Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1993, Blaðsíða 4

Kjarrskógar og fiskur
Fiskur o g árferði
Margt og mikið var rætt og ritað um ástand
íslenska þorskstofnsins á liðnum misserum.
Skynsamleg umræða er af hinu góða, en í
hita leiksins ættu menn að reyna að vera
málefnalegir og varast óþarfa hnútukast.
Töluvert hefur verið rætt
um hvort lítill eða stór
veiðistofn eða
hrygningarstofn gefl góða
eða lélega nýliðun. Strax
skal ítrekað að ekkert
hefur a.m.k. enn sem
komið er sannast í því
efni. Sérstaklega hafa
sumir sem gagnrýna
ráðgjöf
Hafrannsóknastofnunar
haldið því fram að lítill
stofn gefl góða nýliðun.
Samkvæmt því á að
halda stofninum litlum
með veiðum til að tryggja
mikla nýliðun!
„í þann tíð var ísland viði vaxið milli fjalls
og fjöru og fiskastöð öllum missirum.
Allt var þá kyrrt í veiðistöð er það var
óvant manni.“
(Landnáma o.fl.)
Eftir SVEND-AAGE
MALMBERG
Árangur hrygningar eða nýliðun þorsks er
að vonum ofarlega á baugi í umræðunni og
eru ýmis sjónarmið á lofti. Sumir nefna stærð
hrygningarstofns eða grisjun ungviðis, aðrir
ástand sjávar og fæðuframboð eða jafnvel
göngur á Noregsmið, mismunandi veiðarfæri
og stjórnun veiða, og enn aðrir vinda og jafn-
vel jökulhlaup. Allt er þetta góðra gjalda
vert en oft væri gott að ráðfæra sig örlítið
innbyrðis til að forðast mistök og villur áður
en birt er. Höfundur telur einnig augljóst að
á Hafrannsóknastofnuninni hefur sem skylt
er mest verið hugsað um þessi mál og þá frá
ýmsum sjónarhornum. í þessu sambandi öllu
ber að taka á málum með stillingu og reyna
að halda uppi málefnalegri umræðu.
Fiski-, haf- og tölfræði
í ágætri grein eftir stofnvistfræðing Lands-
samband íslenskra útvegsmanna, Kristján
Þórarinsson, (Útvegurinn 2.1.1992) segir
m.a. að breski ráðgjafinn Pope, og félagar
hans, hafi
„lítið rætt um áhrif almennra umhverfísskil-
yrða og fæðuframboðs á nýliðun og náttúru-
lega dánartölu. Þetta væri skiljanlegt því
að lítið sé um upplýsingar um þessa hluti.
Bretamir virtust ekki telja með góðu móti
unnt að nota umhverfismælingar haffræð-
inga til skýringar á mismunandi afkomu
þorskstofnsins og við framreikninga var
ekki tekið tillit til hugsanlega batnandi eða
versnandi umhverfisskilyrða á næstu
árum.“
Þetta sjónarmið er í sjálfu sér gott og gilt.
Skort hefur á að unnt væri að negla þessi
sambönd tölulega þannig að þau t.d. nýtist
fyrir fískispár. Tölfræði Popes er hér heldur
ekki véfengd né staðfesting hans á bágu
ástandi íslenska þorskstofnsins eins og kemur
fram síðar í þessum pistli. En ofangreind til-
vitnun er væntanlega brýning til okkar allra
að gera betur í samskiptum físki-, haf- og
tölfræðinga, því að af miklu er að taka hvað
varðar gagnabrunninn. Umhverfismælingar
haffræðinga eru þar engin undantekning.
Reyndar skal tekið fram strax að markmið
þessarar greinar er að reyna að efla skilning
á eðli mála, en jafnframt skal ekki leggja dul
á að umhverfísathuganir haffræðinga munu
e.t.v. seint nýtast fyrir nákvæmar spár um
fiskistofna hveiju sinni. Þar kemur að sjálf-
sögðu til kasta beinna fiskirannsókna. Úpp-
lýsingar um breytilegt umhverfi geta þó veitt
nánari innsýn í þróun mála og varpað ljósi á
samspil umhverfisbreytinga og ástands físki-
stofna og hvar skuli leita að líklegu orsaka-
sambandi, án þess þó, svo það sé ítrekað, að
það leiði til spár um hvað verður nema e.t.v.
