
hitt er jafn víst, að þar sér maður einnig
afslappaða lifnaðarhætti, rétt eins og tíminn
skipti ekki máli. Þannig eru áhrifin af því
að setjast niður á Café de la Paix. Þar var
gott að koma eftir ferðina á Vísindasafnið;
fá sér bolla af cafe au lait um leið og rökkr-
ið færðist yfir og minnast þess, að engin
borg er sem París.
Og sem betur fer hefur hún lítið breyzt.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11.APRÍL1992 9
\