í stórum dráttum. Þekking á umhverfísháttum
leiðir þó vonandi til aukins skilnings á tak-
mörkum, væntingum og viðbrögðum varðandi
lifandi auðlindir sjávar og nýtingu þeirra.
Hrygningarstofn, nýliðun
óg umhverfi
Mikið hefur verið fjallað um hugsanlegt
samband milli hrygningarstofns eða veiði-
stofns og þeirrar nýliðunar (3 ára fískur) sem
hrygningarstofninn gefur af sér, og sýnist
sitt hveijum. I raun virðist a.m.k. enn sem
komið er ekkert hafa beint sannast í því efni
og svo aftur sé vitnað í Kristján Þórarinsson
er e.t.v. „best að fá aidrei að vita hvað myndi
gerast ef hrygningarstofn minnkaði enn frek-
ar en orðið er“.
í þessu sambandi má benda á aðra leið til
skilnings en þá sem nefnd var að ofan (hrygn-
ingarstofn —► nýliðun). Hún er könnun á
hugsanlegum áhrifum umhverfis á bæði nýlið-
un og hrygningarstofn eða veiðistofn (4 ára
fiskur og eldri) en ekki aðeins innbyrðis sam-
band hrygningarstofns og nýliðunar. Þessi
leið hefur að sjálfsögðu verið reynd og er
stöðugt til athugunar, en skýr tölfræðileg
svör hafa verið torfundin. Ljóst er að ferlin
eru flókin og margslungin, en telja verður
einnig að m.a. stafí þetta af því að beinar
tölur túlka ekki nærri alltaf eðli mála. Það
þarf að taka á tölunum með djúpum skilningi
á eðli bæði umhverfis og sjávarlífs.
Reyndar verður að telja fullvíst að um-
hverfi hafí áhrif á nýliðun og einnig á veiði-
stofn sem og hrygningarstofn. Spurningin er
ekki hvort heldur hvernig og hve mikið. Þetta
er að vonum flókið mál þar sem fyrst er að
huga að hrygningu ogklaki síðvetrar í „heita“
sjónum fyrir Suður- og Vesturlandi og svo
að afkomu og reki seiða inn á uppeldisslóð í
„kalda“ sjónum fyrir Norðurlandi, sem tekur
3-4 mánuði, og að lokum fæðuframboði og
vexti þar næstu árin.
Nýliðun hefur síðan áhrif á veiðistofn og
hrygningarstofn eftir á og þá einnig afla-
brögð (1. mynd). Góð nýliðun skilar sér í
vaxandi veiðistofni nokkrum árum síðar og
hrygningarstofni og aflabrögðum að lokum.
Við lélega nýliðun er þessu að vonum öfugt
farið. Þessi ferli eru svo væntanlega í tímans
rás meira eða minna gagnvirk og að sjálf-
sögðu háð sókn eða aflabrögðum, sókn sem
hefur reyndar yfirleitt verið of mikil og skilað
sífellt minnkandi hlutdeild eldri fisks í þorsk-
stofninum.
Arferði, nýliðun og
hrygningarstofn
Töluvert hefur verið rætt um hvort lítill
eða stór veiðistofn eða hrygningarstofn gefí
góða eða Iélega nýliðun. Strax skal ítrekað
að ekkert hefur a.m.k. enn sem komið er
sannast í því efni. Sérstaklega hafa sumir sem
gagnrýna ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar-
innar haldið því fram að lítill stofn gefi góða
nýliðun. Samkvæmt því á að halda stofninum
litlum með veiðum til að tryggja mikla nýliðun!
Reynsla frá árunum 1985-1992 sýnir hins-
vegar að hrygningarstofninn var þá með
lægsta móti sem og nýliðunin (1. mynd),
metin 3 árum síðar.
Verður hér á eftir reynt að varpa ein-
hveiju ljósi á hugsanlegan þátt árferðis í sjón-
um í sveiflum stofns og nýliðunar.
í sjónum við ísland skiptast á „gott“ og
„vont“ árferði á uppeldisslóð fisks fyrir norð-
an land. Þetta mat á árferðinu felst í því
hvort hlýsjór (hiti hærri en 39, selta hærri
en 34.9) streymi inn á norðurmið eða ekki.
Ef ekki þá ríkir þar kaldur sjór (hiti lægri
en 2°, selta lægri en 34.8), jafnvel hafís, sem
hefur áhrif á veðráttu í landinu öllu og þá
einnig jafnvel í strandsjónum _ sunnanlands
(ferskvatnsmagn o.fl.). Það eru Islandslægðin
með suðlægum áttum og Grænlandshæðin
með norðlægum áttum sem takast á yfir land-
inu og nálægum hafsvæðum. Skal skýrt tek-
ið fram að það er ekki hitinn einn sem ræður
ferðinni, heldur túlkar hann sjógerð eða eðlis-
ástand sjávar og lífskilyrði.
Höfundur hefur stundum líkt sviptingunum
í sjónum fyrir Norðurlandi og mismuni góðær-
is og hallæris þar við mismuninn á möguleik-
um landbúnaðar í Færeyjum og á Jan Mayen.
Taflan hér á eftir sýnir í stórum dráttum
„gott“ og „vont“ árferði á Norðurmiðum að
vori og samsvarandi nýliðun þorsks við ísland
á árunum 1960-1992 (+ er gott og - er vont;
++ fyrir nýliðun þegar hún telst vera mjög
góð, eða yfir 250 millj. 3 ára fiskar).
Tafla 1.
Flokkun ára í „gott“ og „vont“ ástand sjáv-
ar að vori á norðurmiðum og „góða“ og
„vonda“ 3 ára nýliðun þorsks miðað við ár-
gang á íslandsmiðum 1952-1991.
Gott árferði eða vont er skilgreint eftir því
hvort Atlantssjór ríkir á norðurmiðum eða
ekki og góð eða vond nýliðun miðast við nýlið-
un yfír eða undir meðallagi (220 millj. 3 ára
fískar).
Ástand Nýlið- Athugasemdir
sjávar un
1952 + -
1953 + _
1954 + -
1955 + ++ Ástand sjávar gott
1956 + Atl.sjór ++
1957 + -
1958+- -
1959 + _
1960 + -
1961 + ++
1962 + ++ Óvenju mörggóð ár í
1963+- ++ röð, ástand sjávargott
1964 + ++
1965- _
1966-+ ++ Ástand sjávar mun
1967- Pólsjór - betraen 1965
1968- -
1969- - Ástand sjávar betra
1970-+ ++
1971- - en 1967-1969
1972 + ++ Ástand sjávar gott
1973 + Atl.sjór ++
1974 + -
1975- (+) Nýliðun í meðallagi
1976-+ Pól-/ + Ástand sjávar mun
1977- Svalsjór - betraen 1975
1978-+ -
1979- -
1980 + Atl.sjór + Ástand sjávargott,
1981- - nýliðun aðeins yfir
1982- Svalsjór - meðaliagi
1983- ++ Ástand sjávar gott í árslok að loknu
1984 + ++ svalsjávarskeiði
1985 + Atl.sjór - Léleg nýliðun þrátt fyrir
1986 + ' - gott ástand sjávar
1987 + - eftir 2 góð nýliðunarár.
1988- Pól-/ _
1989- Svalsjór
1990- -
1991 + Atl.sjór _ Léleg nýliðun þrátt fyrir gott ástand sjáv- ar að loknu
1992 + ? 3 ára vondu ástandi
sjávar og mörg léleg nýliðunarár
Hryggningarþorskur.
4